Şehbâz-ı Bahrî
 Kalyon | |
| Tarihçe | |
|---|---|
.svg){kind=small} Osmanlı İmparatorluğu
| |
| Adı | Şehbâz-ı Bahrî |
| Sahibi | Osmanlı Donanması |
| Denize indirilişi | 1735 |
| Hizmet dışı | 1758 |
| Genel karakteristik | |
| Tipi | İki ambarlı kalyon |
| Uzunluk | 33-35 m |
| Silah donanımı | 44 top |
Şehbâz-ı Bahrî (Deniz Doğanı), Osmanlı donanması'nda 18. ve 19. yüzyılda kullanılan bazı kalyonlara verilen ad.
Adı
[değiştir | kaynağı değiştir]1682 yılında kadırgadan kalyona geçen Osmanlı donanmasında 18. yüzyılda üretilen kalyonlarda isim kullanılmaya başlandı. Bu çerçevede, isim tamlaması şeklinde konulan adların çoğu "bahr" (deniz) sözcüğünden ve daha çok yırtıcı hayvan adlarından oluşuyordu ve bu tamlamalar zafer ve başarıyı akıllara getiriyordu.[1] Baş ve kıç figürleri yelken devrinde gemileri belirlemede kullanılan en önemli unsurlardan biriydi. Bu figürler ve kalyonlara verilen isimlerin temelde devletlerin denizler üzerinde kurmaya çalıştıkları denetim arzusunun ifadesiydi.[2]
1735 üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehbâz-ı Bahrî kalyonu esasen XVIII. yüzyılda kullanılan tipik iki ambarlı kalyonlara kaydadeğer bir örnektir. Geminin minyatürüne göre alt güvertede 12 adet lombar tasvir edilmiş olup, (bu lombarların arası 2 metre ve lombarların genişliği 0,8 metre kabul edilirse) geminin toplam uzunluğu yaklaşık 33 metre olarak hesaplanır.[3]
44 topla donatılmış olan kalyon[4] Karadeniz'de ve Azak Denizi'nde Osmanlı donanmasının üstünlüğüyle biten 1735-1739 Osmanlı-Rus Savaşı'nda faal görev aldı. Azak Denizi'nin batısındaki İnceki Boğazı'ndaki (bugün Ukrayna'da Heniçesk) İnceki Deniz Muharebesi'nde (9-10 Temmuz 1737) Rus donanmasını mağlup eden ve karadaki Rus ordusuna ağır kayıplar verdiren[5] Osmanlı donanmasında en faal kalyonlardan biri olarak öne çıktı.[6] Savaşın son yılındaki 1739'daki seferinde gemiye Elhâc Abdülkerim Kaptan komuta ediyordu.[7] Sonrasındaki barış döneminde Akdeniz ve Karadeniz'de derya muhafazası görevlerinde bulunan kalyon 1758'de emekli edildi.[8][9]
1760 üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehbâz-ı Bahrî kalyonu 1758'de feshedildikten sonra 1760'ta inşa edilen yeni bir kalyona aynı ad verildi. Nitekim, bir kalyon feshedildikten sonra ismi başka bir kalyona verilebilmekteydi.[10]
1774'te kaptan-ı deryalığa 1789'da da Sadrazamlığa getirilen Cezayirli Gazi Hasan Paşa'nın 1761'de Osmanlı donanmasına alındıktan sonra görev yaptığı ilk gemi Şehbâz-ı Bahrî kalyonu oldu.[11]
1793 üretimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehbâz-ı Bahrî adıyla üretilen üçüncü kalyon Bodrum Tersanesi'nde inşa edilerek 1793 yılında denize indirildi. III. Selim döneminde Osmanlı donanmasında yapılan ıslahat çerçevesinde inşa edilen gemi 850 personel kapasiteli ve 74 topluydu.[12][13]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Osmanlı Denizciliği (1700– 1770)", Yusuf Alperen Aydın, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (2007), s.102
- ^ "XVIII. Yüzyılda Kalyon Teknolojisi ve Osmanlı Kalyonları", Muharrem Sinan Dereli, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Akdeniz Dünyası Araştırmaları Bilim Dalı, İstanbul (2010), s.215
- ^ "XVIII. Yüzyılda Kalyon Teknolojisi ve Osmanlı Kalyonları", Muharrem Sinan Dereli, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Akdeniz Dünyası Araştırmaları Bilim Dalı, İstanbul (2010), s.273
- ^ ""threedecks" sitesi, "Şehbâz-ı Bahrî" profili". 21 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2025.
- ^ 1736-1739 Savaşlarında Karadeniz'de Osmanlı Donanması", İlhami Danış, İstanbul Üniversitesi, İstanbul (2007), s.70
- ^ II. Dünya Savaşı Sonrası Türk Dış Politikasının Türk Donanmasına etkisi", Murat Güney, İstanbul Üniversitesi, İstanbul (2020), s.36
- ^ "Osmanlı Denizciliği (1700– 1770)", Yusuf Alperen Aydın, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (2007), s.335
- ^ "Osmanlı Denizciliği (1700– 1770)", Yusuf Alperen Aydın, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (2007), s.107
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MAD 10364, s. 186 (29 Zilkade 1171/3 Eylül 1758)
- ^ "Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri", İdris Bostan, İstanbul (2005), s.442
- ^ "Cezayirli Gazi Hasan Paşa Kışlası", Deniz Kuvvetleri Komutanlığı yayınları, Ankara (2018), s.15-16
- ^ "XVIII. Yüzyılda Batı Anadolu Kıyılarında Deniz Taşımacılığı", Sonay Kılıç, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın (2020), s.46
- ^ "Bahriye’de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezâreti’nin Kuruluşu (1789-1867)", Ali İhsan Gencer, 1985, s.118