İshak Ağa Çeşmesi (Ortaçeşme, Beykoz)
 Çeşmenin ön cephesi ile çevresinden bir görünüm (Kasım 2022) | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Palamar Çeşmesi |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Durum | İşlevsel |
| Tür | Sütun çeşme |
| Konum | Beykoz, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°08′50″K 29°05′14″D / 41.14722°K 29.08722°D |
| Yaptıran | İshak Ağa |
| Tamamlanma | 1752/1753 |
| Yenileme | 1972 sonrası |
| Teknik ayrıntılar | |
| Malzeme | Mermer |
| Kitâbesini yazan | Edirneli Emin Efendi |
| Su kaynağı | Yalıköy'ün doğu kısmındaki sırt |
İshak Ağa Çeşmesi ya da Palamar Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1752 ya da 1753 yılında yaptırıldı. İnşa edildiği dönemde Beykoz Çayırı içinde yer alsa da, bölgedeki yapılaşmanın artmasıyla kent dokusu içinde kaldı. 1972 sonrasında özgün teknesinin şekli değiştirilen çeşme, günümüzde işlevseldir.
İshak Ağa Çeşmesi, Ortaçeşme Mahallesi'nde konumlanan ve kare prizma şeklindeki mermer bir sütundan meydana gelen bir sütun çeşmedir. Çeşmenin haznesi olan bu sütunun üstü, kare tabanlı bir piramit şeklindedir. Gövdenin güneydoğuya bakan cephesinde lülesi, lülesinin yukarısında üç satırlık yapım kitâbesi ve mermer teknesi yer alır. Dikdörtgen bir silme içine, yüzeysel çizgilerle mihrap biçiminin verildiği kuzeybatı cephesi, bir namazgâh olarak düzenlenmiştir. Mihrabın yukarısında bir çiçek dalı kabartması bulunur.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından, kendisinin görevinden azledilişinden sonra aynı göreve ikinci kez getirildiği 1752 ya da 1753 yılında yaptırıldı.[a][1][2] Çeşmenin suyu, Yalıköy'ün doğu kısmındaki sırttan geliyordu.[3] İnşa edildiği dönemde Beykoz Çayırı'ndaysa da, bölgedeki yapılaşmanın artmasıyla kent dokusu içinde kaldı.[2] İbrahim Hilmi Tanışık'ın 1945'te yayımlanan eserindeki ifadelerle "yalak şeklinde uzun [bir] teknesi" vardı.[4] Bu şekliyle en son kaydı 1972 yılında olup ilerleyen dönemde teknesinin şekli değiştirildi.[1][5] Günümüzde mülkiyeti maliye hazinesinde olan çeşme, işlevsel durumdadır.[6]
Konumu ve mimarisi
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul'un Beykoz ilçesinin Ortaçeşme Mahallesi'nde, Çayır Caddesi ile Sultan Aziz Caddesi'nin kesiştiği bölgede konumlanır. Palamar Çeşmesi olarak da bilinir.[7] Kare prizma şeklindeki mermer bir sütundan meydana gelen bir sütun çeşmedir. Çeşmenin haznesi olan bu sütunun üstü, kare tabanlı bir piramit şeklindedir. Gövdenin güneydoğuya bakan cephesinde lülesi ile mermer teknesi yer alır. Dikdörtgen bir silme içine, yüzeysel çizgilerle mihrap biçiminin verildiği aldığı kuzeybatı cephesi, bir namazgâh olarak düzenlenmiştir.[1][2][8][9] Mihrabın yukarısında bir çiçek dalı kabartması bulunur.[2]
Ön cephesinin üst kısmında, alt alta sıralanan, yan uçları kemerli dikdörtgen şeklindeki üç kartuşun içinde üç satırlık yapım kitâbesi vardır. Yeşil zemin üzerine altın varakla yazılı, Edirneli Emin Efendi tarafından celî sülüs üslubuyla işlenen metin şu şekildedir:[10][11][12]
صاحب الخیرات والحسنات |
Sâhibü'l-hayrât ve'l-hasenât |
-
Çeşmenin arka cephesindeki kabartma (Kasım 2022) -
Çeşmenin kitâbesi (Kasım 2022) -
Çeşmenin yan cephesinden bir görünüm (Kasım 2022)
Kültürel etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hoca Ali Rıza'nın, çeşmeyi ve çevresini tasvir ettiği kâğıt üzerine suluboya bir resmi vardır.[13]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Beykoz'daki çeşmeler listesi
- İshak Ağa Çeşmesi, Beykoz'un Merkez Mahallesi'nde yer alan ve İshak Ağa'nın yenilediği çeşme
- İshak Ağa Çeşmesi (Beykoz Çayırı), Beykoz Çayırı'nda yer alan ve İshak Ağa'nın yaptırdığı çeşme
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kitâbesindeki 1166 yılı, miladi takvimde 1752 ya da 1753'e denk gelir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Koç, Hülya; Karakaya, Enis (2000). "İshak Ağa Çeşmeleri". TDV İslâm Ansiklopedisi. 22. Türkiye Diyanet Vakfı. s. 523. ISBN 978-9753894494. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023.
- ^ a b c d Karakaya, Enis (1993). "İshak Ağa Çeşmeleri". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. s. 194. ISBN 9757306053.
- ^ İstanbul Su Külliyatı XIII: 19 ve 20. Yüzyılda İstanbul Suları (PDF). 13. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. 2000. ss. 157, 188. ISBN 9758215760. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2021.
- ^ Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). "277/71 - İshak Ağa Çeşmeleri". İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. s. 354.
- ^ Egemen, Affan (Ekim 1993). "577 - İshak Ağa Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. s. 436.
- ^ "İSKİ, Beykoz'da tarihi çeşmeyi onaracak". Dost Beykoz. 1 Aralık 2020. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2023.
- ^ Hut, Davut (2022). Beykoz'un Tarihî Suları (1. bas.). İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları. s. 152. ISBN 978-605-74802-8-6.
- ^ Ertuğ, Necdet, (Ed.) (2006). "264 İshak Ağa Çeşmesi". İstanbul Tarihî Çeşmeler Külliyatı. 2. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. s. 179. ISBN 9789944100335.
- ^ Bilir, Ali (2008). Beykoz. İstanbul: Kitabevi Yayınları. s. 92. ISBN 978-975-9173-57-9.
- ^ "İshak Ağa Çeşmesi - Yapım kitabesi". Osmanlı Kitabeleri Projesi. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2023.
- ^ Schick, İrvin Cemil (Temmuz 2012). "Gümrükçü İshak Ağa Çeşmeleri: Kitabeleri ve hattatları". Toplumsal Tarih, 223. Tarih Vakfı. s. 25.
- ^ Özcan, Ali Rıza (2011). "İshak Ağa Çeşmesi (Orta Çeşme) kitabesi". Çeker, Alper (Ed.). İstanbul'un 100 Kitabesi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları. s. 94. ISBN 978-605-5592-94-3. 3 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023.
- ^ "Beykoz Çayırında". Ankara Resim ve Heykel Müzesi. 7 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
