Adliye Nezâreti

Adliye Nezâreti
Genel bilgiler
Kuruluş tarihi	1878 (Adliye Nezâreti); 1881 (Adliye ve Mezâhib Nezâreti)
Önceki kurumlar	Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliye (1867); Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye (1837);
Kapanış tarihi	4 Kasım 1922
Sonraki kurum	Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı;
Türü	Nezâret (Vekālet/Bakanlık)
Bağlılığı	Sadaret
Adres	İstanbul, Osmanlı Devleti

Adliye Nezâreti ya da Adliye Nazırlığı Son dönem Osmanlı Hükûmetleri'nde bugünkü Adalet Bakanlığı'nın yaptığı işi yapan nazırlıktır.^[1] Türkiye'de Cumhuriyet'in kurulmasıyla birlikte önce Ankara'ya taşınmış ve sonrasında ise dilde sâdeleşme çalışmalarının ardından adı "Adalet Bakanlığı" olarak değişmiştir.

Padişah II. Mahmut döneminde devlet yapısında yapılan köklü reformların bir parçası olarak adalet işlerini yürütmek üzere 1837 yılında Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliyye adında bir kurum kuruldu. Daha sonra 1867 yılında bu kurum ikiye ayrılarak Şura-yı Devlet ve Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliyye adı altında iki kurum oluşturuldu. Bu kurumlardan Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliye, 1878 yılında Adliye Nezâreti'ne dönüştürüldü.^[2] Adalet Nazırı, yeni kurulmuş olan Hey'et-i Vükelâ'nın (Vekiller Heyeti/Bakanlar Kurulu) bir üyesi oldu.

Adalet sisteminde yapılan değişikliklerin bir parçası da devletin Müslüman vatandaşlarının yargılandığı şeriata dayalı Şer'iyye Mahkemelerinden, batı tarzı adalet sistemine dayalı Nizâmiye Mahkemelerine geçiştir. Ayrıca 1880 yılına kadar Müslüman olmayan azınlıkların adaletle ilgili işlemleri de Hâriciye Nezâreti tarafından yürütülmekteyken bu tarihten sonra onlar da Adliye Nezâreti'ne bağlandı. Bundan sonra Adalet Nezâreti'nin resmî adı; Adliye ve Mezâhib Nezâreti olarak değiştirildi.^[3] Adliye Nezâreti; 1880 yılından sonra düzenli olarak Cerîde-i Mehâkim ve 1909 yılından itibaren ise Cerîde-i Adliye adında altında on beş günlük iki dergi yayınlamıştır.

Nazırlar listesi

^[4]^[5]

Ahmed Cevdet Paşa (1868)
Mustafa Fazıl Paşa (1868-1870)
İbrahim Edhem Paşa (1870-1871)
Şirvanlızade Mehmed Rüşdi Paşa (1871)
Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa (1871)
Mustafa Fazıl Paşa (1871-1872)
Yusuf Kamil Paşa (1872)
Mehmed Esad Saffet Paşa (1872-1873)
Mehmed Hurşid Paşa (1873-1874)
Mehmed Akif Paşa (1874-1875)
Ahmed Arifi Paşa (1875-1876)
Ahmed Cevdet Paşa (1876)
Halil Şerif Paşa (1876)
Mehmed Esad Saffet Paşa (1876)
Ahmed Cevdet Paşa (1876-1877)
Asım Mehmed Paşa (1877)
Mehmed Esad Saffet Paşa (1877-1878)
Mahmud Celaleddin Paşa (1878)
Mehmed Hurşid Paşa (1878)
Mehmed Esad Saffet Paşa (1878)
Mehmed Said Paşa (1878-1879)
Ahmed Cevdet Paşa (1879-1883)
Hasan Fehmi Paşa (1883-1885)
Server Paşa (1885-1886)
Ahmed Cevdet Paşa (1886-1890)
Hüseyin Rıza Paşa (1890-1895)
Abdurrahman Nureddin Paşa (1895-1908)
Hasan Fehmi Paşa (1908-1909)
Manyasizade Refik Bey (1909)
Mustafa Nazım Paşa (1909)
Necmeddin Molla Efendi (1909-1911)
Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi (1911)
Mehmed Memduh Bey (1911-1912)
Hüseyin Hilmi Paşa (1912)
Samipaşazade Halim Bey (1912)
Damad Arif Hikmet Paşa (1912-1913)
Pirizade İbrahim Hayrullah Bey (1913-1915)
Samipaşazade Halim Bey (1915)
Halil Bey (1915-1918)
Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi (1918)
Samipaşazade Halim Bey (1918)
Ali Haydar Molla (1918-1919)
Üryanizade Cemil Molla (1919)
İsmail Sıtkı Bey (1919)
Vasfi Efendi (1919)
Damad Arif Hikmet Paşa (1919-1920)
Mustafa Sıtkı Efendi (1920)
Mehmed Kazım Efendi (1920)
Mahmud Celaleddin Bey (1920)
Ali Rüşdü Efendi (1920)
Rumbeyoğlu Fahreddin Bey (1920-1921)
Hüseyin Kazım Bey (1921-1922)
Mustafa Nuri Bey (1922)

Ayrıca bakınız

Şura-yı Devlet

Kaynakça

^ Adliye Nezâreti: Kuruluşu ve Faaliyetleri 1876-1914, Fatmagül Demirel, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları; İstanbul, 2008, ISBN 9756193969
^ "Adliye Nezareti, Ayşe Tulun". 27 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2011.
^ "II. Meşrutiyet döneminde Adliye ve Mezahib Nezaretinde Bürokratik Reform, Erkan Tural, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2011.
^ Sicil-i Osmani, Mehmet Süreyya Bey
^ "Adliye Nezareti Nedir?". 9 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.

[1] Adliye Nezâreti: Kuruluşu ve Faaliyetleri 1876-1914, Fatmagül Demirel, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları; İstanbul, 2008, ISBN 9756193969

[2] "Adliye Nezareti, Ayşe Tulun". 27 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2011.

[3] "II. Meşrutiyet döneminde Adliye ve Mezahib Nezaretinde Bürokratik Reform, Erkan Tural, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2008" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ekim 2011.

[4] Sicil-i Osmani, Mehmet Süreyya Bey

[5] "Adliye Nezareti Nedir?". 9 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]