Zhu Shijie
Zhu Shijie (Çince (basitleştirilmiş): 朱世杰; Çince (geleneksel): 朱世傑; pinyin: Zhū Shìjié; Wade–Giles: Chu Shih-chieh, 1249–1314), nezaket adı Hanqing (Geleneksel Çince: 漢卿), takma ad Songting (Geleneksel Çince: 松庭) , Yuan Hanedanı döneminde yaşamış bir Çinli matematikçi ve yazardır.[1] Zhu, bugünkü Pekin yakınlarında doğmuştur. Matematiksel çalışmalarından ikisi günümüze ulaşmıştır: Hesaplamalı Çalışmalara Giriş (Geleneksel Çince: 算學啓蒙 Suan-hsüeh Ch'i-mong ) ve Dört Bilinmeyenlerin Yeşim Aynası (Geleneksel Çince: 四元玉鑒 Ssŭ-yüan Yü-chien ).
Suanxue Qimeng
[değiştir | kaynağı değiştir]
Suanxue Qimeng (Geleneksel Çince: 算學啓蒙 ), 1299 yılında yazılmış, üç cilt, 20 bölüm ve 259 problemden oluşan temel matematik ders kitabıdır. Bu kitapta ayrıca iki boyutlu şekillerin ve üç boyutlu katıların nasıl ölçüleceği de gösteriliyordu. Giriş, Japonya'da matematiğin gelişimini güçlü bir şekilde etkilemiştir. Kitap, Çing Hanedanı matematikçisi Luo Shilin'in Korece basılmış bir nüshasını satın alıp Yangzhou'da yeniden yayınlamasına kadar Çin'de kaybolmuştu.
Dört Bilinmeyenin Yeşim Aynası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Zhu'nun ikinci kitabı Dört Bilinmeyenin Yeşim Aynası (1303) Çin cebirini ilerleten en önemli eseridir. Çözdüğü 288 problemin ilk dördü, dört bilinmeyenli metodunu göstermektedir. Sözlü olarak ifade edilen bir problemi, en fazla dört bilinmeyen kullanarak (Cennet, Dünya, İnsan, Madde) bir polinom denklem sistemine (14. dereceye kadar) nasıl dönüştüreceğini ve daha sonra bilinmeyenlerin ardışık olarak elenmesiyle sistemin tek bir bilinmeyenden oluşan tek bir polinom denklemine nasıl indirgeneceğini göstermektedir. Daha sonra yüksek mertebeden denklemi, Güney Song hanedanı matematikçisi Qin Jiushao'nun (Shùshū Jiǔzhāng, 1247 tarihli " Dokuz Bölümde Matematiksel İnceleme) ling long kai fang (玲瓏開方) yöntemi ile çözer. Bu, İngiliz matematikçi William Horner'ın sentetik bölmeyi kullanan yönteminden 570 yıldan daha öncedi yazılmıştır. Zhu, günümüzde Pascal üçgeni olarak bilinen ve 1050 yılından önce Jia Xian tarafından keşfedildiğini söylediği bir üçgenden yararlanmaktadır. 288 problemin her biri için son denklem ve onun çözümlerinden biri verilmiştir.
Zhu ayrıca, ikinci dereceden ve üçüncü dereceden denklemleri çözerek kare ve küp köklerini bulmuş ve seriler ile dizilerin anlaşılmasına, bunları Pascal üçgeninin katsayılarına göre sınıflandırarak katkıda bulunmuştur. Ayrıca doğrusal denklem sistemlerinin katsayılarının matrisini köşegen forma indirgeyerek nasıl çözüleceğini de göstermiştir. Ayrıca bu yöntemleri, sonucun bir versiyonunu kullanarak cebirsel denklemlere uygulamıştır.[2] Onun yöntemleri Blaise Pascal, William Horner ve modern matris yöntemlerinden yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. Kitabın önsözünde Zhu'nun 20 yıl boyunca Çin'i dolaşarak matematik dersleri verdiği anlatmaktadır.
Dört Bilinmeyenin Yeşim Aynası yöntemleri Wu'nun karakteristik kümeleme yönteminin temelini oluşturmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Zhu Shijie - Biography". Maths History (İngilizce). 3 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2023.
- ^ Mumford 2010, p. 122.
- Du, Shiran, "Zhu Shijie". Encyclopedia of China (Mathematics Edition), 1st ed.
- GRATTAN-GUINNESS, I.: The Norton History of the Mathematical Sciences, 1998.
- Guo Shuchun (tr. modern Chinese), Chen Zaixin (English tr.), Guo Jinhai (annotation), Zhu Shijie: Jade mirror of the Four Unknowns, Chinese and English bilingual, vol I & 2, Liaoning education Press, China, 2006. 7-5382-6923-1
- HO Peng-Yoke: Article on Chu Shih-chieh in the Dictionary of Scientific Biography, New York, 1970.hi
- Hoe, J.: The jade mirror of the four unknowns, Mingming Bookroom, New Zealand, 2007. 1-877209-14-7
- Hoe, J.: Les systèmes d'équations polynômes dans le Siyuan Yujian (1303), Paris, Collège de France (Mémoires de l'Institut des Hautes Etudes Chinoises, Vol VI),1977.
- KONANTZ, E.L.:The Precious Mirror of the Four Elements, China journal of Science and Arts, Vol 2, No 4, 1924.
- LAM Lay-yong: Chu shih-chieh's Suan hsüeh ch'i-meng, Archive for the history of sciences, Vol 21, Berlin, 1970.
- MARTZLOFF, J-C.: A history of Chinese Mathematics, Springer-Verlag, Berlin, 1997.
- MIKAMI Yoshio, Development of Mathematics in China and Japan, Chapter 14 Chu Shih-chieh p89-98. 1913 Leipzig. Library of Congress catalog card number 61-13497.
- Mumford, David, "What’s so Baffling About Negative Numbers? — a Cross-Cultural Comparison", in C. S. Seshadri (Ed.), Studies in the History of Indian Mathematics, 2010.
