Ümmü veled
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Ekim 2025) |
İslam dünyasında ümmü'l-veled (Arapça: أم الولد, lit. 'çocuğun annesi'), efendisi tarafından kendisine ait olduğu kabul edilen bir çocuğu doğuran cariyeye verilen ünvandı.[1] Bu kadınlar birer mal olarak kabul ediliyor ve sahipleri tarafından satılabiliyordu; bu dönemde Muhammed'in koyduğu kurallar çerçevesinde gelişen bir uygulamaydı.[2][3]
Muhammed'in vefatından sonra Ömer, halifeliği sırasında sahiplerinin ümmü'l-veledlerini satmalarını veya hediye etmelerini yasaklayan bir emri yürürlüğe koydu ve sahipleri öldüğünde onlara özgürlük tanındı.[4][5] Muhammed'in kuzeni ve damadı olan Ali de başlangıçta Ömer'in kararına katıldı. Ancak Ömer'in ölümü ile bu siyaseti sürdüren Osman'ın ölümünden sonra Ali halifeliğinin son dönemlerinde ümmü'l-veledin sahibinin çocuğunu doğurmuş olmasına rağmen hâlâ satılabilir olduğunu ilan ederek bu politikadan vazgeçmiştir.[6][7]
Ali'nin bakış açısı zamanla Şiilikte kabul görmüş ve zamanla muta nikahı ortaya çıkmıştır. Öte yandan, önde gelen tüm Sünni fıkıh ekolleri, Ömer'in ümmü'l-veledin satılmaması ve efendisinin ölümünden sonra özgürlüğüne kavuşturulması gerektiği yönündeki görüşünü benimsemiştir.[8] Ümmü'l-veledin efendisinden doğan çocukları hür ve meşru sayılırdı ve çoğu zaman efendinin hür eşlerinden doğan diğer çocuklarla aynı muameleye tabi tutulurlardı.[9] 740 yılında Zeyd bin Ali'nin halifelik için giriştiği başarısız girişim köle kökenli annelerden gelen liderlerin lehine bir dönüm noktası olmuş ve 744 yılında köle kökenli anneden doğan ilk Emevi halifesi olarak III. Yezid'in yükselişiyle zirveye ulaşmıştır. Daha sonra gelen son üç Emevi halifesi ve Abbasi halifelerinin büyük çoğunluğu cariyelerden doğmuştur.[10]
Tarihte pek çok Müslüman hanedanların hükümdarları, özgür nikahlı eşlerden çocuk sahibi olmak yerine, haremlerindeki köle cariyelerden mirasçı çıkması yöntemini kullanmışlardır. Nikahlı bir eşin, hükümdarla akrabalık bağı kurarak nüfuz sahibi olabilecek bir kabilesi vardı; oysa köle bir cariyenin, nüfuz sahibi olabilece bir ailesi yoktu. Cariyelerin mirasçı doğurması geleneği, 20. yüzyılda köleliğin kaldırılmasına kadar İslam hanedanları tarafından rutin olarak devam etmiştir. Bunun bir örneği, 1453'te İstanbul'un fethinden sonra köleliğin Osmanlı İmparatorluğu'nda kademeli olarak azalmasına kadar padişahları neredeyse hiç evlenmeyen, bunun yerine cariyelerden varis sahibi olan Osmanlı Hanedanı'dır.[11]
Bu olgu, Müslüman dünyasında köleliğin tarihi boyunca varlığını sürdürdü ve kölelik ancak 20. yüzyılın sonlarında yasal olarak sona erdirilebildi ve istisnaları hala mevcut olsa da, 21. yüzyıla kadar evrensel ölçekte uygulanmadı. Örneğin, Bereket el-Yemeniyye (ö. 22 Ağustos 2018), Suudi Arabistan Kralı Abdülaziz'in (1932-1953) cariyesi ve 2015'te Suudi Arabistan veliaht prensi olan Mukrin bin Abdülaziz'in (d. 1945) annesiydi.[12][13][14]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gordon & Hain 2017, s. 301.
- ^ Gordon & Hain 2017, ss. 312, 314.
- ^ Eltis et al. 2021, s. 199.
- ^ Gordon & Hain 2017, s. 308.
- ^ Nagel 2020, s. 174.
- ^ Gordon & Hain 2017, ss. 298, 314–5.
- ^ Zysow 2014, s. 138.
- ^ Gordon & Hain 2017, s. 315.
- ^ Gordon & Hain 2017, s. 229, 327.
- ^ Gordon & Hain 2017, s. 228.
- ^ Peirce, Leslie (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press. ISBN 978-0-1950-8677-5.
- ^ Abdullah Al Harthi; Khaled Al Faris (2 Şubat 2013). "Proud of trust reposed in me by King: Muqrin". Saudi Gazette. Jeddah and Riyadh. 2 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
- ^ Simon Henderson (13 Şubat 2013). "Who Will Be the Next King of Saudi Arabia?". The Washington Institute. Erişim tarihi: 2 Nisan 2013.
- ^ Riedel, Bruce (3 Şubat 2013). "With Prince Muqrin's Appointment, Saudi Succession Crisis Looms". The Daily Beast (İngilizce). Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gordon, Matthew; Hain, Kathryn A. (2017). Concubines and Courtesans: Women and Slavery in Islamic History (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-062218-3.
- Nagel, Tilman (6 Temmuz 2020). Muhammad's Mission: Religion, Politics, and Power at the Birth of Islam (İngilizce). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN 978-3-11-067498-9.
- Eltis, David; Bradley, Keith R.; Engerman, Stanley L.; Perry, Craig; Cartledge, Paul; Richardson, David; Drescher, Seymour (12 Ağustos 2021). The Cambridge World History of Slavery: Volume 2, AD 500-AD 1420 (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84067-5.
- Zysow, Aron (23 Haziran 2014). The Economy of Certainty: An Introduction to the Typology of Islamic Legal Theory (İngilizce). Lockwood Press. ISBN 978-1-937040-27-7.
