Arapçanın lehçeleri
| Arapça lehçeleri | |
|---|---|
| Sınıflandırma | Afro-Asya dilleri |
| Alt bölümler | |
Önceki formu | |
| ISO 639-3 | ara |
 Arap dünyasında çeşitli lehçeler | |
Arapça lehçeleri' veya Ammice (Arapça: العامية, Halk dili), Arap dünyasında konuşulan Arapçanın yerel varyasyonlarının genel adıdır.
Arapçanın lehçeleri, İslamiyet öncesinde de kelime dağarcığı ve telaffuz bakımından farklılıklar gösteriyordu; ancak şiirler, anlaşmalar ve belgeler gibi yazılı eserlerde ortak bir dil (Proto-Klasik Arapça) kullanılıyordu. Örneğin Antere bin Şeddad'ın şiirleri, üzerinden 1500 sene geçmesine rağmen eğitimli Arapça konuşurları tarafından hala anlaşılabilmektedir.
Günümüzde ise Arapçanın, halk arasında konuşulan ve genel olarak "Ammice" veya (Kuzey Afrika'da) "Darica" denilen birçok lehçesi bulunmaktadır. Bu lehçeler, Fasih Arapça (Modern Standart Arapça) gibi resmi bir statüye veya merkezi bir standardizasyona sahip değildir; ancak kendi içlerinde tutarlı dil bilgisi yapılarına ve sözlü bir literatüre sahiptirler. Türkiye'de (özellikle Hatay, Mardin, Siirt ve Şanlıurfa çevrelerinde) konuşulan Arapça da Fasih Arapça olmayıp, Kuzey Mezopotamya ve Levanten (Şam) lehçeleri grubuna girmektedir.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Arapça lehçeleri arasındaki ayrımlar hem coğrafi bölgelere hem de toplumsal yaşam tarzına (Bedevi-Yerleşik) göre yapılır. Dilbilimciler, Arapça lehçelerini öncelikle beş ana coğrafi gruba ayırır:
- Körfez Arapçası: Suudi Arabistan, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Bahreyn, Umman, Yemen.
- Mezopotamya Arapçası: Irak, Doğu Suriye ve Türkiye'nin güneydoğusu.
- Levanten (Şam) Arapçası: Suriye, Lübnan, Ürdün, Filistin, İsrail ve Türkiye'nin Hatay bölgesi.
- Mısır-Sudan Arapçası: Mısır ve Sudan.
- Mağrip Arapçası (Darica): Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Moritanya.
Bu coğrafi gruplandırmanın yanı sıra, lehçeler sosyolojik olarak da ayrışır. En belirgin fark, Bedevi (göçebe) lehçeleri ile Hadari (şehirli ve köylü/yerleşik) lehçeleri arasındadır. Doğunun ve Batının Bedevi lehçeleri, bulundukları bölgelerin şehir lehçelerinden farklılık gösterse de kendi aralarında, özellikle halk şiiri geleneği bakımından, ortak bir mirasa ve benzerliğe sahiptir.
Dilbilgisi ve Yapısal Farklılıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ammice (Halk dili) lehçeleri, dil bilgisi kuralları ve harflerin mahreçleri (çıkış yerleri) bakımından Fasih Arapçadan ayrılır. Bu lehçeler arasındaki farklılıklar, bazen anlaşılabilirliği zorlaştıracak düzeye gelebilir.
Örneğin olumsuzluk ve şimdiki zaman kalıpları bölgelere göre değişir:
- **Levanten (Şam) Lehçesi:** Fiillerin başına şimdiki zaman eki olarak "be" ("ب") harfi getirilir. Olumsuzluk için ise "ma" ("ما") yapısı kullanılır. (Örn: Ene ma ba'rif - Ben bilmiyorum)
- **Mısır ve Kuzey Afrika Lehçeleri:** Olumsuzluk yapmak için fiilin sonuna "şin" ("ش") harfi eklenir (ma...ş yapısı). (Örn: Ene ma ba'rifş - Ben bilmiyorum).[1]
Etkileşim ve Anlaşılabilirlik
[değiştir | kaynağı değiştir]Lehçeler, bölgenin tarihsel geçmişine göre Aramice, Kıptîce, Berberice, Akadca ve Osmanlı Türkçesi gibi yerel dillerden etkilenmiş; ayrıca sömürge dönemlerinde Fransızca, İngilizce ve İtalyanca'dan kelime ödünçlemiştir.
Günümüzde lehçeler arası kelime farklılıkları bulunsa da, Arap dünyasında Mısır, Suriye ve Lübnan kökenli televizyon programlarının, dizilerin ve müziğin yaygınlığı sayesinde, özellikle bu lehçeler diğer bölgelerdeki yeni nesiller tarafından da kolaylıkla anlaşılabilmektedir.[2]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Diller
- Doğal dil
- Semitik diller
- Arap
- Arap Alfabesi
- Uygulamalı Dilbilim
- Dil
- Üniversite bölümleri
- Arapça yazma kuralları
- Yerelleştirme
- Sözlük
- Doğal dil işleme
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- إسلام ويب
- Holes, 1995, p. 294.
- Abu-Haidar, 1991.