Örek

Örek, (Tatarca: Өрәк veya Öräk, Azerice: Örək veya Ürək) Türk, Tatar ve Altay halk inancında yaşayan ölü, zombi, hayalet gibi manalar taşır. İnsanların öldürüldüğü ya da insan kanının akıtıldığı yerde ortaya çıktığı söylenir. Daha çok, öldürülen insanların mezarı üstünde rastlanır. Örek insanlara zarar vermez, ancak onun gezindiği görülür ya da acıklı seslerle inlediği işitilir. Bu açıdan hortlaktan farklıdır, çünkü hortlak insanlara zarar verebilir. Öldürülmüş insanların ruhu huzur bulamaz ve katilin ya kapısını çalar ya da penceresini tıklar. Katil bu nedenle aklını yitirebilir. Uzun boylu ve zayıf olup, kefenini çıkarmadan sadece yüzünü açar. Macarcadaki Ördög ile ilgilidir. İnsan öldürmenin eninde sonunda cezasız kalmayacağını anlatmaktadır.

Üğör

Ör/Yör/Üör/Üğör değişik Türk lehçelerinde hayâlet manasında kullanılan bir sözcüktür. Örek anlayışı ile doğrudan alakalıdır. Yeraltında yaşadıklarına inanılır. Başıboş, kötü ruhlardır, amaçsız bir biçimde gezinirler. Yakut inançlarına göre ölen kişilerin ruhları “Üğör”e dönüşür. Bâzen yeryüzüne çıkarlar. Bu takdirde genelde ölü bir kişinin ruhunun duyu organlarıyla algılanabilir şekilde belirmesini ifâde eder. Burada görüntü ve/veyâ ses ölü kişiye âit olsa da (hattâ ölü ile ilgili bir mekanda bulunulsa da) kesinlikle bir beden söz konusu değildir, soyut bir varlık görülür. Yakutlar Üğör’lerin yaralanan parmaklara bile girdiklerine inanırlar. Kötü insanlar ölünce ruhlarının bunların arasına karıştığı söylenir.

Etimoloji

(Ör) kökünden türemiştir. Başıboşluk anlamı vardır. Başıboş gezen hayvan sürülerine de Örek denir. Yün eğirme aracına da Öreke denir ki, sivriliği ile alakalıdır. Öz/Ör/Yör (ruh) kökü ile bağlantılıdır. “Üğör” sözcüğü Yakutça'da hayâlet demektir. Kelime manası "Ruh" demektir. Gezmek manası kelime kökünde yer alır. Örneğin aynı kökten türeyen Yörük kelimesinde olduğu gibi. Yürümek fiili ile aynı de aynı kökten gelir. Kazan Türkleri ruh için “Ürek” sözcüğünü kullanırlar, bu kavram Türkçedeki “Yürek” kelimesi ile benzerlik gösterir. Çünkü insanın ruhunun bulunduğu yerin Yürek olduğu inancından kaynaklanır. Bazı lehçelerde Üyrek/Öyrek ise ördek manası taşır ve bu hayvanların ruh ile ilişkilendirilmesinin en güzel örneklerinden birisi olup ruhun kuş olup uçması anlayışıyla ilişkilidir. “R/Z” dönüşümü dikkate alındığında Ör/Yör kelimesinin “Öz” kavramı ile de alakalı olduğu görülür. Yakutça ve Dolganca “Üör” kelimesi aynı zamanda topluluk, grup, öbek, sürü gibi manalar taşır ve diğer Türk dillerinde Ör/Ür ve Öğür/Öjör/Öjer/Ujur/Üjür/Üjir kelimeleri de benzer anlamlar içerir. Tatar halk kültüründe "Örek" sözcüğü hayâlet anlamına gelir.

Kaynakça

• Muvaffak Duranlı, “Saha Türklerinin Demonolojik varlıklarından "Üör" ve Sosyal Yaşamda Üstlendiği Fonksiyonlar”, Motif Akademi halk Bilimi Dergisi, 2008/2 s. 11–23; Yaşar Kalafat “Muvaffak Duranlıyı Okurken”, Türk Halk İnançlarndan Mitoljiye–1, Türk Kültürlü Halklarda Halk İnançları, Berikan, Ankara, 2009, s. 221–234

Dış bağlantılar

• Tatar Mitolojisinde Varlıklar, Çulpan Zaripova13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Öräk, Hortlak)