Güreş

Güreş

Antik Yunan güreşi (Pankreas)
Birlik	Uluslararası Güreş Federasyonları Birliği
Olimpiyatlar	Grekoromen ve Serbest güreş

Güreş, uygulayıcılarının birbirlerine vurmaksızın rakiplerini yenmeye çalıştıkları bir dövüş sporu türü. Güreş tarihteki en eski sporlardan biridir ve zamanla farklı stil ve formları geliştirilmiştir. Güreş genellikle dövüş sanatları arasında değerlendirilir.

Güreş, serbest güreş, Grekoromen güreş, pankration, kuşak güreşleri, bilek güreşi, parmak güreşi, plaj güreşi, judo, sambo, halk stili, yakalama, vurma, luta livre, boyun eğme, sumo, shuai jiao ve diğerleri gibi farklı rekabetçi biçimlerde gelir. Güreş, perçinleme dövüşü, fırlatma ve indirme, eklem kilitleri, iğneler ve diğer yakalama tutuşları gibi farklı yakalama tipi teknikleri içerir. Dövüş sanatlarına, dövüş sporlarına ve askeri sistemlere birçok farklı güreş tekniği dahil edilmiştir.

Güreş, Antik Olimpiyat Oyunları'nda ilk kez MÖ 708 yılında 18. Olimpiyat'ta bir müsabaka olarak yer almıştır. Hem geleneksel hem de modern olmak üzere çok sayıda farklı stile ve kurala sahip güreş türleri vardır. İngilizce wrestling terimi, Eski İngilizce wræstlunge sözcüğünden türetilmiştir.

19. yüzyılda Osmanlı güreşçileri V&A Galerisi, Londra

Tarihçe

Mısır'daki Beni Hasan'da, MÖ 20. yüzyıla tarihlenen bir mezarda yer alan Antik Mısır güreş sahnesinden detay.

MÖ 500 civarına ait Antik Yunan pentatlon rölyefinde güreşçiler (ortada)

Güreş, bilinen en eski dövüş sporlarından biridir. Fransa'daki mağara resimlerine göre güreşin kökenleri yaklaşık 15.000-17.000 yıl öncesine dayanır. Babil ve Antik Mısır rölyeflerinde günümüzde bilinen çeşitli güreş tutuşlarının kullanıldığı görülmektedir. Güreşe dair yazılı kaynaklar Eski Ahit'te ve eski Hint Veda metinlerinde dahi bulunur. Yaratılış Kitabı'nda, ata Yakup'un Tanrı veya bir melek ile güreştiği anlatılır. Homeros'un İlyada'sında da güreşten söz edilmektedir. Hint destanları Ramayana ve Mahabharata'da da güreş ve dövüş sanatlarına atıflar vardır. Çin'de Sarı İmparator'un asi Chi You ile Shuai Jiao (jiao di) kullanarak savaştığı anlatılır.

Antik Yunan'da güreş, efsanelerde, edebiyatta ve felsefede önemli bir yere sahipti. Oldukça sert kurallara sahip olan güreş, Antik Olimpiyat Oyunları'nın ana sporlarından biriydi. Antik Romalılar, Yunan güreşini benimsedi ancak kuralları değiştirerek bazı sertlikleri ortadan kaldırdılar. Güreş hem Yunan hem de Roma edebiyatında sıkça geçer; Platon, Sokrates, Aristoteles, Ksenofon, Epiktetos, Seneca, Plutarkhos ve Marcus Aurelius gibi düşünürler ve liderler güreşle ilgilenmiş ya da eserlerinde sıkça atıfta bulunmuşlardır. Dikaearchus, Platon'un İsthmia Oyunları'nda güreştiğini yazar. Pindaros, Panhellenik festivallerde (Olimpia, Delphi, Korinthos, Nemea) güreş, boks ve pankrationda zafer kazananlar için övgü şiirleri (ode) yazmıştır.

Orta Çağ boyunca (5. yüzyıl – 15. yüzyıl), güreş popülerliğini korumuş ve İngiltere, Fransa ve Japonya'daki kraliyet ailelerinin himayesinde devam etmiştir.

İngiliz göçmenler, güçlü güreş geleneklerini Amerika'ya taşımış ve buradaki Kızılderililer arasında da güreşin yaygın olduğu görülmüştür. Koloniler döneminde amatör güreş yaygınlaşmış; köy panayırlarında, tatil etkinliklerinde ve askerî eğitimlerde önemli bir yer edinmiştir. Amerika'da ilk ulusal güreş turnuvası 1888'de New York'ta düzenlenmiştir.

Türklerde güreş, Orta Asya bozkırlarından Anadolu'ya uzanan binlerce yıllık geçmişe sahiptir. Göçebe Türk topluluklarında güreş, hem askerî eğitim hem de şenlik ve törenlerin ayrılmaz bir parçasıydı. **Yağlı güreş** (pehlivan güreşi) ve **karakucak güreşi** gibi geleneksel stiller, özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nda yaygınlaşmış ve günümüze ulaşmıştır. Her yıl düzenlenen Kırkpınar Yağlı Güreşleri, 14. yüzyıldan beri kesintisiz olarak yapılmakta ve UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'nde yer almaktadır.

Türk güreşi yalnızca geleneksel tarzlarla sınırlı kalmamış; Türk sporcular, olimpik güreş branşlarında da (serbest ve grekoromen stil) dünyada söz sahibi olmuşlardır. Türkiye, Olimpiyat Oyunları'nda en fazla madalya kazandığı spor dalı olan güreşte, birçok Avrupa, Dünya ve Olimpiyat şampiyonu pehlivan yetiştirmiştir.

Güreş, 1904 Yaz Olimpiyatları'ndan bu yana her Olimpiyat Oyunları'nda yer almıştır. Grekoromen güreş, modern olimpiyatların ilki olan 1896 Yaz Olimpiyatları'nda müsabakalar arasında yer alırken, 1900 Yaz Olimpiyatları'nda yer almamıştır. Sporun uluslararası yönetim organı Dünya Güreş Birliği (eski adıyla FILA), 1912'de Antwerp'te kurulmuştur.

Ülkelere göre

• Antik Mısır'da güreşe dair bulgular, mezar resimlerinde (MÖ 2300 civarı) ve sanat eserlerinde (MÖ 2000–1085 civarı) görülmektedir.
• Antik Yunanistan'da, Yunan güreşi (Pale) popüler bir dövüş sporu olarak öne çıkmıştır (MÖ 1100–146).
• Yağlı güreş Türkiye'nin millî sporu olarak kabul edilir ve kökeni Orta Asya'ya kadar izlenebilir. Her yıl düzenlenen Kırkpınar Yağlı Güreşleri, dünyanın en eski güreş festivali olarak kabul edilmektedir.
• Romalılar, Yunan güreşini fethettikten sonra kendi kültürlerine adapte ederek Roma güreşini geliştirmiştir.
• Çin'de ortaya çıkan Shuai jiao, efsaneye göre 4.000 yıllık bir geçmişe sahiptir.
• Arap literatüründe, Muhammed'in usta bir güreşçi olduğu ve bir şüpheciyle güreşte galip geldiği anlatılır.
• Bizans İmparatoru I. Basileios, saray tarihçilerine göre, sekizinci yüzyılda Bulgar bir güreşçiyi yenmiştir.
• 1520'de düzenlenen Altın Kumaş Sahası şenliğinde, Fransa Kralı I. François, İngiltere Kralı VIII. Henry'yi güreşte yenmiştir.
• İngiltere'nin Lancashire bölgesinde gelişen halk güreşi stilleri, daha sonra catch-as-catch-can (serbest stil) güreşinin temelini oluşturmuştur. İskoçya ve İrlanda'da da özgün varyantlar ortaya çıkmıştır. Bu stiller daha sonra ABD'de popüler olan folkstyle güreşin temelini atmıştır.
• Fransa'da bir Fransız Avrupa'daki güreşin profesyonel bir spor haline gelmesinde önemli rol oynamış ve Grekoromen güreşin gelişmesine öncülük etmiştir. 19. yüzyılda bu stil yaygınlaşmış ve düzenli turnuvalar Avrupa'nın pek çok yerinde yapılmaya başlanmıştır.
• 19. yüzyıl sonlarında Grekoromen ve serbest güreş Avrupa'da ve Amerika'da yaygınlaşmış, olimpiyat programına alınmıştır. Grekoromen güreş 1896'da, serbest güreş ise 1904'te olimpiyat sporu olmuştur. Kadınlar serbest güreşi ise 2004 Atina Olimpiyatları'nda programa dahil edilmiştir.
• Kelt kültürlerinde, Tailteann Oyunları’ndan (MÖ 1839-632 arası) itibaren çeşitli güreş türleri gelişmiştir. Cornish güreşi, Gouren, yakapaça güreşi gibi farklı yerel stiller zamanla ortaya çıkmıştır.
• 1921’den bu yana UWW (eski adıyla FILA), amatör güreşi uluslararası düzeyde yönetmektedir. Profesyonel güreş ise zamanla gösteri formatına dönüşmüştür, ancak fiziksel dayanıklılık ve beceri gerektirir. Bugün çok sayıda ülke olimpiyatlara millî güreş takımları göndermektedir.
• İsviçre’de Schwingen adlı güreş türü, yerel şenliklerin en önemli sporlarından biri olarak halen devam etmektedir.

Mitolojide güreş

Güreşe dair en eski atıflardan bazıları, çeşitli uygarlıkların mitolojik anlatılarında yer alır:

• Gılgamış Destanı'nda, Gılgamış, Enkidu ile güreşerek liderliğini kanıtlar.
• Yunan mitolojisinde, Zeus, babası Kronos'u güreşte yenerek yeryüzünün hâkimi olur. Ayrıca Herakles ve Theseus, insanlarla ve canavarlarla yaptıkları güreşlerle ünlüdür.
• Mahabharata destanında, usta güreşçiler Bhima ve Jarasandha arasında bir güreş karşılaşması tasvir edilir.
• İran'ın Şehname destanında Rüstem, pahlevanlar tarafından en büyük güreşçi olarak kabul edilir.

Galeri

• Sanat ve fotoğraflarda tarihsel güreş örnekleri
• 
  Karajá seramik heykelciği, güreşçiler
• 
  Yakup'un Melekle Güreşi (Gustave Doré, 1855)
• 
  Cornell Üniversitesi güreş karşılaşması, 1923
• 
  Tibetli güreşçiler, 1938
• 
  Varanasi yakınlarında Hint bir güreşçi, 1973
• 
  Aspendos sikkesinde antik Yunan güreşçileri, MÖ 400–300
• 
  Antik Libya mozağinde güreş
• 
  Abraham Lincoln'un güreşi (illüstrasyon, 1904)
• 
  1908 Londra Olimpiyatları'nda güreş müsabakası
• 
  Kamerun'da Bakweri halkının geleneksel Pala Pala güreşi

Modern uluslararası disiplinler

Uluslararası Güreş Birliği'ne (UWW) göre güreş disiplinleri iki ana gruba ayrılır: uluslararası güreş disiplinleri ve geleneksel (halk) güreşleri. Olimpiyat programında yer alan üç ana disiplin şunlardır: Grekoromen güreş, erkekler serbest güreş ve kadınlar serbest güreş. UWW ayrıca şu stilleri de tanır: grappling, amatör pankration, alysh (kemer güreşi), pahlavani güreşi, Plaj güreşi ve Afrika güreşi. Sambo ise 1966 yılında UWW'nin selefi olan FILA tarafından uluslararası stil olarak kabul edilmiştir.

Grekoromen güreş

Ana madde: Grekoromen güreş

Grekoromen güreş müsabakasından bir kare

Grekoromen güreş, olimpiyatlarda yer alan iki uluslararası güreş disiplininden biridir. Bu stilde, üst vücut hamlelerine ve özellikle yüksekten atışlara (grand amplitude throws) odaklanılır. Grekoromen güreş kurallarına göre rakibin belden aşağısına müdahale etmek (tutmak, çelme takmak veya aktif bacak kullanımı) yasaktır. Puanlama, atışın yüksekliği, rakibin sırtını mindere gösterme ve pasiflik durumlarına göre yapılır. Rakibin iki omuzunu aynı anda mindere sabitleyen sporcu tuş ile maçı doğrudan kazanır. Bu stilin en ünlü sporcularından biri Rusya'dan Aleksandr Karelin'dir.

Serbest güreş

Ana madde: Serbest güreş

Kadınlar serbest güreşinden bir görüntü

Serbest güreş, hem erkekler hem de kadınlar için olimpiyatlarda yer alan uluslararası bir güreş disiplinidir. Bu stilde sporcunun veya rakibinin bacaklarını hem hücumda hem de savunmada kullanmasına izin verilir. Serbest güreşin kökeni, atch-as-catch-can güreşine dayanır. Puanlama, atış yüksekliği, rakibin sırtını mindere göstermesi ve pasiflik esaslarına göre yapılır. Tuş burada da maçı doğrudan bitirir. Serbest güreş; Amerikan okul güreşi (scholastic) ve kolej güreşi (collegiate) ile benzerlik gösterir; ancak serbest güreşte yüksekten atışlara daha fazla önem verilir. ABD'de kadınlar üniversite güreşi de serbest güreş kurallarıyla yapılmaktadır.

Bağlama güreşi (Submission wrestling)

Bağlama güreşi (İngilizce: submission wrestling veya grappling), farklı güreş disiplinlerinden alınan teknik ve tutuşların kullanıldığı bir mücadele sporudur. Grappling iki ana stilde uygulanır: no-gi (kimonosuz) ve gi (kimono ile). Kimonosuz (no-gi) stilde sporcular şort ve rashguard (sıkı atlet) giyerken, kimono ile (gi) stilinde judogi veya benzeri giysi kullanılır. Bağlama güreşinin temel amacı, rakibi yere indirip kontrol etmek ve boğma (choke) ya da eklem kilitleriyle (joint lock) rakibin pes etmesini sağlamaktır.

Amatör pankration

Pankration, pan ve kratos (tüm güç) anlamına gelen Yunanca sözcüklerden türemiştir. Antik Olimpiyat Oyunları'na MÖ 648 yılında eklenmiş, kökeni çok eskiye dayanan bir dövüş sporudur. Günümüzde amatör pankration, birçok dövüş disiplininin tekniklerini birleştiren bir karma dövüş sanatı (MMA) biçimidir. Müsabakalarda hem güreş hem de vuruş teknikleri kullanılır.

Alyş (kemer güreşi)

Alyş, Orta Asya kökenli geleneksel bir kemer güreşi türüdür. Sporcular müsabaka boyunca rakibinin kemerini bırakmadan mücadele ederler. Bu nedenle kemer güreşi alyş veya alyş kemer güreşi olarak da adlandırılır.

Pehlevani güreşi

Pehlevani güreşi, kökeni Antik Pers'e dayanan geleneksel bir İran güreşi ve güç sporudur. Hem dövüş tekniklerini hem de kondisyon ve kuvvet antrenmanlarını içerir; başlangıçta savaşçıları eğitmek amacıyla geliştirilmiştir. UNESCO tarafından dünyanın en eski spor dallarından biri olarak tanınır. En başarılı güreşçilere pehlevan unvanı verilir. Pehlevani güreşinde sporcular belden diz altına kadar uzanan pantolon ve kemer giyer; rakibin kemer ya da pantolonundan tutarak rakibini yere indirmek esastır.

Plaj güreşi

2010 USA Güreş Plaj Güreşi Dünya Takım Elemesi

UWW (eski adıyla FILA), plaj güreşinin kurallarını 2004 yılında belirlemiştir. Plaj güreşi, erkek ve kadın güreşçilerin, çapı 7 metre (23 ft) olan kumla dolu bir daire içinde ayakta mücadele ettiği bir güreş biçimidir. Bu stil, güreş minderi kullanılmadan önce uygulanan kurallara dayanır, ve uluslararası rekabet güreşinin en eski biçimi olarak kabul edilir. Güreşçiler özel güreş kıyafetleri yerine mayo, spandeks veya atletik şortlar giyerler.

Uluslararası kurallar 2015 yılında UWW tarafından değiştirilmiş olup, güncel kurallarda güreşçiler, rakiplerini yere serme, dışarı itme ya da sırt üstü düşürme gibi hareketlerle puan kazanabilirler. Plaj güreşi, yıllık Dünya Plaj Güreşi Şampiyonası'nın yanı sıra Gençlik Olimpiyat Oyunları, Asya Oyunları, Down Under Games, Akdeniz Oyunları ve 2019 Dünya Plaj Oyunları gibi organizasyonlarda da yer almaktadır.

Yerel güreşler

Khuresh (Tuvan yerel güreşi)

2005 yılında Davangere'den Hindistanlı güreşçiler

Yerel güreşler, UWW tarafından uluslararası standartlarda düzenlenmeyen, belirli kültürlere ya da coğrafi bölgelere özgü geleneksel güreş biçimlerini ifade eder. Bu stillere örnek olarak şunlar verilebilir: Cornish wrestling, Avrupa kökenli backhold güreşi, İngiltere kökenli Cumberland Wrestling ve catch-as-catch-can, Özbekistan kökenli kurash, Tacikistan'ın gushteengiri, Sibirya'dan khuresh, İtalya'nın Lotta Campidanese'si, Myanmar'ın naban güreşi, Hindistan'ın pehlwani, Endonezya'dan penjang gulat, İsviçre'nin schwingen, Etiyopya'nın tigel güreşi, Hindistan'ın Naga halkına özgü kene, Çin'in shuai jiao'su ve Kore'nin ssireum güreşi gibi.

Kelt yerel güreş stilleri (örneğin; Cornish wrestling, Scottish Backhold, Cumberland Wrestling, Gouren ve Collar-and-elbow) kendi düzenleyici kuruluşlarına sahiptir ve bazıları diğer uluslararası örgütlerle bağlantılıdır. Örneğin, Cornish Wrestling Association, British Wrestling Association'a bağlıdır ve bu örgüt UWW ile ilişkilidir. Uluslararası Kelt Güreşi Federasyonu (FILC) bu stillerden güreşçilerin katıldığı uluslararası müsabakalar düzenlemektedir.

Yerel güreş stilleri uluslararası çapta da uygulanmaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde düzenli Cornish wrestling turnuvaları yapılmakta olup, Avustralya, Güney Afrika, Yeni Zelanda, İngiltere ve Cornwall'da yaygınken, Japonya, Kanada ve Meksika'da düzensiz de olsa müsabakalar düzenlenmektedir. Ayrıca, 1520 yılındaki Field of the Cloth of Gold etkinliğinden başlayarak, Cornwall ile Brittany arasında inter-Kelt turnuvaları günümüzde de düzenlenmektedir.

Yağlı güreş

Ana madde: Yağlı güreş

Yağlı güreş (grease wrestling olarak da bilinir), Türkiye'nin ulusal sporudur. Bu isim, güreşçilerin kendilerini zeytinyağı ile yağlamasından kaynaklanır. Yağlı güreş, Özbekistan'dan kurash, Tuva'dan khuresh ve Tatar ile Başkurtların көрәш (köräş) güreş stilleri ile bağlantılıdır. Güreşçiler, şampiyon anlamına gelen pehlivan olarak adlandırılır ve suaygırı derisinden geleneksel olarak el dikişiyle yapılan ve son zamanlarda dana derisinden üretilen kispet adlı özel bir deri şort giyerler.

Olimpiyat güreşinden farklı olarak, yağlı güreşte müsabakalar kispet üzerinde etkili bir tutuş sağlanarak kazanılır. Bu nedenle pehlivan, rakibinin kispetinden kolunu geçirerek onu kontrol etmeye çalışır. Bu hareketle kazanmak paça kazık olarak adlandırılır. Başlangıçta maçların süresi belirlenmemiş olup, üstünlük sağlanana kadar 1-2 gün devam edebilirdi. Ancak 1975'te, başpehlivan kategorisi için süre 40 dakika, pehlivan kategorisi için 30 dakika olarak sınırlandırıldı. Eğer kazanan belirlenemezse, pehlivan kategorisi için 10 dakika, başpehlivan için 15 dakika uzatma yapılır ve bu sürede puanlama ile galip belirlenir.

Her yıl 1362 yılından beri Türk Trakya'sında, Edirne'de düzenlenen Kırkpınar turnuvası, dünyanın en eski sürekli düzenlenen resmi spor organizasyonudur. Son yıllarda bu güreş stili başka ülkelerde de popülerlik kazanmıştır.

Amerikan kolej güreşi

İki kolej güreşçisi çift karşılaşmasında

Kolej güreşi (folkstyle wrestling olarak da bilinir), Amerika Birleşik Devletleri'nde kolej ve üniversite seviyesinde yaygın olarak uygulanan güreş stilidir. Bu stil, okul güreşi kurallarında bazı değişikliklerle lise ve ortaokul seviyelerinde, ayrıca daha küçük yaş gruplarında da uygulanır. Terim, bu stilin diğer dünya bölgelerinde uygulanan güreş stillerinden ve Olimpiyat Oyunları'nda yer alan Grekoromen güreş ve serbest güreş gibi stillerden ayrılması için kullanılır.

ABD'deki bazı liselerde, kolej takımlarının yanında gençler ve yeni başlayanlar için ayrı takımlar da kurulmuştur. Bu takımlar, sadece kiloya değil aynı zamanda yaşa ve güreşçinin müsabakalara katılabileceği mat süresine göre de sınırlamalar getirir. Örneğin, bazı genç ve yeni başlayan güreşçilerin turnuvalara katılması, kısa sürede çok fazla mat süresi almaları nedeniyle engellenebilir.

ABD'de kadın kolej güreşi, Ulusal Kolej Atletizm Birliği (NCAA) bünyesinde serbest güreş kurallarıyla, Ulusal Kolej Güreşi Birliği (NCWA) bünyesinde ise standart kolej güreşi kurallarıyla düzenlenir.

Kolej güreşi müsabakalarını yöneten birkaç organizasyon vardır: NCAA'nın Bölüm I, II ve III'ü, Ulusal Kolejlerarası Atletizm Birliği (NAIA), Ulusal Gençler Kolej Atletizm Birliği (NJCAA) ve NCWA. NCAA Bölüm I güreşi programları en prestijli ve zorlu rekabet seviyesi olarak kabul edilir. Okullar, katılacakları atletizm organizasyonunu seçer, ancak sezon içi müsabakalarda farklı seviyelerden ve organizasyonlardan takımlarla karşılaşabilirler. Kolej güreşi sezonu Ekim veya Kasım'da başlar ve Mart ayında düzenlenen Ulusal Şampiyona turnuvasıyla sona erer.

Ayrıca bakınız

• Profesyonel güreş maç türleri
• Türkiye Geleneksel Güreşler Federasyonu
• Kırkpınar Yağlı Güreşleri
• World Championship Wrestling
• Dünya Güreş Birliği
• Güreşte Olimpiyat madalyası kazananlar listesi
• Dünya Plaj Güreşi Şampiyonası
• Akdeniz Oyunları'nda güreş
• Yaz Olimpiyatları'nda güreş
• Avrupa Güreş Şampiyonası
• Dünya Üniversiteler Güreş Şampiyonası
• Dünya Güreş Şampiyonası
• Türkiye'de güreş

Dış Bağlantılar

• Deniz Harp Okulu Pusula Dergisi 17 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Güreş Öğretim Yöntemleri 31 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Güreş ve Doping 31 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.