Ança ikonası

İsa Mesih'in Ança İkonası, Gürcistan'da Ançishati (Gürcüce: ანჩისხატი) olarak bilinen ve Orta Çağ'a tarihlenen ankostik tekniğinde yapılmış bir Gürcü ikonasıdır. Geleneksel olarak bir Keramidion (kutsal keramik) olarak adlandırılan ikona, İsa Mesih'in yüzünün baskısını içerir ve görüntünün Kutsal Mendil (Mandylion) ile temas yoluyla mucizevi bir şekilde aktarıldığı kabul edilir. 6-7. yüzyıla tarihlenen ikona, kabartma işlemeli bir gümüş muhafaza ile kaplıdır ve daha sonraki yüzyıllarda kısmen yeniden boyanmıştır. 1664 yılında Tiflis'e nakledilen ikona, adını getirildiği yerden, yani bugün Türkiye topraklarında bulunan Gürcü manastırı Ança'dan almıştır. Eser, şu anda Tiflis'teki Gürcistan Ulusal Sanat Müzesi'nde muhafaza edilmektedir.^[1]^[2]

Tarih

Orta Çağ Gürcü kaynakları, Ança ikonunu, Kutsal Mendil ile temas yoluyla mucizevi bir şekilde aktarılan İsa'nın yüzünün basıldığı "kutsal bir keramik" olan Keramidion ile özdeşleştirir. Ança piskoposu Gürcü ilahi yazarı İoane'ye göre (takriben 1195) ikon Gürcistan'a Hierapolis'ten Havari Andreas tarafından getirildi. İkon muhafazası üzerindeki 18. yüzyıldan kalma bir yazıt, Ançishati'yi, Bizans imparatoru III. Leon'un ikonoklastik kampanyasından korumak için Gürcistan'ın Klarceti prensliğindeki Ança Katedrali'ne getirilen "insan eliyle yapılmamış bir ikona" olan Edessa Tasviri ile ilişkilendirmektedir.^[1]

16. yüzyılda Klarceti'nin de parçası olduğu Gürcü Samtshe Prensliği'nin Osmanlı tarafından işgalinden sonra bölgede Hristiyanlık gerilemeye başladı. 1664 yılında tüccar Amircan İevangulişvili, Ança ikonasını Tiflis'e getirdi ve burada Gürcistan Katolikosu III. Domenti, o sıralar Tiflis'te yenilenen ve bundan sonra Ançishati Kilisesi adıyla anılacak olan Meryem Ana'nın Doğumu kilisesi için 2.000 gümüş para karşılığında satın aldı.^[3] İkona, Gürcistan'ın Sovyetler tarafından ele geçirilmesine kadar Gürcü Hristiyanlığının en hürmet edilen kutsal emanetlerinden biri olarak kaldı ve 1920'lerde Gürcistan Ulusal Sanat Müzesi'ne taşındı. Ançishati Kilisesi kapatıldı ve ancak Sovyetler Birliği'nin son yıllarında, 1980'lerde yeniden açıldı. O zamandan bu yana Ortodoks Hristiyanlar, ikonun kilisenin mülkiyetine iade edilmesi konusunda defalarca çağrıda bulundu.^[1]

Tanımlama

Kurtarıcı Ança İkonu, 1920'li yıllarda sanat tarihçisi Şalva Amiranaşvili'nin detaylı analiziyle tespit ettiği üzere 6.-7. yüzyıla tarihlenen ankostik bir ikonadır. 12. yüzyılın sonuna gelindiğinde ikon, Ança piskoposu İoane Rkinaeli ve Gürcistan kraliçesi Tamar'ın emriyle Gürcü usta Beka Opizari tarafından yaldızlı rölyefle kaplandı.^[4] 14. yüzyılın başlarında ikon, Samtshe'nin Cakeli prenslerinin finansmanıyla bir triptiğe dönüştürüldü. Rölyef birkaç kez değiştirildi ve 12., 14., 16. ve 18. yüzyıllara tarihlenen çeşitli yazıtlarla süslendi. Yan yapraklardaki 14. ve 17. yüzyıl rölyefleri, Beşaret'ten İsa'nın Göğe Yükselişine kadar Yeni Ahit'ten 12 sahneyi tasvir etmektedir.^[1]^[3]

İkona (kiot yani kutusuz haliyle 105X71X4,6 cm) üç parçalı triptiğin orta paneline yerleştirilmiştir, böylece yalnızca Mesih'in yüzü görünür haldedir. 1825 yılında yeniden düzenlenen gümüş rölyef, Pantokrator İsa'yı tasvir ederken, orijinal ankostik resim, İsa'nın büstünü göstermektedir. Orta panelin çerçevesi, Orta Çağ Gürcü sanatının zirve noktası olan Beka Opizari'nin işçiliğiyle süslenmiştir. Vaftizci Yahya ve Meryem'in simetrik olarak duran iki figürü, İsa ikonuyla birleşerek deesis sahnesini oluşturur. Çerçevenin köşelerinde baş melekler Mikail ve Cebrail ile havariler Petrus ve Yuhanna görülür.^[1]^[3]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e (Rusça) Анчийский Спас 1 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (The Savior of Ancha), «Православная энциклопедия» (2001), Т. 3, С. 16-17 (Orthodox Encyclopedia, 2001, Vol. 3, pp. 16-17) [Online version]
^ Karaulashvili, Irma (2007). "The Abgar Legend Illustrated: The Interrelationship of the Narrative Cycles and Iconography in the Byzantine, Georgian, and Latin Traditions". Hourihane, Colum (Ed.). Artistic Interchange Between the Eastern and Western Worlds in the Medieval Period. University Park, PA: Penn State University Press. ss. 223-224. ISBN 978-0-9768202-4-6. |ad= eksik (yardım)
^ ^a ^b ^c Chichinadze, Nino (2008), "Precious metal revetments on Georgian medieval painted icons: some observations on a devotional practice" 26 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in: Caucasus Journal of Social Sciences, vol. 1, issue 1: pp. 261–262
^ Djobadze, Wachtang Z. (1992), Early Medieval Georgian Monasteries in Historic Tao, Klarjet'i, and Šavšet'i, p. 18. F. Steiner, 3-515-05624-6

[pravenc-1] (Rusça) Анчийский Спас 1 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (The Savior of Ancha), «Православная энциклопедия» (2001), Т. 3, С. 16-17 (Orthodox Encyclopedia, 2001, Vol. 3, pp. 16-17) [Online version]

[2] Karaulashvili, Irma (2007). "The Abgar Legend Illustrated: The Interrelationship of the Narrative Cycles and Iconography in the Byzantine, Georgian, and Latin Traditions". Hourihane, Colum (Ed.). Artistic Interchange Between the Eastern and Western Worlds in the Medieval Period. University Park, PA: Penn State University Press. ss. 223-224. ISBN 978-0-9768202-4-6. |ad= eksik (yardım)

[CJSS1-3] Chichinadze, Nino (2008), "Precious metal revetments on Georgian medieval painted icons: some observations on a devotional practice" 26 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in: Caucasus Journal of Social Sciences, vol. 1, issue 1: pp. 261–262

[Djobadze-4] Djobadze, Wachtang Z. (1992), Early Medieval Georgian Monasteries in Historic Tao, Klarjet'i, and Šavšet'i, p. 18. F. Steiner, 3-515-05624-6

[1]

[2]

[3]

[4]