Altun Yaruk
Altun Yaruk, ("التون altun" "altın."[1] ve "يرقلق yarukluk" "nur, ışık"[2] anlamındadır.) veya tam adıyla Altun önglüg yaruk yaltrıklıg kopda kötrülmiş nom iligi (Tr:Altın renkli, parlak ışıklı, en üstün sutra hükümdarı), Mahayana Budizmine ait bir sutra kitabıdır. Özgün eser Sanskritçe yazılmış ve VIII. yüzyılda Çinceye, X. yüzyılda da Beşbalıklı Uygur bilgini Singku Seli Tutung tarafından Uygurcaya çevrilmiştir.[3][4]
İçeriği
[değiştir | kaynağı değiştir]Eser, 10 kitap içerisinde 31 bölüme ayrılmıştır. Her bir bölümde Buda'ya bir soru yöneltilir. Buda da kendisine sorulan soruya bir öykü ile karşılık verir. Böylece kıssadan hisse yoluyla soru cevaplanmış olur.[5] Örneğin Altun Yaruk'un 10. kitabındaki Aç Bars öyküsünde Buda'ya yöneltilen bir soru üzerine üç prens ile aç bir kaplan arasında yaşananlar aktarılır. Yaralı kaplanın kendisini ve yavrularını besleyemeyişi sonucu kendi yavrularından birisini yemek üzere iken küçük prens kendini kaplana yem eder. Burada işlenen fikir, Mahayana Budizmi'nin temel fikirlerinden birisi olan, önce canlıları sonra kendini kurtarmaktır.[6]
Nüshaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Eser ilk kez 1910'da Malov tarafından Kansu eyaletinin Winshugu bölgesinde bulunmuştur. Bu keşifte elde edilen 397 yaprak,Yugurların 1687'de özgün esere sadık kalarak tahta baskı tekniğiyle bastıkları bir eserdir. Günümüzde Saint Petersburg Bilimler Akademisi'nde saklanmaktadır.[3]
F. Bergman, 1927 ilâ 1935 arasında yaptığı geziler sırasında ikinci bir yazma bulunmuştur ve bu kopya da günümüzde Stockholm Halk Müzesi'nde saklanmaktadır.[3]
Alman bilim insanlarının XX. yy. başında yaptıkları gezilerden getirilen eserler kataloglandığında bunların arasında Altun Yaruk'un 70'ten fazla yazmasını içeren 841 yaprak olduğu kaydedilmiştir.[7]
Örnek metin
[değiştir | kaynağı değiştir]| Özgün metin[5] | Türkiye Türkçesi[5] |
|---|---|
| (1) bilgülük biligin <alkuka bilsikmiş> tıdmalı çahşap(u)dlıda arıg süzük küzetü küyü tutgalı seviglig taplaglıg serimlig kılıklıg y(i)ti katıglanmaklıg ülgüsüz sansız ür kiç üdlertin berü alku dyan sakınçlar işintin ködügintin T'..... içinte ....... ilinçülede[çi] | “Bilinecek bilgiyi <herkesçe tanınmış> yasak ahlaka sahip (insan)dan arı berrak (bir şekilde) gözetip koruyacak, sevimli, kanaatkar, dayanıklı karakterli yedi zahmetli uzun zamandan beri bütün düşüncelere gömülme işinden ….. içinde ….. eğlenecek.” |
| biz yme atı kötrülmiş t(e)ngrim bo nom erdinig kingürü yadgu üçün ürüg uzatı bo nom bitigig okıdaçı tutdaçı yalanguklarıg iyin [tapç]ada küyü küzetü tutup [olur]mış orunlarınta [asıg tus]u kılu birgey biz | “Biz yine adı yüceltilmiş tanrım, bu öğreti mücevherini açıkça yaymak için bu öğreti kitabını daima okuyacak, uygulayacak insanları gönüllü olarak zarardan koruyup gözetip, oturdukları yerlerinde (onlara) fayda sağlayıvereceğiz.” |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Dîvânu Lugâti't-Türk Veritabanı". Dîvânu Lugâti't-Türk Veritabanı. Türk Dil Kurumu. 21 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dîvânu Lugâti't-Türk Veritabanı". Dîvânu Lugâti't-Türk Veritabanı. Türk Dil Kurumu. 20 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Karahan, Akartürk (2013). ""Altun Yaruk" İle İlgili Türkiye'deki Çalışmalara Bir Bakış" (PDF). Dil Araştırmaları, 12. ss. 277-287. 18 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)18 Eylül 2022.
- ^ Tekin, Şinasi (1965). "Uygur Bilgini Sin͡gḳu Seli Tutun͡g'un Bilinmeyen Yeni Bir Çevirisi Üzerine". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten. 13 (29). Türk Dil Kurumu. ss. 29-33. 7 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi7 Eylül 2022.
- ^ a b c Ersan, Raziye (2015). Altun Yaruk Bağlamında Eski Uygurcada Fiil Birleşmeleri (PDF) (Yüksek Lisans). Ankara: Hacettepe Üniversitesi. 14 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Eylül 2022.
- ^ Zemire, Ahmet (2009). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur'dan Aç Bars öyküsü (metin-çeviri-açıklamalar-sözlük) (Yüksek Lisans). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi. 18 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2022.
- ^ Uçar, Erdem (20 Aralık 2017). "BERLİN BİLİMLER AKADEMİSİNDEKİ METİN PARÇALARI". Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD). 1 (2): 151-165. doi:10.30563/turklad.349712. 18 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi18 Eylül 2022.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Uçar, Erdem (2013). "ALTUN YARUK SUDUR ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR HAKKINDA AÇIKLAMALI BİR KAYNAKÇA DENEMESİ". TÜRÜK, 1. ss. 227-251. 18 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi18 Eylül 2022.