Mısır (bitki)
| Mısır | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Zea mays
L. |
_MHNT_2.jpg)
Mısır (Zea mays), genellikle çok nemli iklim bölgelerinde yetiştirilebilen bir tarım bitkisi. Meksika ve Orta Amerika kökenlidir.[1]
Mısırda lisin ve triptofan proteinin biyolojik değeri de aminoasitlerin limite edici etkisi altındadır. Tanesindeki ham yağ yulaftan sonra en yüksek değer veren besin maddesidir. Sınıflandırma koçan sekli, tane şekli, tane iriliği, sıralar arası açıklık, koçan ucundaki boşluk ve somak rengine bakılarak yapılır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]1600 yıllarında Suriye yoluyla Mısır'dan İstanbul'a "Mısır buğdayı" ya da "Mısır darısı" adıyla gelmiştir. Zaman içinde de kısaltılarak (dil biliminde ellipse adı verilen olay) mısır adını almıştır.[1] Ayrıca Anadolu'da mısır en çok Doğu Karadeniz bölgesinde ekildiğinden ve Karadeniz bölgesine mısırı Laz denizciler yaydığından dolayı mısıra "Laz otu" ya da kısaca "lazut[2]/lazot[3]" da deniyordu.[4][5] Bununla beraber günümüzde bu tabir kullanılmamaktadır.[6] Mısır, Avrupa'ya Osmanlı'dan yayıldığı için birçok Avrupa dilinde mısır "Türk buğdayı" olarak isimlendirilmişti. Orta Asya Türkleri ise mısıra benzeyen bir bitkiyi cugan adıyla tanımlıyordu.[7]
Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Mısırın kökeni bilim insanları tarafından uzun zamandır tartışılan bir konudur. İsviçreli botanikçi Augustin Pyramus de Candolle bu konu üzerinde ayrıntılı çalışma yapan ilk bilim insanlarından biridir. Candeolle tarafından ortaya atılan, mısırın Amerika kökenli olması fikri bilim insanları tarafından kabul edilmiştir ve Edward Enfield'in 1866'da yayınlanmış olan Indian Corn: Its Value, Culture, and Uses kitabında mısırın kökeninin kesinleştiği ele alınmıştır. Yine de 20. yüzyıl boyunca tartışmalar devam etmiştir.
Çin'de bulunan bir mısır çeşidinde daha önce bilinmeyen bir endosperm türü keşfedilmesinin ardından Guy N. Collins, mısırın Kristof Kolomb'dan önce, Asya'da bilinen bir bitki olmuş olabileceği öne sürülmüştür. Assam mısırları üzerine C.R Anderson ve Edgar Stonor tarafından 1949 yılında benzer bir çalışma yapılmıştır.
Bazı bilim insanları, Asya ve Amerika arasında kültürel benzerlikler olduğunu ve bu benzerliklerin Kristof Kolomb'dan önce ortak bir merkezden yayıldığına ("difüzyon") inanıyorlardı. Bunların arasında, G. Carter, Thor Heyerdahl ve Carl Sauer, Stonor ve Anderson tezini kabul etmiş ancak Elmer Drew Merrill yayılım kuramları için yeterli kanıt olmadığını ortaya atmıştır. Merrill'a göre 15. yüzyıldan beri işleyen ticaret yolundan bitkiler Asya'ya ulaşmış olabilir. Üstelikle Ping-Ti Ho'un tarihi Çin kaynakları üzerinde yaptığı önemli çalışması mısırın 16. yüzyıldan önce Çin'de bulunmadığını ispatlamıştır.[8]
Alt türler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Taş mısır (Zea mays indurata)
- Atdişi mısır (Zea mays indentata)
- Cin mısır (Zea mays everta)
- Tatlı mısır (Zea mays saccharata)
- Unlu mısır (Zea mays amylaceae)
- Mumlu mısır (Zea mays ceratina)
- Kavuzlu mısır (Zea mays tunicata)
- Çizgili mısır (Zea mays japonica)
- Süt mısır (Zea mays tunicata)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara, 1999, sayfa: 295
- ^ Sağır, Mukim (1995). Erzincan ve yöresi ağızları: inceleme, metinler, sözlük. Türk Tarih Kurumu Basım Evi. s. 422. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ Erler, Mehmet Yavuz. 1870 Yılında Doğu Karadeniz'de Çıkan Yangın ve Etkileri (PDF). s. 214. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ Eyüboğlu, İsmet Zeki (1991). Türk dilinin etimoloji sözlüğü. Sosyal Yayınlar. s. 465. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ Karasu, Özyardimci, Nusret, Nihat (1968). C̣eṣitli yönleri Erzurum re c̣evresi. Yeni Desen Maibaasi. s. 277. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ Çiçek, Seyfullah (2011). Topal Osman (Osman Ağa): kurtuluş savaşı'nın efsane kahramani milis p. yarbay. Arı Sanat. s. 280. ISBN 9944742260. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ Ögel, Bahaeddin (1978). Türk kültür tarihine giriş: Türklerde ziraat kültürü. Kültür Bakanlığı. s. 214. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021.
- ^ Mangelsdorf, Paul C. (1959), The Origin of Corn: Place and Time of Origin, Harvard University
| Biyoyakıtlar |  | |
|---|---|---|
| Gıda stoklarından elde edilen enerji | ||
| Gıda dışı enerji bitkileri | ||
| Teknoloji | ||
| Kavramlar | ||
