Vilayet

Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi'nin Osmanlı Türkçesi ile yayınlandığı Düstur 1. Dönem, 1. Cilt, Sayfa 608.

Vilâyet (Osmanlıca: ولایت), 1864 yılında Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi ile tanımlanan birinci dereceden bir yönetim birimidir. 19 ve 20. yüzyıllarda önce Osmanlı Devleti, ardından 1960'a kadar Türkiye Cumhuriyeti'nde, bir valinin yönetimi altındaki birimdir. Bugün Türkiye'de vilayet, il anlamında kullanılır.

Vilayeti vali; Liva ve sancakları, mutasarrıf yönetirdi. Toplam 33 Osmanlı Devleti vilayeti vardı. Vilayetlerde de sancak, köy ve kaza alt yönetim birimleri olarak kullanılmıştır. 1900 yılında 29 vilayet ve 5 özerk devlet bulunmaktadır.

Etimoloji

Vilayet kelimesi Arapça kökenli olup; valilik, velilik, bir işin başında durma, bir sorumluluk üstlenme anlamlarına denk gelmektedir. Bundan hareketle vilayet tabiri, coğrafik bir terim olmaktan çok yönetsel bir terimdir. Yani değişik büyüklükteki veya genişlikteki yönetim birimleri vilayet şeklinde ifade edilebilir.

Tarihçe

Vilayet kelimesinin yönetim birimi anlamında kullanımı Osmanlılara dayanmaktadır. Vilayet, 19. ve 20. yüzyıllarda, Osmanlı Devleti'ndeki en büyük taşra yönetim birimiydi.

Günümüzde, çeşitli ülkelerde farklı adlarla ifade edilen yönetim birimleri, Türkçede vilayet veya il tabiri ile ifade edilir. Bir valinin (İng. governor) yönetimindeki vilayet (governorate); batıda genellikle province bazen de governorate tabiri ile ifade edilir.

Osmanlı'nın Vilayetleri

Osmanlı Vilayetleri listesi, 1864 yılında Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi ile yürürlüğe giren uygulamalar sonucunda vilayet olarak tertiplenen idari birimleri listelemektedir. Vilayetlerde de sancak, köy ve kaza kullanılmıştır. 1900 yılında 29 vilayet ve 5 özerk devlet bulunmaktadır. Vilayeti vali, Liva ve sancakları, mutasarrıf yönetirdi. Toplam 33 Osmanlı Devleti vilayeti vardır.

Harita

1878'ten itibaren Batum, Artvin (Yusufeli hariç), Oltu'nun büyük bölümü, Iğdır, Ardahan ve Kars Rusya'nın eline geçmiştir. Berlin Antlaşması ile Osmanlı-Rus sınırı Ardeşen-Yusufeli-Oltu-Bayezit hattı olmuştur.

1881 yıllarında Osmanlı Devleti vilayetlerinin etkileşimli haritası:

Adana

Ankara

Aydın

Bağdat

Basra

Beyrut

Bitlis

Bosna

CBS

CBS

Deyr-i Zor

Diyâr-ı
Bekr

Doğu Rumeli

Edirne

Erzurum

Girit

Halep

Hicaz

Hüdâvendigâr

İstanbul

İşkodra

Kastamonu

Kıbrıs

Konya

Kosova

Kudüs

Ma‘mûretü'l
Azîz

Manastır

Mısır Hidivliği

Musul

Selanik

Sivas

Suriye

Trablusgarp

Trabzon

Yanya

Van

Osmanlı vilayetlerini gösteren etkileşimli harita.

*Cezayir-i = CBS= Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti

**MuA = Mamuret-ul-Aziz Vilayeti

Liste

Vilayetler

• Adana Vilayeti
• Cezayir-i Bahr-i Sefid Vilayeti
• Halep Vilayeti
• Ankara Vilayeti
• Aydın Vilayeti
• Bağdat Vilayeti
• Basra Vilayeti
• Beyrut Vilayeti
• Bitlis Vilayeti
• Bosna Vilayeti
• Girit Vilayeti
• Tuna Vilayeti
• Diyarbekir Vilayeti
• Edirne Vilayeti
• Erzurum Vilayeti
• Hicaz Vilayeti
• Hersek Vilayeti
• Hüdavendigâr Vilayeti (Diğer adı Bursa)
• İstanbul Vilayeti
• Yanya Vilayeti
• Kastamonu Vilayeti
• Konya Vilayeti
• Kosova Vilayeti
• Mamuret-ul-Aziz Vilayeti (asıl adı Harput, bugün Elazığ)
• Manastır Vilayeti
• Musul Vilayeti (1879'dan itibaren)
• Selanik Vilayeti
• İşkodra Vilayeti
• Sivas Vilayeti
• Suriye Vilayeti(asıl adı Şam)
• Trablusgarp Vilayeti (Trablusu-Garb Trablusgarp)
• Van Vilayeti

• Trabzon Vilayeti

Vasallar ve Özerkler

• Doğu Rumeli (Rumeli-i Şarkî): özerk vilayet (1878 - 1885); 1885 yılında Bulgaristan tarafından işgal edildi.
• Bingazi Sancağı: özerk sancak. 1875 yılında Trablusgarp vilayetinden ayrıldı.
• Biga Sancağı (diğer adı Kale-i Sultaniye) (özerk sancak, vilayete dahil değildir)
• Çatalca Sancağı (özerk sancak, vilayate dahil değil)
• Kıbrıs Sancağı - Osmanlı'ya bağlı sancak.
• Mısır Hidivliği (özerk hidivlik)
• İzmid Sancağı (özerk sancak, vilayete dahil değil)
• Kudüs Sancağı (Kudüs-i Şerif Mutasarrıflığı): Bugünkü Kudüs, Filistin ve İsrail'i kapsar..
• Mekke Şerifliği (özerk şeriflik, vilayete dahil değildir.)
• Zor Mutasarrıflığı: Müstakil mutasarrıflık.
• Cebel-i Lübnan Mutasarrıflığı: Müstakil mutasarrıflık.
• Sisam Beyliği (özerk yönetim)
• Tunus Eyaleti (Tunus Eyaleti) (özerk eyalet, beyleri tarafından yönetilir.)

Ayrıca bakınız

• Osmanlı eyaletleri listesi