Hürrem Sultan
| Hürrem Sultan | |
|---|---|
 İtalyan ressam Tiziano Vecellio'nun La Sultana Rossa (Sultan Roxelana) adlı tablosu, 1550 | |
| Haseki Sultan | |
| Hüküm süresi | 1534 – 15 Nisan 1558 |
| Doğum | 1502–06 Rohatyn, Rutenya, Lehistan Krallığı (bugünkü Ukrayna) |
| Ölüm | 15 Nisan 1558 (52/56 yaşında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Defin | Kanuni Sultan Süleyman Türbesi, Fatih, İstanbul |
| Eş(ler)i | I. Süleyman |
| Çocuk(lar)ı | Şehzade Mehmed Mihrimah Sultan Şehzade Abdullah II. Selim Şehzade Bayezid Şehzade Cihangir |
| Hanedan | Osmanlı Hanedanı |
| Dini | Doğumunda Ortodoks, daha sonra İslam |
Hürrem Sultan (Osmanlıca: خُرَّم سلطان; y. 1505,[1] Rutenya - 15 Nisan 1558,[2][3] Konstantiniyye), Avrupa'da bilinen adıyla La Rossa veya Roxelena (Ukraynaca: Роксолана, romanize: Roksolana; Rusça: Руслана, romanize: Ruslana), Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk Haseki Sultanı, Osmanlı padişahı I. Süleyman'ın nikâhlı eşi ve Süleyman'ın halefi II. Selim ve Şehzade Mehmed, Mihrimah Sultan, Şehzade Abdullah, Şehzade Bayezid ve Şehzade Cihangir'in annesidir. Osmanlı tarihinin en güçlü ve etkili kadınlarından biri olan Hürrem Sultan,[4] Kadınlar Saltanatı olarak bilinen dönemi başlattı.[5]
Lehistan Krallığı'na bağlı Rutenya'da Ruten asıllı Ortodoks bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Bir köle baskını sırasında Kırım Tatarları tarafından esir alındı. Ticaret yoluyla Osmanlı İmparatorluğu'nun başkenti Konstantiniyye'ye getirildi.[6] İmparatorluk Haremine girdi, rütbeleri yükseldi ve Sultan Süleyman'ın en sevdiği cariyesi oldu ve ona 'Hürrem' yani 'gülümseyen ve sevimli olan' köle adını vererek yeniden isimlendirdi. Süleyman, Osmanlı geleneklerini çiğneyerek Hürrem'i eşi benzeri görülmemiş bir şekilde azat etti ve evlenerek nikâhlı eşi yaptı. Hürrem, kendisi için yaratılan Haseki Sultan unvanını alan ilk imparatorluk eşiydi. Hayatının geri kalanında sultanın sarayında kaldı ve aralarında geleceğin sultanı II. Selim'in de bulunduğu en az altı çocuk sahibi oldu. Hürrem'in bilinen altı çocuğundan beşi erkekti ve bu durum, çeşitli cariyeler arasındaki güç dengesini korumak için her cariyenin Sultan'a yalnızca bir erkek çocuk verebileceği şeklindeki en eski Osmanlı geleneklerinden birini bozuyordu. Ancak Hürrem, Süleyman'ın saltanatının hemen başında hareme girmesinden sonra doğan tüm çocuklarının da annesi oldu.[7]
Sonunda muazzam bir güce sahip olan Hürrem, Osmanlı İmparatorluğu'nun siyasetini etkileyerek merkezî bir rol oynadı. Önemli devlet adamlarıyla yakın ilişkiler kurdu, sadrazam Rüstem Paşa'yı, kızı Mihrimah Sultan ile evlendirerek siyasi nüfuzunu artırdı. Süleyman'ın Mahidevran Sultan'dan olan oğlu Şehzade Mustafa'nın ölümünde Hürrem'in etkisi olduğu iddia edilir.[8][9] Süleyman ile Hürrem arasında 19. yüzyıla kadar ulaşılamayan yazışmalar ve Süleyman'ın günlükleri, Hürrem'in sultanın en güvendiği sırdaşı ve danışmanı olduğunu doğrulamaktadır. Hürrem, imparatorluğun işlerinde aktif bir rol oynadı ve hatta imparatorluk ile eski memleketi arasındaki ilişkilere müdahale ederek Polonya'nın ayrıcalıklı diplomatik statü kazanmasına yardımcı oldu. Diplomatik ilişkilere kadınsı bir incelik kattı, yabancı liderlere ve onların yakınlarına, kişisel işlemelerle süslenmiş hediyeler eşliğinde diplomatik mektuplar gönderdi. Bu mektupların en dikkat çekicileri, Polonya Kralı ve Litvanya Büyük Dükü II. Zygmunt August ile Safevî hükümdarı Şah Tahmasb'ın en sevdiği kız kardeşi ve yakın danışmanı olan Şehzade Sultanum'a yazılanlardır.
Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Topkapı Sarayı'na gelene kadarki yaşamı hakkında kesin bir bilgi yoktur.[5] Lehistan Krallığı'nın sınırları içerisinde bulunan Rohatyn'de (günümüzde Ukrayna), 1502-1506 yılları arasında doğduğu rivayetler arasındadır. Tatar akıncılar tarafından 1520 tarihinde 15'li yaşlarında Rutenya'dan kaçırıldığı,[4] Kırım Hanı'nın himayesine girdikten sonra Topkapı Sarayı'na sunulduğu tarihçiler ve yazarlar tarafından kabul görmüş bir rivayettir.[5]
16. yüzyıl kaynaklarına göre doğumdaki ismi bilinmiyordu. Ancak daha sonraki kayıtlara göre - mesela 19. yüzyıl Ukrayna'daki (o dönem Rus İmparatorluğu'na bağlı) ilk kayıtlarına göre - Anastasia (Kısaca Nastia), Polonyalıların geleneğinde, Aleksandra Lisowska olarak bilinir. Genelde Hürrem Haseki Sultan ya da Hürrem balsaq sultan olarak bilinirdi; Avrupa dillerinde Roxolena, Roxolana, Roxelane, Rossa, Ruziac, Ruslana, Türkçede Hürrem (Farsça kökenli خرم Hürrem), neşeli olan kişi anlamına gelir. Roxelana gerçek ismi olmayabilir ama takma adı onun Ruten soyuna ait olan (Günümüze ait yaygın isim Ruslana) ve Doğu Slav ismi olan Roxolany ya da Roxelany, Ruten halkında 15. yüzyıldan itibaren kullanılıyordu. Bunlara ek olarak, bazı tarihçilere göre Hürrem Sultan (Roxelana) Lehistan Krallığı sınırları içerisinde bulunan Rohatyn kentinde doğmuş Ortodoks bir ailenin kızıdır.[10]
Ailesi Babasının iddia edildiği gibi Ortodoks papazı olmadığı, fakir bir çiftçi olan Polonya Kralı tebaasından Simeon Alexander Lisowski, annesinin de Polonyalı bir çiftçi kızı olduğu öne sürülmüştür.[11] Hürrem Sultan'ın erkek kardeşinin oğlu Jan Lisowski, bunun oğlu Alexander Jozef Lisowski Litvanya Dükü olmuş ve ailesini asilzade sınıfına kaldırmıştır.[11]
Fiziki özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]O dönemin Avrupa elçileri tarafından kızıl saçlı, yeşil gözlü ve beyaz tenli olduğu vurgulanmıştır. Eşi Kanuni Sultan Süleyman'ın kendisine yazdığı gazel ve şiirlerden de bu anlaşılmaktadır. Çizilen portreler tamamen ressamların hayal ürünü olup, gerçeği yansıtmamaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'nda adına en çok portre yapılmış sultandır.[4]
Saraydaki yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Saraya gelişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan'ın saraya gelişi ve Kanuni ile tanışması hakkında kesin bilgiler yoktur. Şehzadeliği sırasında veya padişahlığının ilk senesinde Kırım Sarayından hareme getirildiği düşünülür.[5]
Yükselişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan saraya getirildiğinde, I. Süleyman'ın Manisa valisi olduğu dönemde birlikte olduğu Mahidevran Sultan'dan Mustafa isimli bir oğlu vardı. Sarayın en nüfuzlu kadını padişahın annesi Ayşe Hafsa Sultan, ikinci derecede nüfuzlu kadını Mahidevran Sultan idi. Hürrem, saraya girdikten sonra Kanuni ile ilişkisinden 1521'de Şehzade Mehmed dünyaya geldi ve böylece Hürrem Sultan saraydaki en nüfuzlu üçüncü kadın durumuna geldi. İki haseki arasındaki rekabet bir gün kavgaya dönüştü, Hürrem Sultan bu kavgayı çeşitli entrikalarla lehine çevirdi.[5] Pek çok yazara göre bu olaydan sonra gözden düşen Mahidevran Sultan, 1533'te Manisa Valiliği'ne atanan oğlu veliaht Şehzade Mustafa'nın yanına gönderildi ve Hürrem Sultan, onun yerini aldı.[12]
Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan'ın nikâhlanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Nikâhla birlikte bir ilk gerçekleşti ve Hürrem I. Süleyman'ın resmi eşi hâline geldi. Dolayısıyla padişah cariyelerine verilen Haseki unvanı, Haseki Sultan olarak değiştirildi ve dünyaca kutlanan bir törenle ilan edildi.[5] Hürrem Sultan'ın saraydaki pozisyonu Kanuni'nin nikâhlı eşi olması ile değişti ve Mahidevran Sultan gibi yüksek bir mevki sahibi oldu. Hürrem Sultan, Şehzade Cihangir’in doğumundan sonra Kanuni ile görkemli bir düğün ile evlendi ve aralarında dinî nikâh kıyıldı. Kesin tarihi belli olmamakla birlikte Haziran 1534’te veya daha önce gerçekleştiği düşünülen[5] düğün, Hürrem Sultan'ı Kanuni'nin nikâhlı eşi yapan, Osmanlı geleneklerine aykırı düşen çok önemli ve devrimci bir hareket olarak değerlendirilir. Bu nikâh ile Hürrem Sultan, Osmanlı tarihinde padişah tarafından uzun süre sonra nikâhlanan ilk cariye oldu.[13][14]
Harem yönetimini eline alması
[değiştir | kaynağı değiştir]Mahidevran ile Hürrem Sultan arasındaki mücadelede Mahidevran Sultan'ı tuttuğu düşünülen ve oğlu üzerinde büyük nüfuzu olduğu söylenen[5] Valide Hafsa Sultan’ın 1534 yılındaki ölümü ile Hürrem’in saraydaki etkisi daha da arttı ve Harem yönetimini eline aldı. Fakat Valide Sultan'ın ölümünden sonra Mahidevran Sultan veliaht annesi olduğu ve Şehzade Mustafa'nın tahta çıkmasına kesin gözle bakıldığı için Valide Sultanlığa hazırlanmaya başlamıştır.
Sadrazam İbrahim Paşa'nın idamı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sadrazam Pargalı Damat İbrahim Paşa, Hürrem Sultan’ın şehzadelerinden birisi yerine Şehzade Mustafa'yı hükümdarlığa aday gösterenlerin arasındaydı. İbrahim Paşa'nın Irakeyn Seferi’nden dönüşte saraya davet edilip 14 Mart 1536 gecesi dairesinde uyurken boğdurulması, Hürrem Sultan için önemli bir engelin ortadan kaldırılmasını sağladı. Çocukluğundan beri Kanuni’nin yakın arkadaşı ve danışmanı olan İbrahim Paşa'nın gözden düşürülüp boğdurulmasında Hürrem Sultan’ın rolü olduğu rivayet edilir. Ancak İbrahim Paşa'nın devlet yönetiminde kendini üstün görmesi ve yükseldikçe yaptıkları hataların da kendi sonunu hazırlamasına sebep olduğu bilinmektedir. Bu olaydan sonra Hürrem Sultan’ın devlet işlerini idare etmeye başladığı kanısı yaygındır[5]
Harem'in Topkapı Sarayı'na taşınması
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan’ın devlet işleri ile daha yakından ilgilenebilmek için Harem’i Eski Saray’dan Topkapı Sarayı’na taşıttığı düşünülür ve bu olay, Hürrem Sultan'ın önemli devrimci hareketlerinden birisi olarak kabul edilir. Topkapı Saray'ında "Saray-ı Duhteren" olarak bilinen genellikle padişah ailesinin kalması için hazırlanan minik harem bölümü 1527-1528 yıllarında yapılan çalışmalarla yeniden düzenlenerek genişletildi. Ardından Hürrem Sultan ve ailesinin oturması için uygun bir hale getirildi. Bu dönemlerde Hürrem Sultan Eski Saray ve Yeni Saray arasında gidip gelse bile asıl görev yeri olan Eski Saray'dan ayrılmadı. Süleyman'ın 1534 yılında İran Seferi'ne çıkmasından sonra Şehzade Mehmet, İstanbul'da saltanat vekili olarak kaldı bu süreç içerisinde annesi Hürrem Sultan da Yeni Saray'daki yeni dairesinde ikamet etti.[15] Eski Saray'dan Yeni Saray'a göçün tarihi kesin olarak belli değildir. Eski Saray'da 25 Ocak 1541 gecesi çıkan yangından sonra harem halkının bir kısmının Topkapı Sarayı'na taşındığı ve harem protokolünün başladığı düşünülmektedir.
Şehzadelerin sancak beyliklerine atanmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehzadelerin sancak beyliklerine atanmasında da Hürrem Sultan'ın rolü olduğu düşünülür. 1541'de, padişah adaylarının tayin edildiği Manisa Sancağı’nda Sancak Beyliği yapmakta olan Şehzade Mustafa, Manisa'dan alınıp Amasya’ya Sancak Beyi olarak atandı ve ertesi sene Manisa Sancak Beyliği’ne Şehzade Mehmed getirildi. Ancak, halk ve askerler bu duruma tepki gösterdi, bunun üzerine I. Süleyman doğu topraklarının güvenliği için Şehzade Mustafa'nın Amasya'ya gönderildiğini ve Şehzade Mustafa'nın veliahtlığının sürdüğünü açıkladı.[16] Bunun gibi ardı arkası kesilmeyen atanmalar da Hürrem’in etkisinde gerçekleşmiş işlerden kabul edilir. Hürrem Sultan, şehzadeleriyle birlikte sancağa gitmesi gerekirken; geleneklere aykırı olarak gitmemiş, İstanbul'da kalmayı seçmiştir. Ama değişik tarihlerde şehzadelerini ziyaret etmiştir.[5]
Damat Rüstem Paşa'nın sadrazamlığa getirilmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan’ın tek kızı Mihrimah Sultan, 1539’da Diyarbakır beylerbeyi ve III. Vezir Rüstem Paşa ile evlendirilmişti. “Damat” unvanını alan Rüstem Paşa 1544’te sadrazamlığa tayin oldu. Kaynakların çoğunda Sadrazam Hadım Süleyman Paşa'nın azledilmesinin ve yerine II. Vezir Divane Hüsrev Paşa'nın değil de III. Vezir Rüstem Paşa'nın getirilmesinin perde arkasında Mihrimah Sultan ile Hürrem Sultan'ın olduğu ifade edilmektedir.[5]
Şehzade Mustafa'nın boğdurulması
[değiştir | kaynağı değiştir]Kanuni’den sonra veliaht Şehzade Mustafa’nın tahta çıkacağından korkan Hürrem Sultan, Şehzade Mustafa’yı babasının gözünden düşürmek için kızı ve damadı Rüstem Paşa yardımı ile komplo kurmuştur. Hürrem Sultanın emriyle hareket eden Rüstem Paşa, Şehzade Mustafa'nın mührünü yaptırarak Safevi şahı I. Tahmasb'a mektup yazmış, İran Şahının cevabını da Kanuni Sultan Süleyman'a sunmuştu. Bu ve benzeri bir dizi entrika ile Kanuni Sultan Süleyman, oğlu veliaht Şehzade Mustafa'nın kendisine isyan edeceğine ve tahtı elinden alacağına ikna edilmiştir.
"Katledildiği gün, babasıyla görüşeceğini sanarak çadırına gitmiştir malum. İşte o gün bembeyaz giyindiği söylenir; kendisine yapılan iftiralardan haberdardır ve masumiyetine işaret etmek ister. Cebinden de ölümünden sonra babasının onu öldüreceğini ve babasının çadırına gitmemesi gerektiğini belirten bir mektup çıkar."[17] Bu olaya tanık olan Şehzade Cihangir de olayın duygusal etkisini üzerinden atamadı ve hastalandı; babası ile birlikte sefere devam eden genç Şehzade, Halep’te öldü. Tahta aday olarak Haseki Hürrem Sultan’ın iki oğlu Şehzade Bayezid ve Şehzade Selim kaldı.
Kara Ahmed Paşa'nın idamı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kara Ahmed Paşa, Damat Rüstem Paşa'nın sadaretten azli üzerine vezir-i azamlığa tayin edildi (1553). Sefer dönüşünde Rüstem Paşa'nın tekrar sadrazamlığa getirilebilmesi için kışkırtılan padişahın fermanıyla suçlu görülerek bir divan toplantısı sonrasında arz odası önünde idam edildi (1555). Bu olayın arkasında da Hürrem Sultan ve kızı Mihrimah Sultan'ın olduğu iddia edilmektedir.[17]
Dış siyaset meseleleri ve devlet işleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan, o zamana kadar başka Osmanlı padişah eşlerinde görülmemiş şekilde dış siyasetle ilgilenmiş, diplomatik yazışmalar yapmıştır ve devlet işlerine karışmıştır.[5] Kanuni’nin padişahlığının ikinci senesinde Rodos şövalyelerine karşı Rodos seferinin açılmasını teşvik ettiği ve sonraki yıllarda İran seferlerine destek verdiği düşünülen Hürrem Sultan, 1548’te Kanuni, İkinci İran seferindeyken Lehistan tahtına çıkan yeni krala tebrik mektubu yazmış; hediyeler göndermiştir.
Hürrem Sultan'ın yazdığı mektupların ilki, Kral I. Zygmund'un vefatı üzerine (1548) Lehistan tahtına çıkan II. Zygmund'a gönderdiği taziye ve tebriknamedir. Haseki Sultan'ın, Hasan Ağa isimli özel temsilcisiyle Varşova'ya yolladığı mektubun bazı cümleleri şöyledir:
“Pederinizin vefatı üzerine Lehistan kralı olduğunuzu öğrendik. Allah her şeyin doğrusunu bilir ki; çok sevindik ve memnun olduk. Kalbimize nur, gönlümüze neşe ve sürur (mutluluk) geldi. Saltanatınızın hayırlı, bereketli ve uzun ömürlü olmasını diliyoruz. Emir, Yüce Allah'ındır; Cenab-ı Hakkın hükümleri (emirleri) istikametinde hareket etmenizi tavsiye ederiz…"
Ayrıca, mektubun arkasında mühür de bulunmaktadır. Osmanlı devletinde ilk ve tek kez bir Haseki Sultan, bir kral ile mektuplaştı ve dönemin kaidelerinden birini yıktı. Şüphesiz ki bu bir devrim olarak yorumlanabilir. Bunun sonrasında gelini Nurbanu Sultan ve onun gelini Safiye Sultan kraliçeler ile mektuplaşmış olsa da Hürrem Sultan'dan başka, bir kral ile bizzat mektuplaşan başka bir haseki sultan örneği bulunmamaktadır.
Hürrem Sultan, Kral August'tan gelen teşekkür mektubuna karşılık, özel temsilcisi Hasan Ağa ile bir mektup daha göndermiştir ki, cevabî mektubu özetle şöyledir:
“Allah Kral Hazretleri'nin ömrünü uzun, bir gününü bin eylesin… Kıymetli mektubunuz ulaştığında, öylesine mesrur olduk ki, ifade edemiyorum... Mektubunuzda bizlere olan içten muhabbetiniz açıkça görülüyor. Padişahımız Hazretlerine olan samimi yakınlığınızı o derece açık dile getirmişsiniz ki, ferah bulduk. Mektubunuzdaki muhabbeti ve Hasan Ağa kulumuzun anlattığı dostluklarınızı kendilerine arz ettiğimizde, Padişah-ı âlempenah Hazretleri (herkesin dünyadaki tek sığınağı) yakınlık ve iltifatlarınızdan öyle memnun kaldılar ki, sözle anlatılamaz. Dediler ki: Koca Kral'la (vefat eden Baba Zygmund'u kastediyor) iki kardeş gibiydik; İnşallahü'r Rahman, bu kral ile de 'Ata ile oğul gibi' olalım..."
Ayrıca Hürrem Sultan, Osmanlı İmparatorluğu'na sığınan Elkas Mirza için mendil ve gömlek dikip hediye olarak vermiştir. İran Şahı'nın kız kardeşi ise Hürrem Sultan'ı Firavun'un eşi Züleyha'ya, Meryem'e ve daha nice kahramanlara benzetip, tüm kadınların övünç kaynağı, güzellikte eşsiz, melek yaratılışlı olarak nitelendiriyordu.[17]
Hürrem Sultan sık sık devlet işleri ile alakadar oluyor, bilhassa eşi Sultan Süleyman seferdeyken devletin durumu hakkında onu bilgilendiriyor, önerilerde bulunuyordu. Kendisine İran seferi sırasında gönderdiği bir mektup bunun en güzel örneklerindendir:[4]
'"Benim Sultanım, şehir hakkında soracak olursanız; şimdilik henüz hastalık devam etmektedir. Ancak evvelki gibi değildir... Benim Sultanım, sık sık mübarek mektubunuzu gönderirsiniz diye yalvarırım. Zira ki, billah yalan değil, bir iki hafta geçip de ulak gelmezse alem gulguleye gelir. Türlü türlü sözler söylenir. Yoksa sadece kendi nefsim için istediğimi sanmayınız."[18]
"Benim Sultanım, şimdi şehirde müjdeci geliyor diye bir gürültü kopmuştur. Cümle alem şehir donanmasına hazır dururlar. Benim sultanım, siz devlet ile Halep'te kışlıyorsunuz, ondan sonra kızılbaşın (Şah Tahmasb'ın) oğlanı, avradı tutulmadı, ortada henüz bir şey yoktur. Şimdi o yok, bu yok; müjdecinin gelmesi kimseye hoş gelmez."[18]
Bunlara ek olarak, Hürrem Sultan'ın, Nahcivan Seferi'ne vezirini gönderen padişahın "Şaha Şah gerek" sözüyle sefere katılmasını sağladığı rivayet edilir. Bir mektubunda kocası seferdeyken, "Şah'ın ailesini esir alamadığınıza üzüldüm." sözü eşi Sultan Süleyman'ın seferlerinin gidişatını takip ettiğini kanıtlar nitelikte[18] Hürrem Sultan, eşine mektuplarında devlet adamlarının ve İstanbul Şeyhülislamının selamını iletiyor, İstanbul'da yaşanan sorunlardan bahsediyordu. Bir mektubunda "İbrahim Paşa'ya olan küskünlüğümü sormuşsunuz, gelince anlatırım." diyor.[19] Rüstem Paşa azledildiğinde ise eşine Paşa'nın görevine geri getirilmesini isteyen bir mektup yazmış. Rüstem Paşa'yı kendisinin sadrazamlığa ilerlettiği ve kızıyla evlendirdiği biliniyor. Hürrem Sultan devlet adamlarıyla ve sorunlarıyla ilgileniyor, bunları mektuplarında da Kanuni'yle tartışıyor ve fikir veriyordu.[18]
Şah unvanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan, Osmanlı tarihinde ilk kez meşru eş durumuna gelmesiyle birlikte kraliçe anlamına gelen Şah unvanını kullanmaya başlar. Çoğu raporlarda imzasının Hürrem Şah olarak geçtiği görülür. Haseki Hastanesinin kayıtlarında ve Kudüs'teki imaretin ve darüşşifanın kitabesinde bu ifade görülür. "Devletlu İsmetlu Hürrem Şah Sultan Aliyyetü'ş-şân Hazretleri". Bu ifadeler ise bu olayın kanıtı olarak gösterilmektedir.
Kadınlar saltanatının başlaması
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hürrem Sultan, Osmanlı tarihinde devlet işleriyle ilgilenen ilk kadın olarak bilinir. Hürrem Sultan kendi mührünü bastırmış, divan toplantılarını tel örgülü bir pencereden izlemiş ve fikirlerini padişaha sunmuştur. Buna benzer birçok devrimci hareketi ile kadınlar saltanatını başlatmış oldu.
Kanuni'nin Hürrem Sultan'a gazelleri
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Süleyman, nikâhlı eşi Hürrem Sultan'a büyük bir aşkla bağlı idi. Bu aşk o kadar derindi ki ilk önce onu kaideleri hiçe sayarak nikâhına aldı, sonra da ondan başka bir hatuna bakmaz oldu. Bu Osmanlı'da alışılagelmiş bir şey değildi. Kanuni'yi kendine bu kadar aşık ettiği için Hürrem Sultan'ın adı ahali içerisinde büyücü ve cadıya çıktı. Daha sonradan ise yaptığı hayırlar ile halkı sevindirip, duasını alan Haseki Sultan bu namlarını geride bırakarak iyi anılmaya başlandı. Hürrem ve Süleyman'ın aşkı o kadar büyüktü ki, Osmanlı tarihinde onlardan başka bu kadar büyük bir aşk yaşayan bir padişah ve haseki örneği yoktur. Kanuni Sultan Süleyman her defasında karısı Hürrem Sultan'a olan aşkını ve sevgisini verdiği hediyelerle ve ona yazdığı gazellerle gösteriyordu. O sadece aşk gazelleri değil, devlet ve maneviyat konulu gazeller de yazıyordu. Bu gazellerde kullandığı mahlas ise Muhibbi idi. Kanuni'nin Hürrem Sultan'a yazdığı aşk şiirlerinin bazıları günümüze ulaşmıştır.[21]
"Celis-i halvetim, varım, habibim mah-ı tabanım Enisim, mahremim, varım, güzeller şahı sultanım
Hayatım hasılım, ömrüm, şarab-ı kevserim, adnim Baharım, behçetim, rüzum, nigarım verd-i handanım
Neşatım, işretim, bezmim, çerağım, neyyirim, şem’im Turuncu u nar u narencim, benim şem’-i şebistanım
Nebatım, sükkerim, gencim, cihan içinde bi-rencim Azizim, Yusuf'um varım, gönül Mısr'ındaki hanım
İstanbulum, Karaman'ım, diyar-ı milket-i Rum'um Bedahşan'ım ve Kıpçağım ve Bağdad'ım, Horasanım
Saçı varım, kaşı yayım, gözü pür fitne, bimarım
Ölürsem boynuna kanım, meded he na-müsülmanım
Kapında çünkü meddahım, seni medh ederim daim
Yürek pür gam, gözüm pür nem, Muhibbi'yim hoş halim!"
Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman’ın mahlası)
Bugünkü dille:
"Benim birlikte olduğum, sevgilim, parıldayan ayım, Can dostum, en yakınım, güzellerin şahı sultanım.
Hayatımın, yaşamımın sebebi Cennetim, Kevser şarabım Baharım, sevincim, günlerimin anlamı, gönlüme nakşolmuş resim gibi sevgilim, benim gülen gülüm,
Sevinç kaynağım, içkimdeki lezzet, eğlenceli meclisim, nurlu parlak ışığım, meş'alem. Turuncum, narım, narencim, benim gecelerimin, visal odamın aydınlığı,
Nebatım, şekerim, hazinem, cihanda hiç örselenmemiş, el değmemiş sevgilim. Gönlümdeki Mısır'ın Sultanı, Hazret-i Yusuf'um, varlığımın anlamı,
İstanbul'um, Karaman'ım, Bütün Anadolu ve Rum ülkesindeki diyara bedel sevgilim. Değerli lal madeninin çıktığı yer olan Bedahşan'ım ve Kıpçağım, Bağdad'ım, Horasan'ım.
Güzel saçlım, yay kaşlım, gözleri ışıl ışıl fitneler koparan sevgilim, hastayım!
Eğer ölürsem benim vebalim senin boynunadır, çünkü bana eza ederek kanıma sen girdin, bana imdad et, ey Müslüman olmayan güzel sevgilim.
Kapında, devamlı olarak seni medhederim, seni överim, sanki hep seni öğmek için görevlendirilmiş gibiyim.
Yüreğim gam ile, gözlerim yaşlarla dolu, ben Muhibbi'yim, sevgi adamıyım, bana bir şeyler oldu, sarhoş gibiyim. Bir hoş hale geldim."[21]
Bu gazel I. Süleyman'ın, Hürrem Sultan için yazdığı en ünlü ve bilinen gazeldir. Diğer bir bilinen gazeli ise şöyledir:
"Ey benim gülen yüzüm, sevgilim,
Senin güzelliğin dünyaya dedikodudur,
Bu ne güzellik? Bu ne yüz? Bu ne güldür?
Acaba saçın amberi görüp mis kokulu olmuş?
Bu ne saç, bu ne kahkül, bu ne zülüftür?
Aklım saçının kokusuyla doludur,
Bu ne güzel koku, bu ne ıtır, bu ne hoştur?
Gözyaşı dalgalarım taşıp başımdan aştı,
Bu ne deniz, bu ne ırmak, bu ne nehirdir?
Muhibbi ansızın divane oldu,
Bu ne aşktır, bu ne derttir, bu ne huydur?"[21]
Daha sonrasında ise bir başka gazel daha yazmıştır. Bu gazel ise Hürrem Sultan'ın ölümünden sonra yazılmıştır. Bu gazelde Kanuni, eşinin ölümünün ardından duyduğu üzüntüyü dile getirmektedir:
"Bezm-i gamda âh edip cânânı andım ağladım,
Yâr ile evvel geçen devrânı andım ağladım."
Bugünkü dille:
"Günde bir kez görmesem halim nolur derken benim,
Bir yıl oldu görmez oldum ânı andım ağladım."[21]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Oğullarını tahta varis yapmayı başaran Hürrem Sultan, 15 Nisan 1558'de İstanbul’da öldü.[2][3] Kayıtlarda eceliyle öldüğü yazılır. Büyük bir cenaze töreninin ardından Süleymaniye Camii avlusuna gömüldü. Mezarı üzerine türbesi eşi Süleyman tarafından yaptırıldı.
Ölümünden sonra
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan; Avrupa'da ve Türkiye'de resim, müzik ve bale sanatlarındaki birçok çalışmaya konu olmuştur. Avusturyalı besteci Joseph Haydn'ın 63. Senfonisi bu eserlere bir örnektir. Eser daha çok, ikinci bölümünün adı olan “Roksalan” ismiyle anılır.
Yusuf Niyazi'nin Mazlum Şehzadeler, Orhan Asena'nın Hürrem Sultan ve Ya Devlet Başa ya Kuzgun Leşe adlı piyesleri, Hürrem Sultan’ı konu alan Türk tiyatro yapıtlarındandır.[22]
2003 yapımı Hürrem Sultan adlı dizide Hürrem Sultan'ı Gülben Ergen canlandırırken, 2011-2014 arasında yayınlanan Muhteşem Yüzyıl dizisinde Hürrem Sultan'ı Meryem Uzerli ve Vahide Perçin canlandırmıştır. Türkiye’de yazılan ilk büyük bale eserlerinden Hürrem Sultan Balesi, Orhan Asena’nın “Hürrem Sultan” adlı piyesinden ilham alarak Nevit Kodallı tarafından bestelenmiştir.[23]
Hürrem Sultan'ın doğduğu yer olduğuna inanılan Ukrayna'nın Rohatyn kentinde bir Hürrem Sultan Anıtı bulunur. 2007 yılında, Ukrayna'daki bir liman kenti olan Mariupol'daki Tatarlar Hürrem Sultan'ın onuruna bir cami açmıştır.
 |
|
| II. Selim Konstantin Kapıdağlı, 16. yüzyıl |
Mihrimah Sultan Titian, 16. yüzyıl |
Çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan'ın adı bilinen 6 evladının yanı sıra ismi bilinmeyen veya küçük yaşta ölen diğer evlatlarının olduğu da rivayet edilir.[24]
- Şehzade Mehmed: 1521 yılında Hürrem Sultan'dan dünyaya gelen Şehzade Mehmed, 1543 yılında ölmüştür.[25]
- Mihrimah Sultan: 1522 yılında, Hürrem Sultan'dan dünyaya geldi, 1578 yılında öldü.
- Şehzade Abdullah: 1522 veya 1523 yılında, Hürrem Sultan'dan dünyaya gelen Şehzade Abdullah, doğumundan 2-3 yıl sonra öldü.[4]
- Şehzade Selim: 1524'te Hürrem Sultan'dan dünyaya geldi.[25] Annesi Hürrem Sultan'ın ölümünden sonra, kardeşi Şehzade Bayezid ile girdiği taht mücadelesinde babası Sultan Süleyman'ın da desteğini aldı. Sultan Süleyman'ın vefatının ardından, II. Selim olarak Osmanlı Padişahı oldu. 1574 yılında ölene kadar padişah olarak kaldı.
- Şehzade Bayezid (1525 veya 1526-1561): 1525'te veya 1526'da[26] Hürrem Sultan'dan dünyaya geldi.[25] Hürrem Sultan'ın ölümünden sonra, kardeşi Şehzade Selim ile taht mücadelesine girdi. Sultan Süleyman'ın, Şehzade Selim'in tarafını tutmasıyla İran'a kaçtı. 1561'de Osmanlı elçileri tarafından Kazvin'de boğdurularak öldürüldü.[27]
- Şehzade Cihangir (1531-1553): 1531'de Hürrem Sultan'dan dünyaya gelen Şehzade Cihangir, 1553'te öldü.
Hayır işleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hürrem Sultan İstanbul'da günümüzde onun adıyla anılan Haseki semtinde, Mimar Sinan'a Haseki Külliyesini yaptırmıştır. 1538-1551 yılları arasında inşaatı tamamlanan külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır; onun ilk ve en önemli hayratlarındandır. Günümüzde T.C. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak tanınan bu hastane Türkiye'de kesintisiz hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır.
Hürrem Sultan ayrıca Ayasofya Camii civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak yaptırtmıştır.
Kabe'de, Şam'da, Bağdat'ta, Konya'da, Kudüs'te, Edirne'de Hürrem Sultan adına çeşitli eserler yapılmıştır.
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hürrem Sultan Balesi, Hürrem Sultan'ın hayatından esinlenerek yaratılmış bir Türk bale eseridir. Bunun yanında Hürrem Sultan için birçok opera eseri, tiyatro oyunu, tarihi roman, televizyon dizileri ve bilgi içerikli kaynaklar mevcuttur.
- 1997-2000 yılları arasında Ukrayna'da çekilen Roksalana adlı dizide Olga Sumska tarafından canlandırılmıştır.
- 2003 yapımı Hürrem Sultan adlı Türk televizyon dizisinde Hürrem Sultan'ı Gülben Ergen canlandırmıştır.
- 2005 yapımı Die Geliebte des Sultans adlı Alman belgesel-filminde Hürrem Sultan rolünü Sólveig Arnarsdóttir üstlenmiştir.
- 2011 yapımı 8 Ülke 8 Yönetmen ve Sinan adlı belgeselde Hülya Avşar tarafından canlandırılmıştır.
- 2011-2014 yapımlı Muhteşem Yüzyıl dizisinde gençliğini Meryem Uzerli, olgunluğunu ise Vahide Perçin canlandırmıştır.
İlgili eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Joseph Haydn “63. Senfoni”
- Yusuf Niyazi, “Mazlum Şehzadeler yahut Hürrem Sultan”, Dersaadet, 1325 (1909)
- Abdülhak Hamid Tarhan, "Kanuni'nin Vicdan Azabı", 1937 (basılmadı)
- F. Tülbentçi, “Hürrem Sultan”, İnkılap Kit.,İst. 1960.
- Viorica Boteni Stircea, “Hurrem Sultan”, Milliyet Yay. İst. 1972.
- Nevit Kodallı, Hürrem Sultan Balesi, 1975
- Radovan Samarciç, “Süleyman: Rokselena, Sırpska Knyijevna Zadruga”, Belgrad-1976;
- Catherine Clement, “La Sultana”, Grasset, 1981;
- Orhan Asena, “Ya Devlet Başa ya Kuzgun Leşe”, 1983
- Louis Gardel, “Sevenlerin Şafağı”, Can Yay., İst. 1998
- “Hürrem Sultan”, 2003 yılında Star TV'de yayınlanmış TV dizisi.
- “Aşk-ı Hürrem”, Can Atilla'nın dans tiyatrosu eseri, 2007
- Muhteşem Yüzyıl, senaryosunu Meral Okay’ın yazdığı TV dizisinde Meryem Uzerli ve Vahide Perçin tarafından canlandırılmıştır.
- 2011 Muhterem Yüceyılmaz Hürrem ve Mihrimah Sultan; Haremin gülü ve goncası
- 2011 Can Alpgüvenc İki hanım Sultan Hürrem ve Mihrimah; Araştırma
- Erhan Afyoncu, “Muhteşem Süleyman; Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan”, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011. ISBN 9786054052554
- Roksolana, Ukraynalı TV dizisi. 1996—2003
- Oleksandra.Şutko, Hürrem Sultan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2017 ISBN 978 605-105-171-0
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Haseki Hürrem Sultan'ın Latince Rossa Solymanni uxor başlıklı 16. yüzyılda yapılmış bir yağlı boya tablosu -
Hürrem Sultan'ın tahta üzerine işlenmiş bir yağlı boya resmi, 16. yüzyıl -
Johann Theodor de Bry tarafından yapılmış bir Hürrem Sultan gravürü, 1596 -
-
Alman barok ressam Anton Hickel'in "Roxelana ve Sultan" adlı tablosu, 1780
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Osmanlı padişah eşleri listesi
- Osmanlı padişahlarının anneleri listesi
- Haseki Hamamı
- Haseki Sultan Camii
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ McKay, John P.: "A history of Western society", s. 491
- ^ a b Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları, Oğlak Yayıncılık, 2015, s. 217
- ^ a b Öztuna, Yılmaz, Kanuni Sultan Süleyman, Babıali Kültür Yayıncılığı, 2006, s. 173
- ^ a b c d e Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press. s. 60. ISBN 0195086775. 16 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2013.
- ^ a b c d e f g h i j k l Özakbaş, Ayşe. "Hürrem Sultan". 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.
- ^ "2 Reasons Why Hurrem Sultan and Empress Ki were similar". Hyped For History. 13 Eylül 2022. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2022.
- ^ "Roxelana: The Woman Who Broke Precedent and Protocol". Levant (İngilizce). 3 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2025.
- ^ "Topkapı Sarayı Cinayetleri (3) Gülfem Hatun". Türk Nostalji. 21 Mart 2014. 31 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2025.
- ^ Ekinci, Ekrem Buğra (19 Ocak 2011). "Padişahın kalbinde taht kuran Hürrem Sultan". 5 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2025.
- ^ Brooks, Andrée Aelion (2002). The woman who defied kings. Paragon House: Michigan Universty.
- ^ a b Woronzow-Daschkow, Salome. "SULTAN I. SÜLEYMÂN'IN (KÂNÛNÎ) SECERESİ". 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Kasım 2023.
- ^ Ancak Leslie P. Peirce'ye göre Mahidevran Sultan saraydan sürülmemiş, geleneklere uygun olarak oğlunun sancağına gitmek üzere saraydan ayrılmıştır.
- ^ "E-tarih.org sitesi, Sorularla Osmanlı, Erişim tarihi:02.01.2012". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2012.
- ^ Kimi tarihçilere göre Hürrem Sultan, önce azad edilmiş, daha sonra nikâh kıyılmıştır
- ^ Leslie P. Pierce (10 Eylül 2019). Hürrem Sultan. ss. 143-144. ISBN 9786052959169.
- ^ Afyoncu, Erhan (Nisan 2012). "Şehzade Mustafa". Atlas Tarih.
- ^ a b c Öztuna, Yılmaz (1978). Şehzade Mustafa. İstanbul: Ötüken Yayınevi. ISBN 9754371415.
- ^ a b c d Pierce, Leslie. "The Imperial Harem : Women and Sovereignty in the Ottoman Empire".
- ^ Yermolenko, Galina Ivanovna. "Avrupa Edebiyatı, Tarihi ve Kültüründe Hurrem Sultan".
- ^ "Padişah portreleri ve resim koleksiyonu". Topkapı Sarayı. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015.
- ^ a b c d Sakaoğlu, Necdet. "Bu Mülkün Kadın Sultanları".
- ^ Doğan, Abide. "Türk Tiyatrosunda Hürrem Sultan". 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.
- ^ Karaca, Aslı. "Nevit Kodallı'nın tüm müziklerinin ayrıntılı incelenmesi ve değerlendirilmesi". 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2015.
- ^ Afyoncu, Erhan (2012). Anonim Rapor. ISBN 9786054052967.
- ^ a b c Sakaoğlu, Necdet; s. 18
- ^ Şerafettin Turan, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 5, sayfa: 230
- ^ Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; s. 408
|
Commons'ta dosyalar |
|
Vikisöz'de alıntılar |
| Önce gelen: – |
Haseki sultan 1534 – 1558 |
Sonra gelen: Nurbanu Sultan |
