Zabel Yesayan
| Zabel Yesayan Զապել Եսայան | |
|---|---|
 Zabel Yesayan, 1915'ten önce | |
| Doğum | Zabel Hovanisyan 4 Şubat 1878 Üsküdar, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1943 (65 yaşında) Sibirya, Rusya SFSC, SSCB |
| Meslek | Romancı, şair, yazar ve öğretmen |
| İmza |  |
Zabel Yesayan (Ermenice: Զապէլ Եսայեան, 4 Şubat 1878, Üsküdar - 1943, Sibirya), Ermeni romancı, şair ve öğretmen.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mıgırdiç Hovanisyan'ın kızı Zabel Yesayan 4 Şubat 1878 gecesi, 93 Harbi devam ederken, Üsküdar'da bulunan iki katlı ahşap bir evde Zabel Hovanisyan ismi ile dünyaya geldi.[1] Yesayan'ın doğduğu gece Rus ordusu günümüzde Yeşilköy olarak bilinen San Stefano'ya ulaşmıştı.[2] Öğrenimine günümüzde hala etkin olan Üsküdar Surp Haç Tıbrevank ilkokulunda başladı. Paris'te bulunan Sorbonne Üniversitesinin edebiyat ve felsefe bölümünden mezun oldu. Ermeni edebiyatının bakış açısı ile Fransız romantizm akımından etkilenen Yesayan verimli yazarlık kariyerine başladı. 1895 yılında Gece Şarkısı ve Tsagik (Çiçek) isimli ilk şiirlerini Arşak Çobanyan'ın dergisinde yayımladı. Mercure de France, Massis, Anahit ve Arevelian Mamoul (Doğu Baskısı) isimli dergiler için kısa öykü, edebi makale ve denemeler yazmanın yanı sıra Fransızca ve Ermenice çeviriler yaptı.[3]
Zabel Yesayan 1908'deki Jön Türk devriminin ardından İstanbul'a geri döndü. 1909'da Kilikya'ya giden Yesayan Adana katliamı üzerine dizi makaleler yazdı. Averagneru Meç (Yıkıntılar Arasında) romanı ile Anetski (Lanet; 1911), Safieh (1911) ve Nor Harsi (Yeni Gelin; Konstantinopolis 1911) isimli kısa öykülerinde de Adana katliamını konu aldı.[4] Bu dönemlerde Dzağig yayın çevresi içindeydi.[5]
Ermeni Soykırımı sırasında sürgün listesinde yer alan tek kadın aydın olan Yesayan Müslüman Osmanlı kadını kılığına girerek Bulgaristan'a kaçtı.[6]
Tehcirin ardından, 1918 yılının sonuna dek Orta Doğu'daki mülteci ve yetimlere yardım etmek üzere çalışmalarda bulundu. Bu süreçte Ermeni halkına yapılan pek çok adaletsizliği konu alan Verçin Pacagi (Son Bardak) ve Hokis Aksoryal (Sürgündeki Ruhum; 1919) gibi yeni romanlar yazmaya başladı.
O yıllarda Sovyet Ermenistan'ın destekçilerinden biri oldu ve Forces Retraite (Çekilen Kuvvetler; 1923) isimli romanında zamanın sosyal ve politik koşullarını anlattı. 1920'lerde, eşinin vefatına dek, Fransa'dan Bakü'ye seyahat etti. 1926 yılında Sovyet Ermenistan'ı ziyaret eden Yesayan izlenimlerini Prométhée Déchaîné (Zincirsiz Prometheus; Marsilya 1928) isimli romanında anlattı. 1933 yılında Sovyet Ermenistan'a yerleşti ve Moskova'da gerçekleştirilen ilk Sovyet Yazarlar Birliği kongresinde yer aldı. Bu süreçte Vernaşapik Kraki (Ateşten Gömlek, Erivan 1934; 1936 yılında Rusçaya çevrilmiştir) ve ilk otobiyografik kitabı Silihdari Bardezneri (Silahtarın Bahçeleri; Erivan 1935) ile ilgilendi. Fransızca ve Ermenice edebiyat dersleri vermeye başladı.
1943'teki Büyük Temizlik sırasında milliyetçilik ile suçlanan Zabel Yesayan Sibirya'da bilinmeyen koşullarda öldü. Boğulduğu ya da sürgünde öldüğü iddiaları bulunmaktadır.[4]
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Ermenistan Kadın Kaynak Merkezinin kurucusu Lara Aharonyan ve Türkçe–Ermenice yayın yapan Agos gazetesinin Erivan muhabiri Talin Suciyan, Yesayan ile ilgili Finding Zabel Yesayan (Kayıp Zabel Yesayan) isimli bağımsız bir belgesel film çekti. Film 7 Mart 2009 tarihinde Utopiana etiketiyle yayınlandı.[7] Hayat hikâyesi Boğaziçi Gösteri Sanatları Topluluğu tarafından 2015'te tiyatro oyunu olarak sahnelendi.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ara Baliozian (1982). The Gardens of Silihdar and Other Writings (Birinci bas.). New York, New York: Ashot Press. s. 53. ISBN 0-935102-07-8. Erişim tarihi: 10 Ekim 2011.
- ^ Ara Baliozian (1982). The Gardens of Silihdar and Other Writings (Birinci bas.). New York, New York: Ashot Press. s. 54. ISBN 0-935102-07-8. Erişim tarihi: 10 Ekim 2011.
- ^ Kevork Bardakjian (2000). A reference guide to modern Armenian literature, 1500-1920: with an introductory history. Wayne State University Press. s. 714.
- ^ a b Ruth Bedevian. "WRITING - HER LIFE'S MISSION". Armenianhouse. 16 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2011.
- ^ Mildanoğlu, Zakarya (24 Eylül 2016). "'Şekilden şekle giren' ve handan hana göçen bir Dzağig". Agos. 25 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2021.
- ^ Gizem Asya Genç. "Eğer kan ve ateşle aklını yitiren bu insanların yaşadığı felaketi anlatabilirsem, bu vatana karşı görevimi yapmış olacağım". Agos. 26 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2013.
- ^ "Armenian Reporter: Finding Zabel Yesayan, a film". 13 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2013.
- ^ Tüfekçi, Elif Benan (4 Mart 2015). "Zabel Yesayan'ın hayatı sahnede Zabel Yesayan'ın hayatı sahnede". Agos. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017.
- 1878 doğumlular
- Üsküdar doğumlular
- İstanbul ili doğumlu yazarlar
- 1943'te ölenler
- Osmanlı Ermenileri
- Osmanlı feministleri
- 19. yüzyıl Ermeni yazarları
- 20. yüzyıl Ermeni yazarları
- Ermeni şairler
- Rusya'da ölenler
- 19. yüzyıl Osmanlı yazarları
- 20. yüzyıl Osmanlı yazarları
- Osmanlı şairleri
- Büyük Temizlik kurbanı Ermeniler
- Sovyet roman yazarları
- Sovyet şairler
- Ermeni Kırımı'ndan kurtulanlar
- Paris Üniversitesinde öğrenim görenler