Artvin'in Kurtuluşu

Muvahhid Zeki'nin, 1927 tarihli Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye adlı kitabında "Mekteb talebeleri: Artvin'in Anavatana ilhâkı olan 7 Mart dönem hâtırasını tes'id merâsiminde (kutlama töreninde)" notuyla yayımladığı tarihi fotoğraf.

Artvin'in Kurtuluşu, Artvin bölgesinin 1921 yılında Türkiye'ye katılmasına bağlı olarak kullanılan bir tabirdir. Herhangi bir tarihi kayıt olmamasına karşın, söz konusu kurtuluş günü 7 Mart'ta anılmaktadır. Buna bağlı olarak Artvin'in kurtuluşu, 7 Mart Artvin'in kurtuluşu veya 7 Mart Artvin'in düşman işgalinden kurtuluşu olarak da ifade edilmektedir.

Tarihçe

Artvin bölgesi, idari sınırlarının değişmesine bağlı olarak değişik dönemlerde farklı bir toprak parçasını kapsamıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşının ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Rusya'ya savaş tazminatı olarak bırakılan Artvin bölgesi, bu tarihte Livana kazası adını taşıyordu ve yaklaşık olarak bugünkü merkez ilçe ile Murgul ilçesini kapsıyordu. Rus idaresi ise, "Artvin" adı altında, Batum Oblastı'na bağlı Artvin Okrugu'nu kurdu ve bu idari birim Artvin, Ardanuç ve Şavşet-İmerhevi kazalarından (uçastok) oluşuyordu. Bugünkü Hopa ve Kemalpaşa ilçeleri ise, aynı oblast içinde Batum okruguna bağlı Gonio kazasının sınırları içinde yer alıyordu.

Artvin Okrugu, yaklaşık kırk yıl Rus idaresinde kaldı. Ekim Devrimi'nin ardından Ruslar 1918 yılında bölgeden çekilince, Artvin bölgesi fiilen bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde yer aldı. Ardından Ankara Hükümeti ile Gürcistan arasında diplomatik ilişki kuruldu. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya, Artvin, Ardahan ve Batum bölgelerini (okrug) Gürcistan'ın bir parçası olarak tanıdı. Bununla birlikte Sovyet Rusya'nın silahlı kuvvetleri olan Kızıl Ordu 15 Şubat 1921'de Gürcistan'ı işgal etmeye başladı. Daha Sovyet işgali sona ermeden Ankara Hükümeti Batum, Artvin ve Ardahan bölgelerinden çekilmesi için Gürcistan hükümetine ültimatom verdi. Bu gelişmenin sonucunda Gürcü hükümet güçleri Artvin bölgesinden çekilmiştir. Bununla birlikte resmi kurumların açıklamalarında 7 Mart 1921'de zafer kazanıldığı biçiminde anlatılar da mevcuttur. Oysa Mustafa Kemal'in öncülüğünde hazırlanan Türk Tarihinin Ana Hatları adlı tarih kitabında, 1878 yılında Osmanlı Devleti'nin Rusya'ya bıraktığı toprakların Gürcülerden "anlaşmak suretile" ve "muharebesizce" alındığı belirtilmiştir. Öte yandan Mustafa Kemal Nutuk'ta söz konusu ültimatomu şöyle anlatır: "8 Şubat 1921'de Ankara'da itimatnamesini takdim etmiş olan Gürcü sefiriyle de, Türkiye­-Gürcistan Mua­hedesi için müzakere başlamıştı. Nihayet 23 Şubat 1921'de verdiğimiz katî bir ültimatom üzerine Arda­han, Artvin ve Batum'un tarafımızdan işgaline muva­fakat olundu. Batumun işgali bu tarihten on beş gün sonra vâki olmuştur."

Ankara Hükümeti'ne bağlı kuvvetlerin 1921 yılında bağımsız Gürcistan topraklarına girişini gösteren harita

Gürcistan hükümetinin çekilmesinin ardından Ankara Hükümeti güçlerinin Artvin'e hangi tarihte girdiğine dair kaynaklarda tutarlı bir bilgi yer almamıştır. Yenibahçeli Şükrü Bey anılarından Artvin'de Türk kuvvetlerinin 7 Mart'ta değil, 6 Mart'ta bayrak çektiğini yazar. Muvahhid Zeki ise, "Artvin'in anavatana ilhakı" adıyla bu tarihi 7 Mart olarak vermiştir.

Tören ve şenlikler

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla sonuçlanan Milli Mücadele döneminde, İzmir'in savaşla ele geçirilmesi gibi bir süreç yaşanmamış olmakla birlikte, Artvin bölgesinin Gürcülerden çatışma yaşanmadan Türklere geçmesi "düşman işgalinden kurtuluş" şeklinde anılmaktadır. 7 Mart olarak kabul edilen bu tarihin 1920'lerden itibaren kutlandığı, Muvahhid Zeki'nin "Mektep talebeleri Artvin'in anavatana ilhakı olan 7 Mart dönem hatırasını tes'id merasiminde [kutlama töreninde]" adı altında paylaştığı iki fotoğraftan da anlaşılmaktadır.

Günümüzde 7 Mart, resmi törenler ve vakıf gibi kurumlar tarafından düzenlenen şenliklerle kutlanmaktadır. Artvin kentinde yapılan resmi törenlerde Milli İrade Meydanı'ndaki Atatürk Anıtı'na Artvin valiliği, Artvin garnizon komutanlığı ve Artvin belediye başkanlığı adına çelenkler konur ve saygı duruşu sonrası İstiklal Marşı okunur. Şenlikler ise, Artvin kentinde veya Artvinlilerin yoğun yaşadığı başka kentlerde düzenlenmektedir. Sivil inisiyatifli etkinliklerin çoğu Artvinliler Hizmet Vakfı öncülüğünde düzenlenmiş, Macahel Eğitim Kültür ve Dayanışma Vakfı gibi sivil toplum kuruluşları da bu etkinliklere katılmıştır. 7 Mart tören ve şenliklerine ilişkin haberlerin bir kısmında Artvin'in kurtuluşunun "45 yıllık bir esaret" sonrasında gerçekleştiği şeklinde de ifade edilip Rus ve Gürcü dönemleri birbirinin devamı gibi verilmiştir. Resmi açıklamalarda ise, "Artvin'in Düşman İşgalinden Kurtuluşu"nun 1921 yılında gerçekleştiği belirtilmiş, Gürcüler düşman olarak gösterilmiştir. Bununla birlikte 7 Mart şenliklerinde Bayar Şahin, Samida, Erol Alkan gibi Artvinli Gürcü müzisyenler de yer almıştır.