2025 Belarus devlet başkanlığı seçimi
 | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Katılım | %85.70 | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
_(cropped).jpg)
.svg) |
| Şu madde dizisinin bir parçasıdır: Belarus devlet yapısı |
Belarus'ta devlet başkanlığı seçimleri 26 Ocak 2025 tarihinde yapıldı. Cumhurbaşkanı, beş yıllık bir görev süresi için doğrudan seçilir.
Görevdeki devlet başkanı Aleksandr Lukaşenko, 1994'ten bu yana düzenlenen tüm başkanlık seçimlerini kazandı; ancak ilk seçim haricindeki tüm seçimler uluslararası gözlemciler tarafından özgür ve adil olarak değerlendirilmedi.[1] Seçimler öncesinde bağımsız medya kapatıldı veya yurt dışından faaliyet göstermeye zorlandı.[2] Lukaşenko'nun yanı sıra oy pusulasında dört aday daha yer aldı. Bu adaylardan üçü iktidar yanlısı partileri temsil etmekteydi. Dördüncü aday olan Hanna Kanapatskaya ise resmi olarak bağımsız bir aday olarak gösterildi; ancak muhalefet temsilcileri kendisini iktidarın desteklediği bir aday olmakla suçladı, bu iddialar Kanapatskaya'nın destekçileri tarafından reddedildi.[2]
Seçim sonrası açıklanan çıkış anketleri Lukaşenko'nun açık ara zaferini gösterirken, seçim eleştirmenler tarafından bir düzmece olarak nitelendirildi.[3][4][5] Oy pusulasındaki diğer adaylardan ciddi bir meydan okuma ile karşılaşmayan Lukaşenko, oyların %87'sinden fazlasını aldı.[6]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Görevdeki devlet başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun 2020 başkanlık seçimlerini kazandığının ilan edilmesinin ardından, seçimlerde yaygın usulsüzlükler yapıldığı iddiasıyla kitlesel protestolar patlak verdi. Lukaşenko, 1994'ten bu yana yapılan tüm başkanlık seçimlerini kazandı; ancak ilki dışında tüm seçimler uluslararası gözlemciler tarafından özgür ve adil olarak değerlendirilmedi.[1] Seçimde zafer kazandığını öne süren muhalif lider Svyatlana Tsihanouskaya sürgüne gitmek zorunda kaldı.[7][8] [9][10] Tsihanouskaya, Ağustos 2020'de oluşturulan Koordinasyon Konseyi [8] ve Ağustos 2022'de kurulan Birleşik Geçiş Kabinesi'nden[9][10] oluşan sürgündeki hükûmet kurumlarını oluşturdu.
17 Ağustos 2020'de Lukaşenko, yeni bir anayasa kabul edilmesi halinde bir sonraki başkanlık seçimlerinin 2025'ten önce yapılabileceğini belirtti.[11] Tsihanouskaya, uluslararası denetim altında erken seçimler düzenlemek üzere bir geçiş hükûmetini yönetmeye hazır olduğunu açıkladı.[12][13] Lukaşenko, yeni bir anayasanın kabul edilmesi halinde görevinden ayrılacağını ifade etti.[14]
23 Ekim 2024'te Belarus Merkez Seçim Komisyonu (CEC), başkanlık seçimlerinin 26 Ocak 2025'te yapılacağını, olası ikinci turun ise 12 Şubat'ta gerçekleştirileceğini duyurdu.[15]
6 Kasım 2024'te Viasna İnsan Hakları Merkezi, Belarus makamlarının yeni bir tutuklama dalgası başlattığını ve bir hafta içinde yüzün üzerinde kişinin gözaltına alındığını bildirdi. Bu kişilerin çoğunun çevrimiçi sohbetlerle bağlantılı olduğu belirtilirken, Belarus'taki hapishanelerin halihazırda kapasitesinin üzerinde dolu olduğu ifade edildi.[16]
Tanınmama
[değiştir | kaynağı değiştir]23 Ekim 2024'te, Belarus Merkez Seçim Komisyonu (CEC) seçim tarihini duyurduğu gün, Svyatlana Tsihanouskaya Birleşik Geçiş Kabinesi ve Koordinasyon Konseyi, tüm siyasi mahkûmların serbest bırakılmaması, tüm Belarus vatandaşlarının ikamet durumuna bakılmaksızın seçimlere katılımının sağlanmaması ve toplantı özgürlüğü ile medyaya eşit erişim gibi koşulların yerine getirilmemesi halinde seçimleri geçersiz sayacaklarını açıkladı.[17][18][19] Tikhanovskaya daha sonra seçimleri "bir maskaralık" olarak nitelendirerek boykot çağrısı yaptı,[20] ancak "gerçek bir fırsat anına" kadar protesto düzenlenmemesi gerektiğini belirtti.[21]
Kasım ayında Estonya Dışişleri Bakanı Margus Tsahkna, seçimlerin demokratik standartları karşılamayacağını belirterek Estonya'nın seçim sonuçlarını tanımayacağını açıkladı.[22] 9 Ocak 2025'te Polonya Senatosu Başkanı Małgorzata Kidawa-Błońska, senatonun seçimleri tanımayacağını duyurdu.[23] 22 Ocak'ta Avrupa Parlamentosu, Avrupa Birliği’nin (AB) ve AB üye devletlerinin seçim sonrası Lukaşenko'yu devlet başkanı olarak tanımamasını talep etti.[24]
Görev süresi sona ermekte olan ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, "sansürün yaygın olduğu ve bağımsız medya kuruluşlarının artık var olmadığı bir ortamda" seçimlerin özgür ve adil olamayacağını ifade etti.[21] Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi raportörü Ryszard Petru, 24 Ocak'ta yaptığı açıklamada seçimlerin tartışma, özgür seçim hakkı ve şeffaflıktan yoksun olduğunu, dolayısıyla "uluslararası alanda kabul görmüş adillik ve meşruiyet standartlarını karşılamadığını ve karşılayamayacağını" belirtti.[25] Avrupa Komisyonu da seçimleri "tamamen düzmece" olarak nitelendirdi.[25] The European Commission also called the vote "a total sham".[26] 25 Ocak'ta AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas da seçimleri "bir aldatmaca" olarak değerlendirdi.[27] Seçimlerin meşruiyetini reddeden ortak bir AB bildirisi, Macaristan tarafından engellendi.[28]
Adaylar
[değiştir | kaynağı değiştir]25 Şubat 2024'te, parlamento seçimlerinin yapıldığı gün, Aleksandr Lukaşenko 2025'te yedinci dönem için aday olma niyetini açıkladı.[29] Adaylığı bir inisiyatif grubu tarafından sunuldu ve 29 Ekim'de Belarus Merkez Seçim Komisyonu (CEC) tarafından kabul edildi. Aynı gün CEC, Özgürlük İçin Hareketi lideri Yuri Gubarevich'in adaylığını "belgelerin sunulma prosedürünün ihlali" gerekçesiyle reddetti. Aynı şekilde Aliaxandar Drazdou'nun adaylığı da kabul edilmedi.[30]
4 Kasım'da iki aday daha, Diana Kovaleva ve Viktor Kulesh, reddedilirken, üç adayın ise destek için imza toplamaya başlamasına izin verildi. Böylece bu statüye sahip aday sayısı yediye yükseldi.[31] Bu adaylar arasında Belarus Komünist Partisi'nden Sergey Syrankov, Liberal Demokrat Parti'den Oleg Gaidukevich ve eski İçişleri Bakanlığı sözcüsü Olga Çemodanova yer aldı.[32]
12 Kasım'da Çemodanova ve Siarhei Bobrykau adaylıktan çekilerek Lukaşenko'yu desteklediklerini açıkladılar.[33] Aralık ayı başındaki 100.000 imza toplama süresinin dolmasının ardından CEC, beş adayın seçime katılmaya hak kazandığını duyurdu.[34][35][36]
| Aday | Siyasi parti | Mevcut veya eski pozisyon | İmzalar |
|---|---|---|---|
_(cropped)_3.jpg) Aleksandr Lukaşenko |
Bağımsız | Belarus devlet başkanı (1994–günümüz) | 2,518,145 |
 Oleg Gaidukevich |
Belarus Liberal Demokrat Partisi | BLDP lideri (2019–günümüz) Belarus Temsilciler Meclisi Yardımcısı (2019–günümüz) |
134,472 |
| Sergey Syrankov |
Belarus Komünist Partisi | Komünist Parti Merkez Komitesi Birinci Sekreteri (2024–günümüz) Belarus Temsilciler Meclisi Milletvekili (2019–2024) |
125,577 |
 Hanna Kanapatskaya |
Bağımsız | Belarus Temsilciler Meclisi Milletvekili (2016–2019) | 121,077 |
| Aleksandr Khizhnyak | Cumhuriyetçi Emek ve Adalet Partisi | CEAP Lideri (2022–present) Member of Minsk Şehir Konseyi Üyesi (2018–günümüz) |
112,779 |
Seçim kampanyaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Sergey Syrankov, Belarus'ta Josef Stalin anıtlarının yeniden inşa edilmesini ve LGBT faaliyetlerinin suç sayılmasını destekledi.[37] Seçim kampanyasının sloganı "Lukaşenko’nun yerine değil, onunla birlikte!" oldu. BBC’ye verdiği bir röportajda, "Ülkemizin lideri olarak Aleksandr Lukaşenko’nun alternatifi yok" ifadelerini kullanan Syrankov, ayrıca "biz bu seçimlere başkanın ekibiyle birlikte katılıyoruz" dedi. Lukaşenko'yu Belarus'taki "başkomünist" olarak nitelendirdi.
Benzer şekilde, Oleg Gaidukevich, "Lukaşenko’nun kazanacağı açık" diyerek diğer adaylara, "Lukaşenko’nun düşmanlarını mide bulandırıcı hale getirmelerini" tavsiye etti.[38] Aleksandr Hijnyak, 2020 başkanlık seçimlerindeki "karışıklıkların tekrarlanmasını" önleme sözü verirken, Hanna Kanapatskaya kendisini Lukaşenko'ya karşı "tek demokratik alternatif" olarak sundu. Kanapatskaya, siyasi mahkûmların serbest bırakılması çağrısında bulunurken, destekçilerini "aşırı girişimlerden" kaçınmaları konusunda uyardı.[39] Ayrıca, "Polis memurlarıyla çatışmam çünkü bu bir suçtur. Ancak bu, ülkenin mevcut yönetiminin politikalarını desteklediğim anlamına gelmez" ifadelerini kullandı.[26]
Sonuçlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Devlet televizyonunda yayımlanan bir çıkış anketine göre, Aleksandr Lukaşenko %88 oy oranıyla seçimi kazandı; seçimlere katılım oranı ise %82 olarak açıklandı. AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas, seçimleri "demokrasiye yönelik açık bir hakaret" olarak nitelendirdi. Sürgündeki Belaruslu muhalif lider Svyatlana Tsihanouskaya ise seçimleri "anlamsız bir maskaralık, bir Lukaşenko ritüeli" olarak değerlendirdi.[40]
| Aday | Parti | Oy | % | |
|---|---|---|---|---|
| Aleksandr Lukaşenko | Bağımsız | 5.136.293 | 87,48 | |
| Sergey Syrankov | Belarus Komünist Partisi | 189.740 | 3,23 | |
| Oleg Gaidukevich | Belarus Liberal Demokrat Parti | 119.272 | 2,03 | |
| Hanna Kanapatskaya | Bağımsız | 109.760 | 1,87 | |
| Aleksand Khizhnyak | Cumhuriyetçi Emek ve Adalet Partisi | 102.789 | 1,75 | |
| Tümüne karşı | 213.277 | 3,63 | ||
| Toplam | 5.871.131 | 100,00 | ||
| Geçerli oy | 5.871.131 | 99,24 | ||
| Geçersiz/boş oy | 45.064 | 0,76 | ||
| Toplam oy | 5.916.195 | 100,00 | ||
| Kayıtlı seçmen/katılım | 6.903.994 | 85,69 | ||
| Kaynak: Central Election Commission | ||||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Vasilyeva, Nataliya (25 Ocak 2025). "His Opponents Sidelined, Lukashenko Is Set for a 7th Term in Belarus". The New York Times. 11 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2025.
- ^ a b Allnutt, Luke (24 Ocak 2025). "Could Belarus's Presidential Election Be Lukashenka's Last?". Radio Free Europe/Radio Liberty. 25 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2025.
- ^ Svirnovskiy, Gregory (26 Ocak 2025). "Lukashenko wins 'sham' election in Belarus with 87.6 percent of vote". POLITICO. 9 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ Higgins, Andrew (26 Ocak 2025). "Belarus's Strong-Arm Leader, Aleksandr Lukashenko, Cruises to Re-election". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Belarus strongman set to win a 7th term in an election the opposition calls a farce". AP News (İngilizce). 26 Ocak 2025. 9 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ Trevelyan, Mark (27 Ocak 2025). "Putin ally Lukashenko declared winner of Belarus vote that West calls a charade". Reuters. 30 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2025.
- ^ "Belarus' Lukashenko to Run for Seventh Presidential Term in 2025". Voice of America. 25 Şubat 2024. 10 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2025.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;BBC_BY_exiled_leader_peaceful_ralliesisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;RFERL_second_anniversaryisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;DW_BY_opposition_leader_saysisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Heckled And Jeered, Lukashenka Says New Election Could Be Held After Constitutional Changes". Radio Free Europe/Radio Liberty. 17 Ağustos 2020. 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2020.
- ^ Teslova, Elena (17 Ağustos 2020). "Belarus: Opposition leader says 'ready to lead country'" (PDF). Anadolu Agency. 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2020.
- ^ "Łukaszenka może liczyć już tylko na Putina" [Lukashenko can now only count on Putin]. OKO.press (Lehçe). 16 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2020.
- ^ "Belarus president plans to leave job under new constitution". ABC News. 27 Kasım 2020. 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.
- ^ "Belarus to Hold Next Presidential Election on Jan. 26". The Moscow Times. 23 Ekim 2024. 30 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2024.
- ^ "Belarus cracks down ahead of January election, over 100 people detained". The Kyiv Independent. 7 Kasım 2024. 13 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2024.
- ^ Joint statement by the democratic forces of Belarus on the 2025 'election', Svyatlana Tsihanouskaya, 23 Ekim 2024, Wikidata Q131857853
- ^ Jochecová, Ketrin (23 Ekim 2024). "Belarus announces date for Lukashenko's next election win". Politico. 24 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025.
- ^ "Belarus Sets Presidential Election Date for January 2025". EU Today. 23 Ekim 2024. 8 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025.
- ^ "Belarus election is poised to extend the 30-year rule of 'Europe's last dictator'". Associated Press. 24 Ocak 2025. 24 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;round2isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Estonia will not recognize Belarusian presidential elections 'charade', Estonya Kamu Yayıncılığı, 20 Aralık 2024, Wikidata Q131862682
- ^ Poland will not recognize Belarus presidential election: upper-house Speaker, Polskie Radio, 9 Ocak 2025, Wikidata Q131862725
- ^ Parliament denounces the upcoming sham presidential election in Belarus, Avrupa Parlamentosu, 22 Ocak 2025, Wikidata Q131857947
- ^ "Belarus' Lukashenko Is a Shoo-In for His Seventh Election as President". The Moscow Times. 24 Ocak 2025. 24 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2025.
- ^ a b "Polls open in Belarus presidential election with chance of change at the top slim". Euronews. 26 Ocak 2025. 5 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Polls open in Belarus with Lukashenko set to extend 30-year rule". France 24. 26 Ocak 2025. 29 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Hungary Blocks Joint EU Statement On Presidential Elections In Belarus – Sources". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 27 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2025.
- ^ "Лукашенко ответил на вопрос, пойдет ли на следующие президентские выборы" [Lukashenko answered the question whether he will run in the next presidential elections] (Rusça). Belarusian Telegraph Agency. 25 Şubat 2024. 4 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2024.
- ^ "Belarus commission approves Lukashenko's 7th term bid but rejects opposition candidates". Associated Press. 30 Ekim 2024. 21 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2025.
- ^ "ЦИК Белоруссии допустил к сбору подписей семь претендентов в президенты" [Belarus Central Election Commission Allows Seven Presidential Candidates to Collect Signatures]. Kommersant (Rusça). 4 Kasım 2024. 14 Eylül 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2024.
- ^ "Belarus' authoritarian ruler will face only token challengers in presidential vote". Associated Press. 5 Kasım 2024. 12 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2024.
- ^ Yeryoma, Maria (15 Kasım 2024). "Belarus Weekly: Ukrainian, Russian ombudsmen meet in Minsk to discuss POWs exchange". The Kyiv Independent. 13 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2025.
- ^ "5 Candidates Approved For Belarus Vote Lukashenka Seen Winning Easily". Radio Free Europe/Radio Liberty. 26 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2024.
- ^ "Election campaign-2025: CEC registered 5 candidates for President of Belarus". Belarus 24. 26 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2024.
- ^ "The Central Election Commission of Belarus has published the list of candidates for the presidential election — Lukashenko is among them". Babel. 23 Aralık 2024. 26 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2024.
- ^ "Belarus strongman wins a 7th term in an election the opposition calls a farce". AP News. 27 Ocak 2025. 9 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2025.
- ^ "Belarus election: 'There is no alternative to Lukashenko'". BBC News. 25 Ocak 2025. 19 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2025.
- ^ "Voting under way in Belarus with Lukashenko set to extend 30-year rule". Al Jazeera. 26 Ocak 2025. 11 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.
- ^ "Lukashenko on track to win with 88% in Belarus election scorned by West as a sham". Reuters. 26 Ocak 2025. 26 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2025.