Ziraat Bankası Karaköy binası

Ziraat Bankası Karaköy binası
Wiener Bank-Verein İstanbul şubesi binası
	Binadan bir görünüm (Aralık 2013)
Genel bilgiler
Durum	Boş
Mimari tarz	Art Nouveau
Adres	Rıhtım Caddesi No:5-7 Kemankeş Karamustafa Paşa-Karaköy 34425 Beyoğlu/İstanbul
Ülke	Türkiye
Koordinatlar	41°01′19″K 28°58′31″D / 41.02194°K 28.97528°D
Başlama	1909
Tamamlanma	1911
Yükseklik
Çatı	+25,94 Mt.
En üst kat	5
Tasarım ve inşaat
Mimar(lar)	Alexander Neumann [de] & Ernst Gotthilf, Süslemeler:Franz Metzner [de]
Resmî site
	WBİB

Ziraat Bankası Karaköy binası, Nouveau mimarlık akımı ve tarihi banka binalarının İstanbul ve Türkiye' deki en önemli simge binasıdır. 1934 yılında Creditanstalt-Bankverein bankası ile birleşerek kapanan bir Avusturya banka şirketi Wiener Bankverein tarafından yaptırılan bina günümüzde en son T.C. Ziraat Bankası mülkiyetinde, bugün dışarıdan bütün görkemiyle ayakta dursa da yenileme çalışması adı altında içi tamamen boşaltılmış kaba inşaat olarak atıl vaziyette yaşam mücadelesi vermektedir.

Konum

İstanbul Boğazı'ndan Haliç'e girişte hemen sağda rıhtım üzerinde yer alan bina, Yeni Galata Köprüsü girişinin doğusunda Karaköy Meydanı'na hakim olarak yer almaktadır.

Yapı

19. Yüzyıldan Günümüze Yapı ve Çevresi

Bugün ekonomik faaliyetlerin yoğunluk kazandığı bir iş ve ticaret bölgesinde bulunan yapı, bu yüzyılın başından beri benzer bir ortam içinde yaşamaktadır. Yapının inşa tarihi öncesinden beri süregelen bu ortamı, dönemin çeşitli haritalarında da görüp anlamak mümkündür. Öncelikle yapı 15. yüzyıl sonrasında yıkılmaya başlanan şehir surlarının ve tahminen doğal kıyı çizgisinin dışında yani deniz doldurularak kazanılan bir parselde inşa edilmiştir. Bu durum A.M. Schneider ve M.I.S. Nomidis tarafından bölge için hazırlanmış Galata' nın topografik ve arkeolojik bulgularını içeren kitabta yer almaktadır. Kitapta yer alan bir haritadan elde edilmiş bilgilerde, parselin bulunduğu yapı adasının büyük çoğunluğunun doğal kıyı çizgisine göre deniz tarafında kaldığı gözlenmektedir.^[1] Yapının yakın çevresindeki diğer yapılar ve parselin kendisi ilgili en eski imar bilgileri ise 1895 tarihli F. Huber şehir sigorta haritasında mevcuttur.^[2] Söz edilen haritada çevre yapılar genellikle iş hanları, kahveler, özel ve resmi binalardan meydana gelmekte ve çalışma konusu bugünkü Ziraat Bankası binasının yer aldığı parselde ise iki ayrı küçük han (Haladjian Han ve Ander Bey Han) gözükmektedir. Banka binasının inşa edildiği parsel adasının güneybatısında bugüne göre çok daha dar ve kısa olarak mevcut olan Karaköy meydanı, kuzeybatıda Kara Mustafa sokağı, kuzeydoğuda “R' Echelle d'Ismidt” sokağı ve her ne kadar eni 40 metreye yakın geniş bir rıhtım önerisi haritada gözükse de o tarihlerde Güneydoğu yönünde deniz bulunmaktadır. Yakın çevredeki önemli yapılar ise öncelikle Karaköy Meydanı'nın binaya göre karşı tarafındaki Aziziye Karakol binasıdır. 1910 lu yılların ortasında yıkılan bu bina ile birlikte karakolun yanında gözüken ve gene meydana cepheli bir kahvehane olan “Cafe del Gento” binası da aynı akıbete uğramıştır. Bunun muhtemel nedeni 1912 yılında biraz batıya kaydırılan o zamanın yeni Galata köprüsünün meydanda yapılmasını zorunlu hale getirdiği yenileme çalışmalarıdır.

Huber Sigorta Haritaları'ndan yaklaşık 10 sene sonra 1904-1906 yılları arasında çizilmiş Charles E. Goad haritalarında da Karaköy Meydanı aynı özelliklerini korumaktadır.^[3] Fakat ilk göze çarpan değişiklik bugünkü Ziraat Bankası'nca kullanılan yapının parselinde bulunması gereken iki hanın yıkılarak yerine bir Fransız bankası “Credit Lyonnais [fr]” tarafından kullanılan binanın inşa edilmiş olmasıdır. İleriki safhalarda da kapsamlı olarak ele alınacak olan bu binanın önünde eni 18 metreye varan ve Huber'in haritasında da öneri olarak gösterilmiş bulunan bir yeni rıhtım dikkati çekmektedir. Yapılar ile ilgili detaylı bilgilere daha küçük ölçekli bir çizim olmasından dolayı rahat ulaşılabilen haritada gerek ticari ağırlıklı kullanımlar ve gerekse yapı boyutları hakkında fikir sahibi olmak da mümkündür. Buna göre çevre genelde halen ufak çaplı kahve, birahane, şekerci, kumaşçı, kuaför gibi ticarethaneler ile büyük şirketlerden meydana gelmekte ve bu işletmelerde genel olarak yabancı dilde isimler taşımakta veya zaten yabancı firmalar yani yabancı şahıslarca çalıştırılmaktadır. Bilindiği üzere dönemin ekonomik faaliyetlerinin yoğunlaştığı bir bölge olması nedeni ile birçok bankere de rastlanan Galata'nın bu özelliğine bağlı olarak banka binasının çaprazında meydana bakan Commission Han'ın da borsa olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. İlgi çekici son nokta ise 1905 tarihinde Halil Paşa Sokağı ile Kara Mustafa Paşa Sokağı arasında yer alan ince uzun yapı adasının Karaköy Meydanı'na bakan uç bölümünde yarısı mevcut bir iki katlı yapı diğer yarısı ise yan parsel üzerinde inşa edilen bir mescit-camisidir. Zira İtalyan mimar Raimondo Tommaso D’Aronco tarafından inşa edilen bu ünlü caminin zeminden başlayan bölümünün bulunduğu parsel üzerinde inşaat (enconstruction) ibaresi bulunmaktadır ve bina ile birlikte birçok resmi bulunan bu camii Karaköy meydanı genişletme çalışmaları esnasında sökülüp taşınırken kaybolmuştur.

Yapının Tarihlendirilmesi

19. yüzyıl başından itibaren Osmanlı İmparatorluğu'nda süregelen Batılılaşma etkisi ile Beyoğlu ve Galata'ya yerleşen levantenlere ait ticarethanelerle birlikte yerli piyasanın da iç ve dış ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak üzere birçok yabancı banka kuruluşunun bölgede faaliyete geçtiği bilinmektedir. Bu banka kuruluşları İstanbul'da mevcut yapıları kendilerine mekân seçtikleri gibi kimi zaman da kendi yapılarını kendileri inşa ettirme yoluna gitmişlerdir. Bu yapılara örnek olarak daha önceki bölümlerde incelenen Deutsche Orient Bank'ın Bahçekapı'daki binası veya bugünkü Bankalar Caddesi'nde yer alan çeşitli banka yapılarını göstermek mümkündür. Bu yapılar gibi Galata'da inşa edilen bir diğer banka yapısı da Yeni Galata Köprüsü ile Karaköy Meydanı'nın doğusunda ve rıhtım üzerinde yer alan 5 katlı yapıdır.

Banka binasının Karaköy Meydanı'nda özellikle de deniz yönüne bakan cephesi ve heybetli heykelleri ile dikkatleri üzerinde topladığı bilinmektedir. Fakat yetersiz arşivleme ve yurt dışında bulunan arşivlerde de 2. Dünya Savaşı'nın tahribatı yüzünden yapı ile ilgili ayrıntılı bir tarihçe mevcut değildir. Yapı ve çevresi ile ilgili bulunabilen en eski tarihli belge 1904-1906 yılları arasında yapılan bir şehir sigorta haritasıdır. Bu haritadan da sadece bugünkü banka binasının yerindeki parselde daha evvel mevcut yapı hakkında bilgi almak mümkündür. Bir İngiliz mühendis tarafından yapılan bu haritaya göre o tarihlerde aynı yerde Fransız banka kuruluşu “Credit Lyonnais [fr]” bir başka yapıda aynı parselde faaliyet göstermektedir. 19. yüzyılın sonuna ait kartpostal ve fotoğraflarda da gözüken bu yapı bugünkü bina ile hiçbir benzerlik göstermeyen sıradan bir 19. yüzyıl yapısıdır. Ziraat Bankası'nca bugün kullanılan bu yapı ise muhtemelen bu yapının yerine bu tarihten sonra inşa edilmiştir.^[4]^[5]^[6]^[7]

Yapının Planı

Yapının Cepheleri

Yapı Tekniği ve Malzeme

Yapı Süslemeleri, Heykeller ve Masonluk İlişkisi

Galeri

Güney Cephe Restitüsyon Çizimi
Kuzey Cephe Restitüsyon Çizimi
Batı Cephe Restitüsyon Çizimi

Kaynaklar

^ Galata'nın topografik ve arkeolojik planında Karaköy Meydanı. A. M. SCHNEİDER, & M. NOMIDIS, Galata, İstanbul, 1944
^ İstanbul Şehri Sigorta Haritasında Karaköy Meydanı. A. HUBER, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Harita Arşivi, 1895
^ Plan d' assurance de Constantinople, Ölçek:1/600, Londres, Vol. 2 Galata Feuille 28, GOAD, Chas. E., 1904-1906
^ Samsinger, Elmar (2 Nisan 2018). Österreich in İstanbul III: K. (u.) K. Präsenz im Osmanischen Reich. With Abstracts in English (Almanca). Lit Verlag. s. 481. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Prokop, Ursula (2016). On the Jewish Legacy in Viennese Architecture: The contribution of Jewish architects to building in Vienna 1868-1938 (Almanca). Böhlau. s. 50. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2021.
^ "Alexander Neumann". Architechturzentrum Wien Enstitüsü. 2020. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Ernst Gotthilf". Architechturzentrum Wien Enstitüsü. 2020. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Dış bağlantılar

Mimarlar Odası Dergisi 1975-03 Sfy.100 T.C. Ziraat Bankası Karaköy Şubesi Yenileme, Değiştirme ve Ek Bina İnşaatı-Muhteşem Giray,Nezih Eldem 11 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Rena İnşaat-Ziraat Bankası Karaköy Binası Restorasyonu 2017 5 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
DergiPark'ta "Art Nouveau Üslubunun Önemli Bir Temsilcisi: Ziraat Bankasi İstanbul - Karaköy Şubesi Hizmet Binası" 11 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Çekül Vakfı internet sitesinde Karaköy Ziraat Bankası Binası 11 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Galata'nın topografik ve arkeolojik planında Karaköy Meydanı. A. M. SCHNEİDER, & M. NOMIDIS, Galata, İstanbul, 1944

[2] İstanbul Şehri Sigorta Haritasında Karaköy Meydanı. A. HUBER, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Harita Arşivi, 1895

[3] Plan d' assurance de Constantinople, Ölçek:1/600, Londres, Vol. 2 Galata Feuille 28, GOAD, Chas. E., 1904-1906

[4] Samsinger, Elmar (2 Nisan 2018). Österreich in İstanbul III: K. (u.) K. Präsenz im Osmanischen Reich. With Abstracts in English (Almanca). Lit Verlag. s. 481. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[5] Prokop, Ursula (2016). On the Jewish Legacy in Viennese Architecture: The contribution of Jewish architects to building in Vienna 1868-1938 (Almanca). Böhlau. s. 50. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2021.

[6] "Alexander Neumann". Architechturzentrum Wien Enstitüsü. 2020. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[7] "Ernst Gotthilf". Architechturzentrum Wien Enstitüsü. 2020. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]