Erbil
| Erbil ھەولێر (Erbil) (Hewlêr) أربيل | |
|---|---|
Şehir | |
 .jpg)   ,_Iraqi_Kurdistan.jpg) .jpg)  | |
  Erbil Erbil'in Irak'taki konumu | |
| Ülke |  Irak |
| Özerk bölge |  Kürdistan Bölgesel Yönetimi |
| İl | Erbil |
| İlçe | Erbil |
| İdare | |
| • Vali | Omed Hoşnav |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 330 km² |
| Nüfus (2013) | |
| • Toplam | 1.1 milyon |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (ASZ) |
Resmî site HawlerGov.org | |
Erbil (Arapça: أربيل Erbîl; Kürtçe: ھەولێر Hewlêr), Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin başkenti ve en büyük şehridir. Şehrin nüfusu 1,1 milyon civarındadır.[1] Nüfus Kürtler, Türkmenler, Araplar ve Süryani Hristiyanlardan oluşur.
Erbil, 90'lı ve 2000'li yıllar arasında küçük bir köy görünümünü andırıyordu. 2003 yılında Irak Savaşı'nın başlamasıyla, Erbil petrol ihracatını da etkileyerek çökmesine yol açmasından uzun bir süre sonra 2005'te Erbil'de tekrar petrol bulunarak ihraç edilmeye başlandı. Irak Savaşı'nın ardından ABD'nin bölgeden çekilmesinden sonra Erbil, 30 Ocak 2005'te Erbil, Duhok, Süleymaniye ve Halepçe illerinden Parlamenter cumhuriyet bir federasyon yapılanması ile birleşerek Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nı kurdular. Bölgede tekrar petrolün bulunmasından sonra Erbil'nin geliri devamlı ve hızla yükseldi ve şehir bir ticaret, alışveriş ve turizm kenti haline geldi. Erbil, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin en yüksek nüfusuna ve Süleymaniye'den sonra ikinci en geniş yüzölçümüne (15.074 km²) sahip ilidir. Erbil ve Süleymaniye ile birlikte Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin metropol alanını oluşturmaktadırlar. Bugün, Erbil Orta Doğu ve Basra Körfezine kıyısı olan ülkeler ile birlikte sürekli gelişen dünya çapında bir kent olarak ticari ve kültürel bir merkez, kozmopolit bir metropol kentidir. Erbil ekonomisi tarihsel olarak petrol sanayisi üzerine kurulmuş olsa da, Erbil şehri yürüttüğü turizm ve havayolları alanında önemli gelir kalemlerini oluşturmuştur. Erbil son zamanlarda geniş ölçekli inşaat projeleri ile dünyanın ilgisini çekmektedir. Erbil, çok sayıda gökdelen ve yüksek binaları, iddialı bir proje olan insan yapımı Divan Erbil oteli, Erbil Rotana, yenilenen Erbil Kalesi, birçok alışveriş merkezleriyle bölgenin ve dünyanın en geniş ölçekli alışveriş merkezleriyle bir sembol durumuna gelmiştir. Yükselen bu ekonomisiyle dünyadan bir işgücünü çekmiştir. Erbil, en pahalı kentler sıralamasında Orta Doğu'da önemli bir konumdadır. Erbil, Orta Doğu'da yaşanabilecek en iyi kentler arasındadır.[2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Asurlular zamanında Arba-ilu, Arbela; eski İran kaynaklarında Arbira olarak geçen ve gelişmiş bir kent olan Erbil, Aşağı ve Yukarı Zab suları arasında kurulmuştur. Musul, Altınköprü, Bağdad-Basra yollarının kavşak noktasında bulunan şehir, Irak Selçukluları idaresinden sonra 1144 tarihinden itibaren Beytekin hanedanından Küçük Ali'nin ve Erbil Atabeklerinin başkenti olmuştur.
Muzafferüddin Kökböri devrinde (1136-1190) imar edilen Erbil, iki kısımda gelişmiştir. Aşağı Erbil nehir kenarında, geniş bir vadide yayılırken, Yukarı Erbil tepe üzerinde kale içine sıkışıp kalmıştır. Kalenin surları, eski kalıntıları üzerine Kökböri tarafından yeniden yaptırılmıştır.
Kökböri'nin evlâdı olmadığından, vasiyeti üzerine Abbasî halifesine kalan Erbil, Moğol istilâsından sonra uzun müddet karışık ve sıkıntılı dönemler yaşamıştır. 1731'de Nadir Şah'a karşı uzun süre dayanan kale, şehrin düşmesinden sonra harabe haline gelmiş, 1849'da esaslı bir şekilde tamir edilmiştir. Erbil, Osmanlı döneminde, 19. yüzyıl başlarına kadar Bağdat'a bağlı bir kaza merkezi olarak idare edilmiştir.
Kökböri, devletinin ve saltanatının küçük olmasına rağmen, İslâm dünyasında büyük bir üne kavuşmuştur. Selahaddin Eyyubi'nin generali olarak haçlılara karşı Hıttin Savaşı dahil savaşmıştır. Aşağı Erbil'de yüksek minareli bir ulu cami, bir medrese, dört dârûl-aceze, dul ve yetim yurtları ile ribatlar yaptırarak şehri mimari eserlerle donatmıştır.
Ulaşım yollarının kavşak noktasında bulunan Erbil, 12.-15. yüzyıllarda büyük bir ticaret merkezi durumundaydı. 1309 (Rumi) Musul Salnamesi'ne göre, 4.000 nüfuslu kaza merkezinde, 2 cami, 10 mescit, 6 medrese, 5 sıbyan mektebi, 5 dârûl-aceze, 1 kışla ve 3 hamam bulunuyordu(4). Bugün Aşağı Erbil harabe halinde olup bir tek minare ayakta kalmıştır. Yukarı Erbil, kale içinde hâlâ 18. yüzyıl hayatı yaşamaktadır. Kale içindeki Kale Camii, Hacı Molla İbrahim Camii, Ömerağa Medresesi ile Şeyh Şerif Tekkesi hâlen kullanılmaktadır.
Günümüzde
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde Erbil, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetiminin başkenti durumundadır. Son yıllarda kentin büyük bir ticaret ve alışveriş merkezine dönüştürülüp Ortadoğu'da Dubai ile yarışır bir şehir olması planlanmaktadır.[2] Ekonomik ve sosyal açıdan keskin değişim gören Erbil, yapımı bitmiş 6, hala yapılmakta olan birçok alışveriş merkezine (Family Mall, Majidi Mall, Tablo Mall, Royal Mall, Mega Mal, Hawler Mall) ev sahipliği yapmaktadır.
Mali sistemi henüz bulunmayan Erbil'de bankacılık gelişmemiştir ve ticaret nakit para üzerinden dönmektedir. Kullanılan para birimleri ise çoğunlukla Irak Dinarı ve Amerikan dolarıdır. Banka olarak da Türkiye'nin Erbil Başkonsolosluğu'nun bulunduğu binada VakıfBank şubesi, ayrıca Türkiye İş Bankası, Ziraat Bankası, Albaraka Türk ve Bank Asya[3] şubeleri bulunmaktadır. Bunlardan başka Lübnan bankaları ile Kurdistan Investment Bank diğer bankalardan bazılarıdır.
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil Uluslararası Havaalanı'na İstanbul, Ankara, Gaziantep ve Antalya'dan direkt uçuşların yanı sıra karayolu ile de ulaşılıyor. İstanbul, Diyarbakır,Ağrı, Van, Adana, Ankara, Mardin ve Gaziantep'ten otobüslerle direkt Erbil'e geçilebilmektedir. Ayrıca Mardin veya Silopi'den sınıra kadar dolmuş taksilerle, sınırdan sonra da yine dolmuş taksiler ile geçiş yapılabilmektedir.
Vize
[değiştir | kaynağı değiştir]Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları 30 günlük geçici vize ile giriş yapabiliyorlar. İstenildiği takdirde ikamet izni almak suretiyle bu süre uzatılabiliyor. Ancak Kürt Bölgesine girişte alınan bu 15 günlük geçici vize Bağdat merkezi hükûmeti tarafından tanınmıyor ve Arap bölgesindeki şehirlere bu vizeyle girişe izin verilmiyor.
Bitki örtüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil'in iklim şartları, topoğrafik ve dağlık yapısı nedeniyle, ilde bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Şehrin kuzeyindeki dağlık bölgede kavak, Söğüt ve Meşe ağaçları bulunur. güneyinde ise genelde çöl ağaçları olan Palmiye ve hurma ağaçları vardır.
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil'in kuzey bölümlerinde karasal iklimin soğuk ve kar yağışlı kışları, güneyinde ise sıcak ve kurak yazları görülebilir. Erbil'in kuzeyi dağlık olduğu için Karasal iklim hakimdir, güneyi ise genellikle çöl ve düzlüklerden oluştuğu için sıcak iklim hakimdir.
 Erbil iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 20,1 | 27,9 | 31,3 | 34,5 | 41,9 | 43,3 | 48 | 49,3 | 44,8 | 38,2 | 30,6 | 24,2 | 49,3 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 12,4 | 14,2 | 18,1 | 24 | 31,5 | 38,1 | 42 | 41,9 | 37,9 | 30,7 | 21,2 | 14,4 | 27,2 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 7,4 | 8,9 | 12,4 | 17,5 | 24,1 | 29,7 | 33,4 | 33,1 | 29 | 22,6 | 15 | 9,1 | 20,18 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 2,4 | 3,6 | 6,7 | 11,1 | 16,7 | 21,4 | 24,9 | 24,4 | 20,1 | 14,5 | 8,9 | 3,9 | 13,22 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −16,2 | −14 | −9,3 | −2,1 | 2,6 | 9,1 | 11,7 | 10,3 | 9,5 | 1,6 | −5,6 | −12,3 | −16,2 |
| Ortalama yağış (mm) | 111 | 97 | 89 | 69 | 26 | 0 | 0 | 0 | 0 | 12 | 56 | 80 | 540 |
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil'in ekonomisini tarım, turizm, alışveriş ve petrol ihracatı oluşturmaktadır.
Turistik yerler
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil Kalesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil'in tarihi kent merkezi olan Erbil Kalesi, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin bir kalesidir. Bu kale çevresi, dünyanın en eski yerleşim şehri olduğu iddia edilmiştir. kale 21 Haziran 2014 yılından bu yana Dünya Mirası listesi'ne girmiştir. Son zamanlarda kaleyi yenileme çalışmaları devam etmektedir. Kale, Erbil'in tam ortasında şehrin kalbinde yer alır.
Kale, 5. binyıl kadar uzanır. Ebla Tabletleri etrafında MÖ 2300 tarihsel kaynaklarda ilk kez görünür ve Asur İmparatorluğu sırasında özel bir önem kazanmıştır. Erbil, o dönem Hristiyanlık, Abbasiler ve Sasani İmparatorluğu için önemli bir merkezi oldu. Sonra 1258 yılında kalenin Moğol İmparatorluğu'nun eline geçmesiyle Erbil önemi azalmıştır. 20. yüzyılda kentsel yapısı önemli ölçüde evleri ve kamusal birkaç bina yok edildi ve bunun bir sonucu olarak, modifiye edilmiştir. Kalenin restorasyonu için 2007 yılında Erbil Kalesini Yenilemek amacıyla Yüksek Komisyonu (HCECR) denetlemek üzere kurulmuştur.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil, Kürdistan, Türk ve Mezopotamya kültürü İslam dini ve geleneksel Kürt, Türk kültürü etrafında biçimlenmiştir. Buna karşın, Erbil şehri çeşitlilikler içinde yüksek bir kozmopolit toplum ve canlı bir kültüre sahiptir. İslam etkisi Kürt, Türk ve Arap kültürünün mimari, müzik, giyim, mutfak ve yaşam tarzında görülebilmektedir.
Erbil mutfağı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürt Türk ve Arap mutfağı oldukça tutulmakta olup kentin her yerinde döner lokantalarından Erbil otellerinin lüks lokantalarına kadar her yerde bulunabilmektedir. Hızlı yiyecekler, Arap, Kürt ve Batı mutfakları da oldukça popüler olup geniş miktarda bulunabilmektedir. Kürt mutfağı Araplarla yüzlerce yıllık etkileşimle günümüze gelmiş gayet zengin ve farklı bir mutfaktır. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar, pirinç ve bulgurdur.
Giyim ve kurallar
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil'de insanların birçoğu yöresel Kürt kıyafeti ve Arap elbisesi olan kandura giyerler. Bu giyim biçimleri, Erbil'in çok sıcak ve nemli veya çok soğuk olan iklimine göre değişmektedir.
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir]Erbil'de yerel futbol takımı olan Erbil SC bulunmaktadır. Irak Premier Ligi'nde mücadele etmektedir.
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]Üniversiteler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgenin en büyük üniversitesi Selahaddin Üniversitesidir. Türk girişimciler tarafından açılan Işık Üniversitesi[4] de bölgenin önemli üniversitelerinden birisidir. Kürdistan Üniversitesi Erbil, Erbil şehrinde bulunan Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin üniversitelerinden biridir. Cihan Üniversitesi, Erbil Medikal Üniversitesi, Koya Üniversitesi ve Soran Üniversitesi Erbil şehrinde bulunan Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin diğer üniversitelerindendir.
Kentin görünümü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Görüntüler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Erbil'de Gazete Bayisi -
Erbil saati -
Minare Parkı -
Eski Pazarlar (Kayseri Çarşısı) -
Sofi Alışveriş Merkezi -
Erbil Şehir parkı -
Erbil Şehir parkı -
Erbil Şehir parkı -
Erbil Şehir parkı -
Erbil Şehir parkı
.jpg)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Population Iraq". mongabay. 15 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2013.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2015.
- ^ "Bank Asya Ortadoğu'ya Erbil üzerinden açıldı". 28 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2013.
- ^ "Ishık University". 19 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Erbil İzlenimleri 16 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Erbil Dubai’ye Rakip Oldu
 Kürdistan Bölgesel Yönetimi konuları | ||
|---|---|---|
| Semboller |  | |
| İller | ||
| Siyaset | ||
| Ekonomi | ||
| Demografi | ||
