Ziya Hurşit
Ziya Hurşit | |
|---|---|
 Ziya Hurşit | |
| Doğum | 1892 Hemşin, Rize, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 14 Temmuz 1926 İzmir, Türkiye |
| Ölüm sebebi | İdam |
| Defin yeri | Kokluca Mezarlığı, İzmir |
| Milliyet | Türk |
| Meslek | Siyasetçi |
Ziya Hurşit Bey (1892, Hemşin - 14 Temmuz 1926, İzmir), Türk siyasetçi.
Almanya'da eğitim görmesinin ardından, Trabzon delegesi olarak Erzurum Kongresi'ne katıldı. Kurtuluş Savaşı'nda da mücadele eden Ziya Hurşit Bey; Türkiye Büyük Millet Meclisinin I. döneminde İkinci Grup'ta, Lazistan milletvekili olarak yer aldı. Bir dönem Yozgat İstiklâl Mahkemesi üyeliği yaptı. Meclisin II. döneminde milletvekilliğine aday gösterilmedi.
14 Haziran 1926 tarihinde, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa'ya İzmir'de yapılması planlanan suikastın tetikçileri arasında yer aldı. Planın gün yüzüne çıkmasının ardından tutuklandı ve İzmir'e gelen İstiklâl Mahkemesi tarafından yargılandı. İdam cezasına çarptırılan Ziya Hurşit Bey'in cezası, 14 Temmuz günü İzmir'de infaz edildi.
İlk yılları ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]1892 yılında, Rize'nin Hemşin ilçesinde doğdu.[1] Babası Kadı Hurşit Efendi, Ardahan taraflarından Rize'ye gelen Kürdoğlu ailesine mensuptu.[1] İlk ve orta öğrenimini Trabzon'da alan Ziya Hurşit, daha sonraları Almanya'nın Danzig şehrinde gemi inşaatı ve telsiz öğrenimi gördü.[1] Öğreniminin ardından Eskişehir Sultanisi'nde Almanca öğretmenliği yapmaya başladı. 21 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında düzenlenen Erzurum Kongresi'ne Trabzon delegesi olarak katıldı.
Siyasî kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi'nde tanıdığı Ziya Hurşit Bey'i Lazistan milletvekili adayı olarak gösterilirken, ağabeyi Faik Bey'i de Sivas'a vali olarak atadı.[1] Mecliste divan kâtipliği yapan Ziya Hurşit Bey, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin muhalefeti konumundaki İkinci Grup'ta yer aldı.[1] Meclisin II. döneminde ise milletvekilliğine aday gösterilmedi.[2] 8 Eylül 1921 günü Başkomutanın emriyle kurulan Yozgat İstiklâl Mahkemesi'ne atanmış ancak gitmemiştir.[3]
Siyaset sonrası yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]II. dönemde milletvekili olamamasının ardından siyasi hayatını sonlandıran Ziya Hurşit Bey, ağabeyi Faik Bey ve kardeşi Fazıl Bey'in yardımlarıyla, Esad Bey ile birlikte ticarete başladı. Ticarette zarar etmesinin ardından Faik Bey, anılarında okul arkadaşı Hariciye Müsteşarı Tevfik Kamil Bey'e Ziya Hurşit'i devlete yerleştirmek için rica ettiğini; ancak Başbakan İsmet Paşa'nın bunu reddettiğini yazmaktadır.[2] Bir müddet, 17 Kasım 1924'te kurulmuş olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın Karadeniz yöresinde teşkilatlanması için uğraştıysa da parti 5 Haziran 1925'te kapatıldı.[2]
16 Haziran 1926 tarihinde İzmir'de Mustafa Kemal Paşa'ya karşı suikast hazırlığı yapmakta olduğu gerekçesiyle tutuklandı. Yapılan suçlamaya göre Ziya Hurşit'le birlikte hareket eden "Gürcü" Yusuf, "Laz" İsmail ve "Çopur" Hilmi; Kemeraltı karakolu önünde Mustafa Kemal Paşa'ya ateş edeceklerdi. Ziya Hurşit ve arkadaşları kargaşadan yararlanarak Yemiş çarşısında bekleyen bir arabayla "Giritli" Şevki'nin rıhtımda bekleyen motoruna binip Sakız Adası'na kaçacaklardı. Fakat son anda "Giritli" Şevki'nin pişmanlık duyarak suikastçıları ihbar etmesi sonucu Ziya Hurşit ve arkadaşları yakalandılar. İzmir'de İstiklâl Mahkemesi yapılan duruşmalar sonucunda Ziya Hurşit, idam cezası alan on beş (ikisi gıyabında) kişi arasında yer aldı. 14 Temmuz 1926'da İzmir'de suikastın yapılması planlanan Gaffarzade Oteli'nin köşesinde asılarak infaz edildi.[4]
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Ziya Hurşit Bey'in ismi Şükrü Bey ile birlikte, kendileriyle aynı dönemde milletvekilliği yapan Rıza Nur'un yazdığı bir şiirde geçer:[2]
- Sonuncu Şükrü, Ziya Hurşid'dir.
- Millet yolunda ölen şehiddir.
- Kahramanlığını söylet işittir!
- Savur bombayı, adın söylensin!
Ziya Hurşit Bey'in kardeşi Faik Günday'ın torunu Hakan Günday'ın 2009 yılında yayımlanan Ziyan adlı romanının ana karakterlerinden birisi olarak yer aldı.[5]
Ziya Hurşit'i, TRT'nin hazırladığı Kurtuluş dizisi ve Cumhuriyet filminde Tarık Ünlüoğlu canlandırmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Kocahanoğlu, Osman Selim; sf. 228
- ^ a b c d Kocahanoğlu, Osman Selim; sf. 229
- ^ Aybars, Ergun (1975). İstiklal mahkemeleri (PDF) (birinci bas.). İstanbul: Bilgi Yayınevi. s. 147. 30 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2021.
- ^ Savaşal Savran, Gülten (2006). "1926 İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri" (PDF). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. s. 64. 2 Haziran 2025 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2025.
- ^ Cömert, Hasan (16 Eylül 2009). "'Atatürk'ü öldürmek isteyen adamı merak ettim'". NTVMSNBC.com. 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2013.
Kitap
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kocahanoğlu, Osman Selim (Eylül 2012). Atatürk'e Kurulan Pusu: İzmir Suikastinin İçyüzü (4. bas.). İstanbul: Temel Yayınları. ISBN 978-975-410-064-8.
Wikimedia Commons'ta Ziya Hurşit ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
- Yozgat İstiklâl Mahkemesi üyeleri
- 1892 doğumlular
- 1926'da ölenler
- İzmir Suikastı nedeniyle idam edilmiş kişiler
- Konak'ta ölenler
- TBMM 1. dönem Lazistan milletvekilleri
- 20. yüzyılda Osmanlılar
- Hemşin doğumlular
- İdam edilmiş siyasetçiler
- Kokluca Mezarlığı'na defnedilenler
- Türkiye tarafından asılarak idam edilmiş kişiler