Bale
Bale, geçmişte Avrupa saraylarında bir saray dansı olarak icra edilen, zamanla büyük bir evrim geçirerek bir sahne sanatı haline gelen; belli figürlere, adım atışlara dayalı, dünya çapında yaygın bir danstır.
Sözcük olarak kökeni, İtalyanca dans etmek anlamındaki "ballare"den gelir. Temelleri İtalya'da, İtalyan Rönesansı döneminde, mim sanatçılarının tiyatro ve gösterilerdeki dansları ile atılmıştır. Bir tür saray eğlencesi olarak Avrupa'da soyluların yaşamında yer almış; tüm kıtada önemli toplumsal dönüşümlerinin yaşandığı 1900'lerde yeni bir anlayışla icra edilmeye başlamış ve teatral bir sanat olarak gelişmiştir.[1] Bu dansı icra eden kadın dansçılara balerin, erkek dansçılara balet denir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Balenin doğuşu
[değiştir | kaynağı değiştir]14. ve 15. yüzyıllarda, İtalya’da sokak ve meydanlarda halkı eğlendiren gezici toplulukların gösterilerinde pantomim sanatçılarının sergilediği danslı, mimikli oyunlar, İtalyan sarayına da taşınmış ve baletti adı ile bazı temsiller gelişmiştir. Saraydaki temsillerde temalar genellikle Antik Çağ'da inanılan tanrılar ve yarı tanrıların yer aldığı konuları ele alırdı.[2] O zamanlarda koreografik bir düzeni olmayan bale için ilk dans koreografilerini Dominic de Piacenza adlı dans ustası yaptı. Piacenza 'nın "Dans Etme ve Dansları Yönetme Sanatı" (1416) adlı kitabı, bale hakında bilinen ilk yazılı kaynaktır.
Bale, 16. yüzyılda Avrupa saraylarında tıpkı yüzme, güreş, kılıç kullanma gibi bir soyluluk göstergesi haline geldi ve askerî eğitimin bir parçası kabul edildi.[3] Bir şenlik kutlaması olarak soyluların düğün, kutlama, şölen eğlencelerinde sergilenmekteydi, belli bir sürekliliğe ve bütünlüğe sahip değildi ve günümüzdeki gibi seyircisi yoktu.[3] Balelerin sonunda genellikle herkesin katıldığı büyük bir balo da düzenlenmekte idi. Kralın zenginlik ve gücünün sembolleri olarak etkileyici eğlenceler yaratma baskısı, balenin gelişmesinde rol oynadı.[4] Bale, 16. ve 17. yüzyılın sonlarında Danimarka ve İsveç’e kadar yayıldı.
İtalya'da doğan bale, Floransalı Medici hanedanından Catherine de Medici'nin Fransa Kralı’nın oğlu II. Henry ile evlenmesi ile Fransa'da da saray dansı haline gelmiştir. 1573 yılında Paris'teki Tuileries Sarayı’nda sahneye konulan "Ballet des Polonais" (Polonyalılar Balesi) ve 1580'de bir nişanı kutlamak amacıyla Louvre Sarayı'nda sahnelenen ve on bin soylu tarafından izlenen[3] ‘‘Le Balet Comique de la Reine’' (Kraliçenin Komik Balesi) tarihteki ilk bale eserleridir.[2]
Balenin altın çağı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Fransa Kralı XIV. Louis dönemi, balenin altın çağının başlangıcı oldu; bugünkü balenin temeli olan klasik teknik ortaya bu dönemde çıktı. XIV. Louis'nin kendisi de uzun yıllar dans eğitimi almıştı; dansı mutlak gücünü yansıtmanın bir yolu olarak kullanmayı seviyordu.[5] 1653'te Fronde İsyanı bastırıldığında gösterişli bir bale gösterisi hazırlattı. Babası XIII. Louis'in ölümü ile Fransa'nın üstüne çöken karanlık geceyi başarıyla yenmesini ve ulusu belirsizlikten çıkarıp ilahi gücü sayesinde aydınlığa kavuşturmasını anlatan Ballet Royal de la Nuit (Gecenin Balesi) adlı bu efsanevi balede altı farklı rolü canlandırarak sarayın ve kalabalık bir seyirci topluluğunun karşısına çıktı.[5]
Kral, 1661'de Kraliyet Dans Akademisi'ni kurdurdu. Akademi, dansın sistemleşmesini sağladı. Bu kurumda dans öğretmeni olan Pierre Beauchamps'ın sistemleştirdiği ayak hareketleri, günümüzdeki bale hareketlerin temelini oluşturmuştur. Bale tekniklerinin oluşması sayesinde, bale saraydan çıkarak, opera sahnesine taşındı; amatör soylular yerine profesyonel dansçılar tarafından maske ve peruklar kullanarak icra edilmeye başladı. Bale performansları sıradan insanlara açık hale geldi. İlk defa 1681 senesinde bir kadın, profesyonel balerin olarak sahneye çıktı.
Özgün bir sanat haline gelmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir saray dansı olduğu dönemde bale, duygusallık ifade etmekten uzak, hiç bir anlatı içermeyen; asaleti sergilemek için bir araç olarak kullanılan bir performanstı.[4] 18. yüzyılda Fransız dans hocası Jean Georges Noverre sayesinde duygu ve öykü anlatan, operadan ayrı, özgün bir sanat haline geldi.
Bale sanatının reformcusu Noverre, sahnede zerafetin abartılarak kibarlık budalılığına vardırılmasını, ayak uçlarının 180 derecelik bir açıda tutulmaya zorlanmasını eleştirdi, doğallığı savundu.[6] 1760 tarihli Dans ve Baleler Üzerine Mektup (Lettres Sur la Dance altes Balets) adlı kitabında dansın önemli kurallarını ve prensiplerini, pozisyonlarını ve adımlarını belirledi.[6] Onun öncülük ettiği fikirlerin etkisiyle saray balelerinin katı kurallarının sonu geldi; duyguların ve bir öykünün anlatıldığı 'dramatik bale' (konulu bale) ortaya çıktı. Noverre'in fikirlerinden etkilenen koreograf Jean Dauberval, 1786'da yaptığı Şımarık Kız balesinde, ilk kez insanın günlük yaşamından konuları işledi.[6] Paris Operası'nda baba-oğul dansçılar Gaetano Vestris ve Auguste Vetris sahnedeki maskelerinin kaldırılmasını, kostümlerinin tamamen değiştirilmesini sağladı.[2]
Fransız İhtilali'nin ardından bale, Fransa'da eski monarşik rejimle ilişkilendirildiğinden Noverre dahil pek çok bale dansçısı ve koreograf sanatlarını icra etmek için Londra'ya göç etti, göç edemeyenler hapse mahkum edildi.[4] Böylece Londra dramatik balenin merkezi oldu.
Romantik bale
[değiştir | kaynağı değiştir]19. yüzyılın başlarında dramatik bale, uluslararası bir türe dönüştü.[4] Sanat ve edebiyattaki Romantik akım bale sanatını da etkisi altına aldı.[2] Bu dönemde erkek dansçıların yerine kadın dansçılar ön plana geçti; parmak ucunda tekniği gelişti (point'e kalkmak), kostüm olarak "romantik tütü" denilen giysi kullanılmaya başladı. La Sylphide, Giselle, Coppélia baleleri romantik dönemde oraya çıkan en önemli bale eserlerindendir.
Klasik bale
[değiştir | kaynağı değiştir]
Rusya'da Çariçe Anna Ivanovna, 1738'de bir Fransızı, aristokratların çocukları için Sen Petersburg'da bir dans okulu açmakla görevlendirmiş ve Rusya'da bale zamanla gelişmişti. 1847'de Petersbug'a gelen Fransız dansçı Marius Petipa'nın, geleneksel Rus balesine Fransız tarzı ile İtalyan balesinin mim özelliklerini eklemesi sonucunda klasik bale ortaya çıktı. Petipa, yardımcısı Lev İvanov ve besteci Çaykovski ile Kuğu Gölü, Uyuyan Güzel, Fındıkkıran gibi popülaritesini halen koruyan önemli baleler meydana getirdi.
Ballets Russes ve Modernizme yöneliş
[değiştir | kaynağı değiştir]
Petersburg balesinin bazı genç üyeleri ise Petipa'nın koruduğu klasik geleneğe karşı çıkarak balede bir ifade birliği olması gerektiğini savundular; devrim niteliğinde yenilikler yaptılar. Erkek dansçılar da kadın dansçılar kadar önem kazandı. Organizatör Sergei Diaghilev, Rus balesini Avrupa'ya taşıyıp bu yeniliklerden Avrupa izleyicisini haberdar etti.[7] 19. yüzyıl sonunda Rusya'da bale gelişirken Avrupa'da bu sanata ilgi azalmış, opera ön plana çıkmıştı. Rus sanatını Avrupa'ya tanımak için Diaghilev'in öncülüğünde bir araya gelen besteci, koreograf, ressam, dekor ve giysi tasarımcıların meydana getirdiği Ballets Russes (Rus Balesi) topluluğu, balenin yeniden Avrupa'da çok izlenilen bir sanat dalı olmasını sağladı.[7] Topluluk, yeni koreografik dans adımlarının oluşturulmasına, modernizmin akımının sahnelere taşınmasına öncülük etti.[7]
Neoklasik bale
[değiştir | kaynağı değiştir]1900'lerin başında faklı disiplinlerden sanatçıların, aşırı süslemeye dayanan sanat anlayışlarına karşı çıkarak klasik dönemi anımsatan daha sade bir tarza geri dönmeyi tercih etmesi eğilimi neoklasizm olarak adlandırılır. Balede bu anlayış, Ballets Russes koreograflarından George Balanchine ile özdeşleşmiştir. Balanchine, Ballets Russes'in dağılmasından sonra bir bale topluluğu kurmak üzere New York'a gitti. Concerto Barocco (1941), Four Temperaments (1946), Agon (1957) ve Episodes (1959) gibi tanınmış neoklasik balelerin koreografileri New York'ta yapıldı.
Modern Bale
[değiştir | kaynağı değiştir]Geleneksel bale kurallarını reddedip daha özgür ve deneysel bir tarz benimseyen dansçılar, modern baleyi geliştirdiler. Modern bale; zaman zaman caz, sokak dansı, multimedya ve tiyatro unsurlarını da içeren ve bu unsurları klasik balenin tekniği ve hassasiyeti ile birleştiren karma bir tarzdır. Moden balenin öncüsü sanatçılardan bazıları, William Forsythe, Jiří Kylián, Twyla Tharp'tır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Aksan, Müride (2004). "Dvorjak 2 no'lu Slav dansı üzerine yapılmış bir koreografik çalışma / A choreographic work on "Dvorjak's Slovac dans no' 2"". Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanatta Yeterlik Tezi. 20 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d Çatkın, Pınar (2009). "Fındıkkıran Balesinin müzik, sahne tasarımı ve koreografi açısından incelenmesi". Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü yüksek lisans tezi. 7 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Mertel, Melih (2015). "Romantik dönemde bale". İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ a b c d Karapolat, Betül (2017). "Romatik Dönem ve Les Sylphides balesinin incelenmesi". Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü yüksek lisans tezi.
- ^ a b Schlup, Murielle. "The dancing Sun King". 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c "Dünya Dans Günü Nereden Çıktı?". Nurdan Sinkil. 29 Nisan 2017. Erişim tarihi: 6 Haziran 2025.
- ^ a b c Kurtulmuş, Murat (21 Kasım 2024). "Ballets Russes'ün Kısa Tarihçesi, Sahne Ve Kostüm Tasarımlarının İncelenmesi". Balkan Müzik ve Sanat Dergisi. 6 (2): 91-115. doi:10.47956/bmsd.1445044. ISSN 2667-5439.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ballet: The Art of Dance, Bale tarihi hakkında belgesel, Lucasfilm, 2007
- Inside the Point, Belgesel, Stash Free Documentaries, 2022
- ballet.org.uk30 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
 | ||
