İran-İsrail vekâlet savaşı

İran-İsrail vekâlet savaşı
İran (yeşil), İsrail (turuncu)
Tarih 16 Şubat 1985 - günümüz (40 yıl, 10 ay, 1 hafta ve 5 gün) Bölge Tüm dünya (Bilhassa İran, İsrail, Irak, Suriye, Lübnan, Gazze, Batı Şeria, Yemen) Sonuç Devam ediyor. İran nükleer programını güçlendirerek nükleer silah üretmek için çalışmalar yapıyor. İsrail güvenlik kurumları çeşitli operasyonlar ve sabotajlar ile İran'ın nükleer programını engellemeye çalışıyor. İran, 1985'te İsrail'in Güney Lübnan'dan çekilmesinin ardından Hizbullah ile ilişkilerini geliştirdi. Hizbullah 2006'da yaşanan yeni savaşta İran desteği ile İsrail'e karşı çeşitli başarılar elde etti. 2006'daki savaşın ardından Hizbullah'ın askeri kapasitesi artarak devam etti. Günümüzde İsrail-Lübnan sınırında çatışmalar devam ediyor. İran, Hamas'ın Gazze'yi tamamen kontrol etmesinin ardından Hamas ile ilişkilerini geliştirdi. Hamas savaşçılarına İran tarafından eğitim verildi; Gazze'ye kaçak yollardan İran yapımı roketler ve silahlar geçirildi. Hamas, İsrail'e karşı olan çatışmasında İran tarafından desteklendi. Hamas'ın 7 Ekim'de İsrail topraklarına sızıp Aksa Tufanı Operasyonu'nu gerçekleştirmesi sonrası İsrail ordusu karşı saldırı başlatıp Gazze'ye kara harekâtı başlattı. Gazze'de çatışmalar sürüyor. İran, Suriye, Irak ve Yemen'de kendisine bağlı milis güçler yarattı, bu milis güçleri roketler ve füzeler ile donattı. Bu milis güçleri kullanarak İsrail'e çeşitli saldırılar gerçekleştirdi. İsrail ordusuysa Suriye, Irak ve Yemen'e çeşitli hava harekâtları yaparak bu saldırılara karşılık verdi. Bu döngü belirli aralıklarla devam ediyor.
Taraflar
İran Vekil güçler: Hizbullah Hamas Husiler Kataib Hizbullah	İsrail Destekleyenler: ABD

İran-İsrail vekâlet savaşı, İran-İsrail gölge savaşı veya İran-İsrail soğuk savaşı, İran ile İsrail arasında siyasi, askeri, istihbari ve siber alanlarda devam eden savaştır.

1979 yılında Ruhullah Humeyni önderliğinde İran'da bir İslam devrimi gerçekleşti. Devrimin akabinde İran'ın iç yapısını dönüştüren Humeyni ve onun etrafındaki Şii seçkinler, İran'ın dış politikasında da çeşitli değişiklikler yaptılar. İran'ın başta Orta Doğu olmak üzere tüm dünyadaki Şiilerin koruyucusu olması ve bu Şiilere yardım etmesi İran'ın dış politikasının öncelikli hedefi hâline geldi. Bununla birlikte Batılı ülkelere karşı şüpheci bir politika uygulanmaya başlandı. Tahran'daki Amerikan Büyükelçiliği'nin basılmasının akabinde Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler çökme noktasına geldi. İsrail ile diplomatik ilişkiler bütünüyle koparıldı. Irak'la yaşanacak savaşa kadar Yaser Arafat gibi İsrail karşıtı kişiler ile temas kuruldu.

Saddam Hüseyin'in 22 Eylül 1980'de "İran'ın Irak içerisindeki Şii nüfusu kışkırtması, çeşitli sınır anlaşmazlıkları" gibi gerekçeler ortaya koyarak İran'a savaş ilân etmesi sonrası İran yaklaşık 8 yıl sürecek bir savaşa sürüklendi. Basra Körfezi kıyılarında Irak ile İran arasında savaş sürerken İsrail'in Lübnan'a müdahalesi gerçekleşti. İsrail'in müdahalesi Güney Lübnan'da güçlenen İsrail karşıtı grupları, bilhassa Filistin Kurtuluş Örgütü'nü işlevsiz hâle getirmek ve Yaser Arafat'ı Lübnan toprakları dışına çıkarmak gibi amaçlar üzerine temellenmişti. Bu savaş sırasında daha sonradan Hizbullah'ın kurucu kuşağında yer alacak olan İmad Muğniye, İran istihbaratının dikkatini çekti. Muğniye, Şii olmasına karşın el-Fetih'e katılmış, örgüt içerisinde üst düzey mevkiler kazanmıştı. Son görevi "Ebu Cihad" ismiyle bilinen Halil el-Vezir'in korumalığını yapmaktı. Arafat'ın Lübnan'ı terk etmesi sonrası el-Fetih'ten ayrılmıştı. İran'da yaşanan devrimde önemli bir rol oynamış, çeşitli ülkelerde İran büyükelçisi olarak görev yapmış Ali Ekber Muhteşemipur, Muğniye ile temas kurdu ve Lübnan'da önde gelen Şii adamlarından Muhammed Hüseyin Fadlallah'ın korumalığını yapması için bir iş önerdi. Muğniye bu teklifi kabul etti ve İran ile teması başlamış oldu. Hizbullah'ın önemli bir üyesi hâline dönüşen ve İran'dan aldığı yardımlarla güçlenen Muğniye, 241 Amerikan ve 58 Fransız askerinin ölümüyle sonuçlanacak Beyrut saldırısını gerçekleştirdi. Bu saldırıyla birlikte İmad Muğniye, İsrail istihbaratının radarına girmiş oldu. İsrailli analistler Muğniye'nin esas amacını Güney Lübnan'daki İsrail karşıtı örgütleri güçlendirmek, buradan İsrail'e sürekli saldırılar yapmak olarak saptamıştı. İstihbarat raporlarına göre 1985'te İsrail'in Lübnan'dan çekilmesi sonrası İran'dan Güney Lübnan'a silah sevkiyatı arttı ve 2000 yılından sonra sevkiyatlar haftada bir gerçekleşmeye başladı.

2003 yılına gelindiğinde Amerika Birleşik Devletleri, 11 Eylül saldırılarından sorumlu tuttuğu örgütlere destek vermesi, kitle imha silahları üretmek için uğraşması gibi gerekçeler ortaya koyarak Irak'ı işgal etti. İran Yüce Lideri Ali Hamenei, Amerika Birleşik Devletleri'nin Irak'a müdahalesini ve Saddam'ın devrilmesini "Tanrı'nın hediyesi" olarak değerlendirdi. İran, Saddam Hüseyin'in devrilmesi sonrası Şii siyasetçilere, halk tarafından saygı duyulan kişilere destek vererek ve Hizbullah benzeri vekil örgütleri Irak'ta da oluşturarak Irak'ta güçlenmeye başladı. Irak'ta Amerikan işgali ve İran'ın güçlenme çabaları sürerken 2006 yılında İsrail ile Hizbullah arasında yaşanan sınır çatışmaları savaşa evrildi ve 1 ay 2 gün sürecek, sonucu ateşkes olacak, İsrail'in ağır kayıplar vereceği ve Orta Doğu'daki caydırıcılığının zarar göreceği Lübnan Savaşı yaşandı. İran bu savaşta aralarında Kasım Süleymani gibi subayların da bulunduğu İran Devrim Muhafızları subaylarını savaşta Hizbullah'a danışmanlık yapmaları için Güney Lübnan'a gönderdi. Bu subaylar İmad Muğniye ile birlikte savaşı büyük ölçüde yönlendirdiler, savaş boyunca Lübnan topraklarında bulundular. Bu savaştan iki yıl sonra İsrail istihbaratı bu savaşta İsrail'in yenilgisinden sorumlu tuttuğu İmad Muğniye'yi, Suriye'nin başkenti Şam'da Amerikan istihbaratının da yardımıyla öldürdü.

İsrail'in kuzeyinde, Lübnan topraklarında İsrail'e tehdit oluşumlar yaratan ve bunun faydasını gören İran, 2006 yılından itibaren İsrail'in güneyindeki Gazze bölgesinde bulunan Hamas'a da çeşitli silah sevkiyatları yapmaya başladı. Haziran 2007'de Hamas'ın Gazze'yi tamamen ele geçirmesi sonrası İran'ın Hamas ile ilişkileri gelişti. Haziran 2007 sonrası İran, Hamas'a sadece silah ve roket göndermekle de kalmayıp Gazze'den çeşitli Hamaslı militanları İran'a götürerek askeri eğitim verdi ve İsrail'e karşı çatışmalarda danışmanlık yaptı. O dönem İsrail İç İstihbarat Teşkilâtı Şin Bet'in baş şefi olan Yuval Diskin, Hamas'ı "İran'ın ileri karakolu" olarak değerlendirdi. 2006'da Lübnan'da çatışmaya girmek zorunda kalan İsrail, 2008'de de Gazze'ye karadan girmek zorunda kaldı ve Dökme Kurşun Harekâtı'nı gerçekleştirdi. Harekât sonucunda elde edilen bulgularla İran'ın Hamas'a silah, roket ve füze gönderdiği İsrail'e karşı çatışmaya hazırladığı kesinleşti; Hamas'ı Hizbullah benzeri bir yapıya çevirmek istediği İsrail istihbaratı tarafından tespit edildi.

İsrail 13 Haziran 2025 tarihinde "Yükselen Aslan Operasyonu" kod adlı bir askeri operasyon başlattı. Bu operasyon kapsamında İran'ın Tebriz, Tahran, Hemedan, Kirmanşah, Loristan, Kum, İsfahan-Natanz, Huzistan ve Şiraz bölgeleri vuruldu. Tahran'da bulunan 6 üst düzey bilim insanı öldürüldü (Daha sonraki açıklamalarda bu bilim insanlarının İran nükleer projelernde çalıştığı ortaya çıktı) İsfahan'da bulunan Natanz Uranyum Zenginleştirme Tesisinin dış binası ciddi hasar gördü, ancak yer altındaki tesislerde hasar olmadığı tespit edildi. Hemedan'da bulunan Subaşı Radar Merkezi de ciddi hasar aldı. İlk saldırılarda Genelkurmay Başkanı Muhammed Bakiri, Devrim Muhafızları Ordusu Komutanı Hüseyin Selami, Hatemul Enbiya Karargah Komutanı Gulamali Reşid ve Devrim Muhafızları Hava ve Uzay Kuvvetleri Komutanı Emir Ali Hacızade öldü. Bu saldırının ardından İran cevaben hava saldırısı başlattı. Bu saldırılarda Tel Aviv, Ramat Gan ve Hayfa'yı vurdu. İsrail tarafından yapılan açıklamada İran saldırılarından 13 kişinin öldüğü ve 380 kişinin yaralandığı ifade edildi. 16 Haziran'da da her iki taraf tarafından devam ettirilen saldırılarda İran Radyo ve Televizyon Kurumu canlı yayında vuruldu. 14-16 Haziran 2025 arasında Çin ve Kuzey Kore'den İran'a, Fransa'dan ise İsrail'e destek açıklaması geldi.