Abdulah Sidran
| Abdulah Sidran | |
|---|---|
| Doğum | 2 Ekim 1944 Bišnjevo, Saraybosna, Yugoslavya Krallığı |
| Ölüm | 23 Mart 2024 (79 yaşında) Saraybosna, Bosna-Hersek |
| Takma ad | Avdo |
| Meslek | Şair, senarist, yazar |
| İkamet | Gorajde yakınları |
| Üyelik | Bosna-Hersek Bilim ve Sanat Akademisi (ANUBiH) |
| Milliyet | Boşnak |
| Vatandaşlık |  Bosna-Hersek |
| Eğitim | Saraybosna Üniversitesi, Felsefe Fakültesi |
| Önemli ödülleri | Altın Palmiye (1985); PEN Freedom Prize (1993, 1994); Zmaj Ödülü (1987); Pula Film Festivali; Altın Arena |
Abdulah Sidran (2 Ekim 1944 – 23 Mart 2024), Bosnalı şair, yazar ve senaristtir. "Avdo" lakabıyla da tanınan Sidran, 20. yüzyıl sonu ile 21. yüzyıl başında Bosna-Hersek ve eski Yugoslavya'nın en etkili edebi figürlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Emir Kusturica’nın yönettiği ve uluslararası başarı elde eden Babam İş Gezisinde (When Father Was Away on Business) ile Dolly Bell’i Hatırlıyor musun? (Do You Remember Dolly Bell?) adlı filmlerin senaristidir. Şiir, düz yazı ve senaryo türlerinde verdiği eserlerle hem edebi hem sinematik alanda derin izler bırakmıştır. Sidran aynı zamanda Bosna-Hersek Bilim ve Sanat Akademisi (ANUBiH) üyesidir.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdulah Sidran, 2 Ekim 1944 tarihinde Saraybosna yakınlarındaki Bišnjevo köyünde dünyaya geldi. Bazı kaynaklarda doğum tarihi 29 Eylül 1944 olarak da geçmektedir. Babası Mehmed Sidran (1915–1965), Kiseljak doğumlu bir demirciydi ve Saraybosna'da demiryolu atölyesinde çalışmaktaydı. Annesi Behija Jukić ise ev hanımıydı. Dört çocuklu ailenin ikinci çocuğuydu. Kardeşleri Ekrem (1942), Nedim (1947) ve Edina'dır (1953).
Adını, 1943 yılında Jasenovac toplama kampında öldürülen amcası Abdulah'tan aldı. Ailesi, aslen Nevesinje yakınlarındaki Biograd köyündendi. Dedesi Hasan Sidran, 1903 yılında ailesiyle birlikte Saraybosna’ya yerleşmişti.
Sidran, ilkokul ve lise eğitimini Saraybosna’da tamamladıktan sonra Saraybosna Üniversitesi Felsefe Fakültesi’nde Sırp-Hırvat dili ve Yugoslav edebiyatı eğitimi aldı. Öğrencilik yıllarında “Naši dani” adlı öğrenci dergisinin editörlüğünü yaptı. Bu dönemde Aliya İzzetbegoviç ile tanıştığı bilinmektedir. Kısa süreli bir süre için Yugoslavya Komünist Partisi'ne üye olmuş, daha sonra ayrılmıştır.
1960'lı yıllarda öğretim materyalleri yayımlayan bir kuruluşta çalıştıktan sonra uzun yıllar Radyo Televizija Sarajevo (RTV Sarajevo) kurumunda baş dramaturg olarak görev yaptı. 1992 yılına kadar bu görevini sürdürdü.
Edebi Kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdulah Sidran, 1960'lı yılların sonlarından itibaren şiir, öykü ve denemeleriyle edebiyat dünyasında tanınmaya başladı. 1968 kuşağı olarak anılan dönemin önemli edebi figürlerinden biri haline geldi. İlk şiir kitabı Šahbaza 1970 yılında yayımlandı. Bunu Kost i meso (1976) ve Sarajevski tabut (1993) gibi eserler izledi. Özellikle savaş dönemi Saraybosna'sını konu alan Sarajevski tabut, hem Bosna-Hersek içinde hem de uluslararası alanda büyük yankı uyandırdı.
Şiirlerinde bireysel acılar ile toplumsal trajedileri ustalıkla birleştiren Sidran, modern Bosna edebiyatında savaş sonrası dönemin en önemli şairlerinden biri kabul edilir. Eserleri Almanca, Fransızca, İngilizce, İtalyanca ve diğer birçok dile çevrildi. 1993'te Amerikan PEN Özgürlük Ödülü'ne, 1994'te PEN Fransa tarafından verilen Özgürlük Ödülü'ne layık görüldü. Ayrıca 1996'da Siena'daki Mediterraneo Vakfı tarafından İtalyan edebiyat ödülüne değer bulundu.
Sidran'ın şiirsel dili, hem lirik yoğunluk hem de anlatı gücü açısından dikkate değer bulunmuştur. Şiirlerinde sıkça savaş, aidiyet, kimlik, aile ve ölüm temalarını işlemiştir. Dili zaman zaman ironik, zaman zaman da trajik bir yoğunluk taşımaktadır.
Sinema Kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdulah Sidran, yalnızca şiir alanında değil, senaryo yazarlığında da uluslararası düzeyde tanınmış bir isimdir. En çok, yönetmen Emir Kusturica ile yaptığı iş birlikleriyle tanınır. Sidran'ın senaryosunu yazdığı Sjećaš li se Dolly Bell? (Dolly Bell’i Hatırlıyor musun?, 1981), Kusturica'nın ilk uzun metraj filmi olmuş ve Venedik Film Festivali'nde Altın Aslan ödülü kazanmıştır. İkilinin ikinci ortak çalışması Otac na službenom putu (Babam İş Gezisinde, 1985) ise 1985 Cannes Film Festivali’nde Altın Palmiye ödülünü almış ve aynı yıl En İyi Yabancı Film dalında Oscar’a aday gösterilmiştir.
Sidran’ın sinema dili, tıpkı şiirlerinde olduğu gibi, bireysel ve toplumsal trajedileri iç içe geçiren, hafızaya dayalı bir anlatım üzerine kuruludur. Gerçek ile kurmaca arasında dolaşan yapısıyla Bosna sinemasına özgün bir edebi damga vurmuştur.
Sidran’ın senaryosunu yazdığı diğer önemli filmler arasında Kuduz (1989), Praznik u Sarajevu (Saraybosna’da Bayram, 1991), Savršen krug (Mükemmel Çember, 1997) ve kısa film A (Torzija) (2003) yer almaktadır. Bu filmler, savaş öncesi, sırası ve sonrasında Bosna toplumunun yaşadığı dönüşümleri çarpıcı biçimde yansıtır.
Yazdığı senaryolar, Yugoslav ve Bosna-Hersek sinemasında anlatının yeniden tanımlanmasında etkili olmuş; şiirsel sinema anlayışıyla “şair senarist” olarak anılmıştır.
Ödüller ve Üyelikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdulah Sidran, edebiyat ve sinema alanlarındaki eserleriyle birçok ulusal ve uluslararası ödüle layık görüldü. Şiirleriyle 1987 yılında prestijli Zmajeva nagrada (Zmaj Ödülü) ve Bosna-Hersek Yazarlar Birliği Ödülü’nü kazandı. 1993 yılında Amerikan PEN Özgürlük Ödülü, 1994 yılında ise PEN Fransa Özgürlük Ödülü ile onurlandırıldı. Bu ödüller, ifade özgürlüğünü savunan ve savaş döneminde yazmaya devam eden bir yazar olarak uluslararası kamuoyunun takdirini kazandığını gösterdi.
Sinema alanında ise, yazdığı senaryolarla Pula Film Festivali'nde En İyi Senaryo dalında Altın Arena Ödülü’ne birden fazla kez layık görüldü. En önemli başarısı ise Babam İş Gezisinde filmiyle 1985 Cannes Film Festivali’nde kazandığı Altın Palmiye ödülü ve aynı filmin En İyi Yabancı Film dalında Oscar adaylığı elde etmesi oldu.
2001 yılında Bosna-Hersek Bilim ve Sanat Akademisi’ne (ANUBiH) tam üye olarak kabul edildi. Aynı zamanda Sarajevo Belediyesi tarafından verilen “Şubat Nişanı” gibi birçok yerel onur ve ödüle de layık görülmüştür.
Sidran'ın eserlerine verilen ödüller, onun yalnızca edebi ve sanatsal başarılarının değil, aynı zamanda politik cesaretinin ve ahlaki duruşunun da uluslararası düzeyde takdir edildiğini göstermektedir.
Ölümü ve Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Abdulah Sidran, bir süredir çeşitli sağlık sorunlarıyla mücadele ettikten sonra, 23 Mart 2024 tarihinde Saraybosna'da hayatını kaybetti. Ölüm haberi, Bosna-Hersek'te ve eski Yugoslavya coğrafyasında geniş yankı uyandırdı. Cumhurbaşkanlığı dahil olmak üzere birçok siyasi, kültürel ve entelektüel çevreden taziye mesajları yayımlandı.
Sidran için Saraybosna'daki Ferhadija Camii avlusunda düzenlenen cenaze törenine yüzlerce kişi katıldı. Bosna edebiyatının ve sinemasının “vicdanı” olarak anılan yazar, aynı zamanda savaş sonrası kuşağın kolektif hafızasını şekillendiren en önemli figürlerden biri olarak kabul edilmektedir.
Ardında bıraktığı şiir kitapları, senaryolar ve edebi denemeler, yalnızca edebi değeriyle değil, yaşadığı toplumun belleğine kazıdığı tanıklıklarla da hatırlanmaktadır. Bosna-Hersek'te edebiyatçılar, sinemacılar ve akademisyenler tarafından düzenlenen anma programlarında Sidran'ın yaşamı ve eserleri uzun süre tartışılmaya devam etti.
Seçilmiş Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Şiir ve Edebi Eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Šahbaza (1970)
- Kost i meso (1976)
- Sarajevski tabut (1993)
- Zašto tone Venecija (1994)
- Zdravo Bosno, stižem iz Sarajeva (1996)
- Pjesme poslije rata (1997)
- Otkup sirove kože (2001)
- Sarajevski ručni zapis (2003)
- U Zvorniku ja sam ostavio svoje srce (2006)
- Planeta Sarajevo (2012)
- Zapisi iz vremena rata (çeşitli baskılar)
Sidran'ın edebi eserleri, genellikle lirik anlatım, bireysel acı, savaşın izleri ve Bosna toplumunun kimlik arayışı etrafında şekillenmiştir. Eserlerinde hem gerçek hem de sembolik anlatım sıkça yer alır.
Senaryolar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sjećaš li se Dolly Bell? (Dolly Bell’i Hatırlıyor musun?) – 1981, yönetmen: Emir Kusturica
- Otac na službenom putu (Babam İş Gezisinde) – 1985, yönetmen: Emir Kusturica
- Kuduz – 1989, yönetmen: Ademir Kenović
- Jegulje putuju u Sargasko more – 1979
- Povratak Katarine Kožul – 1989
- Praznik u Sarajevu – 1991
- Savršen krug (Mükemmel Çember) – 1997, yönetmen: Ademir Kenović
- A(Torzija) – 2003, kısa film, yönetmen: Stefan Arsenijević
Sidran'ın senaryoları, Bosna toplumunun geçirdiği dönüşümleri, savaşın birey üzerindeki yıkıcı etkilerini ve ailevi çatışmaları ele alan tematik yoğunluğa sahiptir. Sinema dili şiirsel, melankolik ve aynı zamanda politik mesajlar taşır.
