Aküt
(Aküt Aksan sayfasından yönlendirildi)
´
Aküt veya vurgu işareti (´) Latin, Kiril ve Yunan betiklerine dayalı alfabeler ile birçok modern yazı dilinde kullanılan aksan işaretidir. Sesli harfler üzerine konulan aksan işareti olarak da geçer. Asıl olarak Fransızca kökenli bir kelimedir ve Fransızca yazılışı Accent aigu şeklindedir.
Kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Vurguyu göstermek için
[değiştir | kaynağı değiştir]Vurgu işareti, bazı dillerde vurgunun hangi heceye düştüğünü göstermek için kullanılır.
- Felemenkçe: Felemenkçede vurgunun bağlamdan belli olmadığı durumlarda vurguyu göstermek için (Örnek: vóórkomen - voorkómen), veya kapalı ünlüleri göstermek için (Örnek: hé - hè). Kısa kelimelerde anlam karışıklığını engellemek için de kullanılabilir (Örnek: één - een).
- İtalyanca: İtalyancada vurgu genellikle sondan ikinci hecede bulunur. Ancak bazı kelimelerde kural dışı bir şekilde vurgunun son hecede bulunduğu da olabilir. Bu tür durumlarda vurgunun ya bir accento chiuso (Aküt aksan (´)) ya da bir accento grave (Grav aksan (`)) ile işaretlenmesi gerekir. Eğer son hece kapalı olan /e/ veya /o/ seslerinden birisiyle bitiyorsa é veya ó harfleri kullanılır. Son hece /ɛ/ veya /ɔ/ seslerinden birisiyle bitiyorsa è veya ò kullanılır. Diğer ünlüler için sadece accento grave kullanılır.
- İspanyolca: İspanyolcada vurgu genelde son üç heceden birisinde olur. Genellikle; n ve s hariç ünsüzlerle biten kelimelerde son hecede, diğer kelimelerde de sondan ikinci hece vurgulanır. Buna olan istisnalar bir acento agudo (´) ile gösterilir.
- Katalanca: e ve o üzerindeki kullanımı İtalyancadakine benzer. à her zaman grav aksan kullanır, í ve ú her zaman aküt aksan kullanır.
- Portekizce: Portekizcede vurgu ya acento agudo (´) ile ya da acento circunfexo (^) gösterilir. á, é ve ó geniş sesleri (/a/, /ɛ/ ve /ɔ/); â, ê ve ô ise dar sesleri (/ɐ/, /e/ ve /o/) gösterir. í ve ú ise sadece acento agudo ile kullanılır.
- Rusça: Rusçada vurgu genellikle gösterilmez. Ancak sözlükler, dil öğrenenlere yönelik kaynaklar ve çocuklar için yazılmış bazı kaynaklar vurguyu острого ударения (ostrovo udareniya) (´) ile gösterir.
- Yunanca: Yunancada vurguyu göstermek için aküt aksan kullanılır. Yunancada çok heceli her kelimede vurguyu göstermek zorunludur.
Ünlü yüksekliğini göstermek için
[değiştir | kaynağı değiştir]- Fransızca: Fransızcada sadece é üzerinde kullanılır. é, /e/ sesini gösterirken è ve ê /ɛ/ sesini gösterir ve aksansız e ise /ə/ sesini gösterir.
- İtalyanca (yukarıya bkz.)
- Katalanca (yukarıya bkz.)
- Portekizce (yukarıya bkz.)
Ünlü uzunluğunu göstermek için
[değiştir | kaynağı değiştir]- Çekçe: Çekçede á, é, í, ó, ú, ý harfleri uzun ünlüleri gösterirken aksansız a, e, i, o, u, y kısa ünlüleri temsil eder ve čárka ismiyle bilinir. Kelime sonlarında uzun /uː/ sesini göstermek için kroužek işaretini içeren ů harfi kullanılır.
- İrlandaca: Síneadh fada olarak bilinir ve uzun ünlüleri göstermek için kullanılır.
- Macarca: Macarcada uzun ünlüleri göstermek için kullanılır ve hosszú ékezet olarak bilinir. í, ó ve ú ünlüleri; i, o ve u ünlülerinin uzun versiyonudur. Kısa olan ö ve ü ünlülerin uzun versiyonları ő ve ű ile gösterilir. á ve é sadece uzunluk açısından değil, ses değeri olarak da a ve e'den farklıdır.
- Slovakça: Slovakçada dĺžeň olarak bilinir ve sadece ünlülerde değil, hece kökü oluşturan ŕ ve ĺ ünsüzlerinde de kullanılır.
Damaksıl ünsüzleri göstermek için
[değiştir | kaynağı değiştir]- Lehçe: Lehçede ć, ś ve ź üzerinde kullanılır. Damaksıl ünsüz sesleri (/t͡ɕ/, /ɕ/ ve /ʑ/ seslerini) temsil eder.
- Sırpça, Hırvatça ve Boşnakça: Bu dillerde de /t͡ɕ/ sesini göstermek için ć harfi kullanılır.
Ton
[değiştir | kaynağı değiştir]Vietnamca ve Çincede aküt aksan, yükselen bir tonu göstermek için kullanılır. Uluslararası Fonetik Alfabede ise ince tonla söylenen bir ünlüyü belirtmek için kullanılır.
Farklı sesleri göstermek için
[değiştir | kaynağı değiştir]- İzlandaca: Şu sesleri temsil etmek için kullanılır:
- á - [au]
- é - [jɛ]
- í/ý - [i]
- ó - [ou]
- ú - [u]
- Türkmence: ý harfinde kullanılır ve Türkçedeki y harfine tekabül eden /j/ sesini temsil eder.
Bilgisayar klavyesinde yazılış
[değiştir | kaynağı değiştir]Ünlü harfler
ALT + 0225 = á
ALT + 0237 = í
ALT + 0243 = ó
ALT + 0250 = ú
ALT + 0193 = Á
ALT + 0201 = É
ALT + 0205 = Í
ALT + 0211 = Ó
ALT + 0218 = Ú
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kuhn, Markus (7 May 2001). "Apostrophe and acute accent confusion". Computer Laboratory, University of Cambridge. Retrieved 4 June 2012.
