Ağrı
| Ağrı | |
|---|---|
Şehir | |
 Ağrı'nın tarihi yapılarından İshak Paşa Sarayı | |
 Ağrı ili | |
| Ülke | Türkiye |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İl | Ağrı |
| İdare | |
| • Belediye başkanı | Hazal Aras (DEM Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 14.927 km² |
| Rakım | 1632 m |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 04100 |
| Alan kodu | 472 |
| Plaka kodu | 04 |
Resmî site Ağrı Belediyesi | |
Ağrı veya eskiden Karakilise (Osmanlıca: قرهکلیسا), Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesinde bulunan Ağrı ilinin merkezi olan şehir. Ayrıca tarihte birden fazla isim değişikliği yaşamıştır. Karakilise, Ararat, Karaköse ve son olarak Ağrı Dağından esinlenilerek Ağrı ismi verilmiştir.
Ağrı şehir merkezinin rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) yaklaşık 1.640 metredir.[1]
Ağrı Ovasının kuzeyinde kurulmuştur. Çok soğuk bir iklimi olup ormanlık alanı azdır. Halkın büyük çoğunluğu tarım ve hayvancılık ile uğraşmaktadır. 15 Nisan "İşgalden Kurtuluş Günü" olarak kutlanır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Ağrı, kökenleri Orta Çağ ve İslam dönemine kadar uzanan Doğubayazıt ve Patnos gibi eski yerleşim yerlerine sahiptir. Uzun süre bölge Urartular, Ahameniş İmparatorluğu, İskender döneminde en güçlü çağını yaşayan Makedonya Krallığı, Seleukoslar ve uzun yıllar Pers ve Roma egemenliğini tanıyan Ermeni Krallığı'nın bir parçası olmuştur.
Muhammed'in 632'de ölümünden sonra başlayan İslami fetihlerle bölge müslüman yönetimine girdi. Müslümanlar bu bölgeyi Ermenilerden ve İranlılardan (Sasani İmparatorluğu) alıp kendi halifeliklerine bağladılar ve uzun süre bölgede söz sahibi oldular. Bölgeye ilk Müslümanlar Abbasiler döneminde 872'de yerleştiler.
Şehir, 1048 Pasinler Savaşı'ndan sonra Bizans egemenliğinden kısa bir süre Selçuklu egemenliğine girdi. Moğollar, 1243'teki Kösedağ Savaşında Ağrı da dahil olmak üzere tüm Anadolu'yu fethetti ve şehir daha sonra 1256'da kurulan İlhanlı Hanlığına dahil edildi.
Şah İsmail 1501 yılında Safevi devletini kurdu ve 1503 yılında Doğu Anadolu seferi sırasında Ağrı ve çevresini fethetti. 1514 yılında Çaldıran Muharebesi ile Safevi kontrolündeki şehir Osmanlı yönetimine girdi. 17. yüzyılda ünlü Kürt astronom, coğrafyacı, filozof ve İslam alimi Ehmede Xani (Ahmed-i Hani) bu şehre geldi. Beyazıt Sarayı'nda eğitim gördü ve fikirlerini orada geliştirdi.
19. yüzyılda Ağrı (özellikle Doğubayazıt ilçesi), Kaçar İran'ının başkomutanı Abbas Mirza'nın 1821'de şehri işgal ettiği ve daha sonra 1856'da Ruslar tarafından saldırıya uğrayıp 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) sırasında Ruslar tarafından ele geçirildiği çatışmalara tanık oldu. Ruslar geri çekildiğinde, yerel Ermenilerin çoğu onlarla birlikte Sevan Gölü kıyısındaki Yeni Beyazıt'ı (şimdi Ermenistan'da Gavar) inşa etmek için ayrıldı.
Osmanlı döneminde bu bölgedeki şehirleşme 1860 yılında Pakrevand (Üçkilise) piskoposu Hovhannes önderliğindeki Bitlisli Ermeni ticaret gruplarının Karakilisa (Kara Kilise) adını verilerek başlamıştır. Bir mülkte 10-15 dükkân kurularak başlatılan şehirleşme sonrası Milli Mücadelenin ardından kent adı Karaköse adıyla değiştirilmiştir. 1946 yılında ise adı Ağrı yapılmıştır.
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]2020 yılı ADNKS'ye göre merkez ilçenin nüfusu; şehir merkezinde 119.154, bağlı köylerde 31.109 olmak üzere toplam 150.263 kişiden oluşmaktadır. Şehrin yıllara göre nüfus değişimi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Karaköse ilçesi (Bayazıt) | |||
| 1927[2] | 21.328 | 4.218 | 17.110 |
| Ağrı merkez ilçesi | |||
| 1935[3] | 29.832 | 6.271 | 23.561 |
| 1940[4] | 35.205 | 7.917 | 27.288 |
| 1945[5] | 38.358 | 8.605 | 29.753 |
| 1950[6] | 47.569 | 10.028 | 37.541 |
| 1955[7] | 56.898 | 17.079 | 39.819 |
| 1960[8][a] | 51.226 | 19.776 | 31.450 |
| 1965[9] | 59.197 | 24.168 | 35.029 |
| 1970[10] | 69.038 | 29.577 | 39.461 |
| 1975[11] | 77.510 | 35.284 | 42.226 |
| 1980[12] | 84.126 | 40.532 | 43.594 |
| 1985[13] | 101.586 | 54.492 | 47.094 |
| 1990[14] | 103.797 | 58.038 | 45.759 |
| 2000[15] | 119.743 | 79.764 | 39.979 |
| 2007[16] | 133.592 | 97.839 | 35.753 |
| 2008[17] | 131.104 | 91.817 | 39.287 |
| 2009[18] | 138.507 | 99.276 | 39.231 |
| 2010[19] | 137.852 | 99.336 | 38.516 |
| 2011[20] | 143.462 | 105.623 | 37.839 |
| 2012[21] | 145.359 | 107.839 | 37.520 |
| 2013[22] | 145.357 | 110.199 | 35.158 |
| 2014[23] | 146.007 | 112.339 | 33.668 |
| 2015[24] | 148.667 | 116.359 | 32.308 |
| 2016[24] | 149.994 | 117.213 | 32.781 |
| 2017[24] | 149.581 | 117.431 | 32.150 |
| 2018[24] | 149.188 | 115.285 | 33.903 |
| 2019[24] | 151.083 | 118.928 | 32.155 |
| 2020[24] | 150.263 | 119.154 | 31.109 |
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Türk Hava Yolları, her gün İstanbul Havalimanı’ndan Ağrı’ya bir sefer düzenlemektedir. AnadoluJet ise her gün Ankara’dan Ağrı’ya ve Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan Ağrı’ya karşılıklı birer sefer yapmaktadır.
Belediye başkanları
[değiştir | kaynağı değiştir]| № | Belediye Başkanı | Görev Başlangıcı | Görev Bitişi | Parti | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | H. Nuri Karaca | 1927 | 1928 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 2 | Piri Tekdal | 1928 | 1930 | ||
| 3 | İbrahim Ethem Akıncı | 1930 | 1931 | ||
| 4 | Mehmet Muhtar Bey | 1931 | 1932 | ||
| 5 | Ali Kemali Aksüt | 1932 | 1933 | ||
| 6 | Ahmet Rıfat Vona | 1933 | 1934 | ||
| 7 | İmadettin Arda | 1934 | 1935 | ||
| 8 | Burhanettin Şevki Teker | 1935 | 1939 | ||
| 9 | Hasip Kuylan | 1939 | 1940 | ||
| 10 | Ahmet Niyazi Mergen | 1940 | 1944 | ||
| 11 | Hilmi Balcı | 1944 | 1946 | ||
| 12 | Ahmet Tokar | 1946 | 1955 | ||
| 13 | Şevki Karaca | 1955 | 1956 | Demokrat Parti | |
| 14 | Şerafettin Saraçoğlu | 1956 | 1957 | ||
| 15 | Fazıl Karacan | 1957 | 1960 | ||
| 16 | Cevdet Elçi | 1963 | 1973 | Adalet Partisi | |
| 17 | Hayrettin Koç | 1974 | 1977 | Cumhuriyet Halk Partisi | |
| 18 | Zübeyt Sarı | 1977 | 1979 | Adalet Partisi | |
| 19 | Urfan Alpaslan | 1979 | 1980 | Bağımsız | |
| 20 | Enver Kazanoğlu | 1980 | 1981 | ||
| 21 | Kutlu Aktaş | 1981 | 1984 | ||
| 22 | Hikmet Erdem | 1984 | 1989 | Anavatan Partisi | |
| 23 | Fevzi Bulut | 1989 | 1994 | Sosyaldemokrat Halkçı Parti | |
| 24 | Zeki Başaran | 1994 | 1998 | Refah Partisi | |
| 1998 | 1999 | Fazilet Partisi | |||
| 25 | Hüseyin Yılmaz | 1999 | 2004 | Halkın Demokrasi Partisi | |
| 26 | Ekrem Aktaş | 2004 | 2009 | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| 27 | Hasan Arslan | 2009 | 2014 | ||
| 28 | Sırrı Sakık | 9 Haziran 2014 | 17 Mart 2017 | Barış ve Demokrasi Partisi | |
| 29 | Musa Işın | 17 Mart 2017 | 30 Haziran 2017 | Kayyım | |
| 30 | Süleyman Elban | 30 Haziran 2017 | 2 Nisan 2019 | ||
| 31 | Savcı Sayan | 2 Nisan 2019 | 16 Mart 2023 | Adalet ve Kalkınma Partisi | |
| 32 | Metin Karadoğan | 24 Mart 2023 | 4 Nisan 2024 | ||
| 33 | Hazal Aras | 4 Nisan 2024 | Görevde | Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi | |
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Ağrı İlimiz". agri.ktb.gov.tr. 25 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2025-11-12.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Merkez Nüfusu - Ağrı". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Ağrı Merkez Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Eski Belediye Başkanları". Ağrı Belediye Başkanlığı. 4 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2024.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
