Astrahan Seferi

Osmanlı-Rus Savaşı (1568-1570)
	Osmanlı-Rus Savaşları
	; Osmanlı-Rus Savaşı (1568-1570)
Tarih	1568-1570
Bölge	Astrahan ve Azak
Sonuç	Rus zaferi; (Ayrıca bkz. Barış antlaşması ve sonrası)
Taraflar
Rusya Çarlığı; Don Kazakları; Zaporojya Kazakları ; Büyük Nogay Ordası; Kabarda	Osmanlı İmparatorluğu; Kırım Hanlığı; Küçük Nogay Ordası; Tarğu Şavhallığı; Kazak Hanlığı (1569’a kadar)
Komutanlar ve liderler
Korkunç İvan; Peter Serebryiani; Mikail Çerkaşenin; Mikailo Vyşnevetski	II. Selim; Sokullu Mehmed Paşa; Mustafa Paşa; I. Devlet Giray; Kefeli Kasım Paşa
Güçler
30,000 asker	A.N. Kurat’a göre; ; 15,000; 40,000-50,000; 20,000-30,000; Hammer’e göre; ; 30,000; 30,000; Hayrullah Efendi ve A.Refik'e göre;; 23,000; Bilinmiyor; Novosilytsev’e göre;; Toplam: 80,000; 10-15 Sahra Topu
Kayıplar
Bilinmiyor; 500 ölü, 1,000 yaralı	60.000

Astrahan Seferi, Osmanlı Devleti ve Osmanlı Devleti'ne bağlı olan Kırım Hanlığı'nın 1556 yılında Rusya'nın eline geçen Astrahan Hanlığı'nı geri almak için Astrahan ve Azak bölgeleri üzerine düzenledikleri seferdir.^[17]

Seferin sebepleri ve hazırlıklar

Rus Moskova Knezliği 1552 yılında Kazan Hanlığı’na; 1556 yılında da Astrahan Hanlığı’na son vermiş ve Don ve Volga nehir boylarına güçlü bir şekilde yerleşmişti. Moskova Prensi IV. İvan bu fetihleriyle Çar unvanını da almıştı.

İlerleyen yüzyıllarda Rus ekonomisinin candamarı haline gelecek olan bölgenin Rusya tarafından ilhak edilmesiyle, Orta Asya ile Kırım ve Anadolu arasındaki Hazar Denizi’nin kuzeyinden geçen ticaret yolu ve Hac yolu da kesintiye uğramıştı. Rus Prensliği ise Urallardan Karadeniz üzerine sarkma stratejisinin ilk adımını atmış oldu.

Padişah II. Selim ile damadı ve Sadrazam Sokollu Mehmed Paşa, Rusya’nın Kafkasya ve Kırım’a sarkma tehlikesini sezdiler. Bunu önlemek stratejisi olarak Astrahan kalesinin fethi ve bu kalenin bir tahkim edilmiş bir savunma sisteminin merkezi olarak kullanılması gerektiği düşünüldü. Böylece Rus Prensliğinin güneye ilerlemesi önlendiği gibi Osmanlı Devleti'nin Safevi devletinin Kafkaslar ve Azerbaycan'dan atılma stratejisini kolaylaştırılacaktı. Ayrıca eski doğu-batı Asya kervan yollarından biri tekrar açılabilecek ve Orta Asya'da bulunan ve Safevi aleyhtarı olan Özbekler ile bağlantı kolaylaşacaktı.^[18] Bu bağlantının kolaylaştırılması için Don ile Volga arasında bir kanal açılması ve Karadeniz ile Hazar Denizi arasında su üzerinden bağlantının sağlanması da imkân dahiline girmişti.^[19]^[20] Bu sırada İran Safevi Devleti’nin de Türkistan-Anadolu yolunu keserek Türkistan'dan yola çıkan hacıların engellenmesi haberi geldi. Ana stratejiyi uygulamak ve hacıların engellenmesi taktik sorununun çözümlenmesi niyeti ile bir Astrahan Seferi düzenlemesi için kesin bir şekilde karar verildi. Astrahan Seferi’nin, Don-Volga Kanal Projesi ile eş zamanlı olarak yürütülmesi de kararlaştırıldı.

II.Selim, Kırım Hanı I.Devlet Giray’a bir Hatt-ı Hümâyûn göndererek sefer hazırlıklarının başlanması talimatını verdi. Sadrazam Sokollu Mehmed Paşa da bu iş için, bölgeyi iyi tanıyan Şıkk-ı sâni defterdarı Çerkez Kâsım Bey'i görevlendirdi. Kendisine paşalık ve "Kefe Beylerbeyliği" unvanı verildi.

Astrahan Seferi'nin başarısızlığa uğramasında ise Kırım Hanı'nın etkisi büyüktür. Baştan beri sefere karşı isteksiz davranan Devlet Giray, sefer sırasında çok pasif davranmış, bir an önce Kırım'a dönme arzusu taşımıştır. Devlet Giray Han, kendi yokluğunda Osmanlı sultanının Kırım tahtına Kırım Giray'ı oturtacağından korkuyordu.^[21] Bu yüzden daha sefere çıkmadan önce Çar IV.İvan'a elçi göndererek Osmanlıların Astrahan seferine hazırlandıklarını bildirmiştir. Devlet Giray, Çar IV.İvan'dan Astrahan'ı teslim etmesini gerektiği söylemiştir. Bu sayede Sultan'ı seferden vazgeçmeye ikna edeceğini söylemiştir.^[22]^[23]

Sefer

Rus elçi Novosilytev'e göre tüm ordu 80.000 kişilik kuvvetten oluşuyordu.^[24] Asker toplandıktan sonra orduyu taşıyan donanma 4 Ağustos 1569 tarihinde Karadeniz'e açıldı ve Don Nehri ağzına geldi. Niğbolu, Silistre, Amasya, Canik ve Çorum sancak beyleri de askerleri ile gelip Çerkez Kasım Paşa'nın emrine girdiler. Kırım Hanı Devlet Giray da süvarileriyle bölgeye geldi.

Kuşatma, kazı ve başarısızlık

20 Eylül 1569 tarihinde Astrahan kuşatma altına alındı. Kefe, Balaklava, Menkub ve Taman halkından kanal kazısı işinde çalıştırılmak üzere yaklaşık 30.000 işçi toplandı ve 1569 senesinin Kasım ayında kazma işine başlandı. Mevsim koşullarının giderek kötüleşmesi kazı işçileri arasında firar eğilimini artırmaya başladı. Ücretlerin zamanında ödenmemesi gibi sorunlar da baş göstermeye başladı. Bir müddet sonra işçiler arasında meydana gelen isteksizlik, şehri kuşatan askerlere de bulaştı ve zaman zaman isyanlar çıktı. Bu olumsuz gelişmeler üzerine kazı faaliyetleri Kâzım Paşa'nın teklifi, Sadrazam ve padişahın onayı ile durduruldu.

Bu eyleme destek sağlayacak olan Kırım Hanlığı, Ruslar'ın yaydığı Osmanlı Devleti'nin Kırım özerkliğine karşı olduğu ve bu seferde Osmanlı başarısının bu özerkliği tehdit edebileceği korkuları ile ve sefer mevsiminin geçtiği açıklaması ile son anda desteklerini geri çektiler.^[18]

Bu faaliyetleri yakından izleyen Rus Çarı IV. İvan, kazı faaliyetlerinin tavsadığını gördü ve bölgeye Prens Serebiyanov komutanlığında 20.000 kişilik bir kuvvet gönderdi. Bu ordu, kazı işindeki işçileri tamamen dağıttı. Osmanlı ordusu için hazırlanan lojistik destek de yeterli değildi. Astrahan şehrini kuşatan Osmanlı askerleri, Prens Serebiyanov güçleri tarafından da kuşatılarak iki ateş arasına alındı. Osmanlı ordusu bir huruç harekâtı yaparak ve çok kayıplar vererek kuşatmayı kaldırdı, kendisini kuşatılmışlıktan kurtardı. Azak Kalesi'ni kuşatacak Osmanlı donanması ise bir fırtınaya yakalanarak büyük zarar gördü. Başarısızlığa uğrayan ve Kırım'da toplanan ordu donanma ile tekrar Anadolu'ya döndü. Sefer dönüşünde Osmanlı ordusu ağır kayıplar vermiştir. Novosilytev'e göre katılan 80.000 kişilik ordunun yaklaşık 1/4'ü sağ dönmüştür.^[24]

Barış antlaşması ve sonrası

Sokollu Mehmet Paşa, Astrahan Seferi sonrası 1555'teki barış antlaşmasını başarıyla yönetmiştir.

Osmanlılar Don-Volga Kanal Projesinden vazgeçtiler ve 1570 yılında İstanbul'da Korkunç İvan'ın elçileriyle bir saldırmazlık antlaşması imzaladılar. Antlaşmaya göre Ruslar Terek'teki kaleyi yıkarak, Orta Asya'dan hac ve ticaret kafilelerinin geçmesine izin verecekti.^[25]

Buna rağmen Kırım Tatarları, 1570-1572 yılları arasında Rusları Kabraday'dan söküp atmışlar ve Moskova yakınlarına kadar akıncılar hücumlar yapmayı başarmışlardır (Moskova Yangını, Molodi Muharebesi). Diğer taraftan da Sokollu Mehmed Paşa Rusları Karadeniz'in doğu ve batısına sarkmalarını önlemek için Osmanlı devletinin Eflak ve Buğdan prenslikleri üzerinde olan etkilerini güçlendirmiş ve Lehistan ile çok yakın ilişkiler kurmuştur.^[18]

Dipnotlar

^ Маркевич Н. А. История Малой России 2012-11-09 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — Moscow: В типографии Августа Семена, при Императорской Медико-Хирургической Академии, 1842−1843. — Т. 1. — Гл. III.
^ ^a ^b Adjamatov, Bagautdin (2022-05-15). İstanbul’dan Endirey’e (From Istanbul to Endirey) (Rusça). Litres. ISBN 978-5-04-256031-6.
^ "Казахское ханство и Ногайская Орда во второй половине XVI-XVI в" (PDF). 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Temmuz 2025.
^ Janet Martin, Medieval Russia: 980-1584, (Cambridge University Press, 1996), 356.
^ Садиков П. А. Поход татар и турок на Астрахань в 1569 г. // «Исторические записки». — М., 1947. — Т. 22.
^ Penskoi 2012, s. 157.
^ Rus Elçi Raporlarına göre Astrahan Seferi, İlyas Kamalov, sayfa: 6
^ Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü'l-Ahbâr, s. 59
^ Николай Шефов. Битвы России. Военно-историческая библиотека. М., 2002
^ A.N.Kurat,Türkiye ve İdil boyu(1569 Astrahan seferi,Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII.Yüzyıl Osmanlı-Rus Münasebetleri) sayfa: 130
^ Hammer,Devlet-i Osmaniye Tarihi, çeviri: M.Ata,IV,İstanbul (t), sayfa: 213
^ Ahmed Refik Bey, "Bahr-i Hazer-Karadeniz Kanalı ve Ejderhan Seferi", Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası XXXXIII, İstanbul 1333/1917, sayfa: 1-14
^ H.İnalcık, "Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü(1569)", sayfa: 378, dipnot:128
^ Rus elçi raporlarında Astrahan seferi, İlyas Kamalov, sayfa 9
^ Тарановский, А. История о приходе турецкаго и татарскаго воинства под Астрахань (Rusça). s. 485.
^ Rus elçi raporlarında Astrahan seferi, İlyas Kamalov, sayfa 10
^ Kurat, Akdes Nimet (1966) Türkiye ve İdil Boyu. 1569 Astrahan Seferi. Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII Yüzyıl Osmanlı Rus Münasebetleri Ankara
^ ^a ^b ^c Shaw, Stanford J. (1976), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Vol. I. Empire of Gazis Cambridge:Cambridge University Press ISBN 0-521-29163-1 Say. 177 (İngilizce)
^ "Don-Volga Kanal Projesi". 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2009.
^ İnalcık, Halil (1948), "Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)", Belleten C.12 Say.349-402.
^ N.A.Smirnov, Rossiya i Turtsiya v XVI-XVII Vekah, sayfa:95
^ N.A.Smirnov, Rossiya i Turtsiya v XVI-XVII Vekah, sayfa:96
^ H.inalcık, "Osmanlı-Rus rekabetinin menşei ve Don-Volga kanalı teşebbüşü(1569)", sayfa: 376-377
^ ^a ^b Rus elçi raporlarında Astrahan seferi, İlyas Kamalov, sayfa 10.
^ Janet Martin, Medieval Russia:980-1584, 356.

Ayrıca bakınız

[1] Маркевич Н. А. История Малой России 2012-11-09 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — Moscow: В типографии Августа Семена, при Императорской Медико-Хирургической Академии, 1842−1843. — Т. 1. — Гл. III.

[:1-2] Adjamatov, Bagautdin (2022-05-15). İstanbul’dan Endirey’e (From Istanbul to Endirey) (Rusça). Litres. ISBN 978-5-04-256031-6.

[3] "Казахское ханство и Ногайская Орда во второй половине XVI-XVI в" (PDF). 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Temmuz 2025.

[4] Janet Martin, Medieval Russia: 980-1584, (Cambridge University Press, 1996), 356.

[5] Садиков П. А. Поход татар и турок на Астрахань в 1569 г. // «Исторические записки». — М., 1947. — Т. 22.

[FOOTNOTEPenskoi2012157-6] Penskoi 2012, s. 157.

[7] Rus Elçi Raporlarına göre Astrahan Seferi, İlyas Kamalov, sayfa: 6

[8] Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü'l-Ahbâr, s. 59

[Shefov-9] Николай Шефов. Битвы России. Военно-историческая библиотека. М., 2002

[10] A.N.Kurat,Türkiye ve İdil boyu(1569 Astrahan seferi,Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII.Yüzyıl Osmanlı-Rus Münasebetleri) sayfa: 130

[11] Hammer,Devlet-i Osmaniye Tarihi, çeviri: M.Ata,IV,İstanbul (t), sayfa: 213

[12] Ahmed Refik Bey, "Bahr-i Hazer-Karadeniz Kanalı ve Ejderhan Seferi", Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası XXXXIII, İstanbul 1333/1917, sayfa: 1-14

[13] H.İnalcık, "Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü(1569)", sayfa: 378, dipnot:128

[14] Rus elçi raporlarında Astrahan seferi, İlyas Kamalov, sayfa 9

[15] Тарановский, А. История о приходе турецкаго и татарскаго воинства под Астрахань (Rusça). s. 485.

[16] Rus elçi raporlarında Astrahan seferi, İlyas Kamalov, sayfa 10

[17] Kurat, Akdes Nimet (1966) Türkiye ve İdil Boyu. 1569 Astrahan Seferi. Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII Yüzyıl Osmanlı Rus Münasebetleri Ankara

[shaw-18] Shaw, Stanford J. (1976), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Vol. I. Empire of Gazis Cambridge:Cambridge University Press ISBN 0-521-29163-1 Say. 177 (İngilizce)

[19] "Don-Volga Kanal Projesi". 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2009.

[20] İnalcık, Halil (1948), "Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)", Belleten C.12 Say.349-402.

[21] N.A.Smirnov, Rossiya i Turtsiya v XVI-XVII Vekah, sayfa:95

[22] N.A.Smirnov, Rossiya i Turtsiya v XVI-XVII Vekah, sayfa:96

[23] H.inalcık, "Osmanlı-Rus rekabetinin menşei ve Don-Volga kanalı teşebbüşü(1569)", sayfa: 376-377

[:0-24] Rus elçi raporlarında Astrahan seferi, İlyas Kamalov, sayfa 10.

[25] Janet Martin, Medieval Russia:980-1584, 356.

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]