Balkan Türkleri
 Batı Trakya Bayrağı | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
y. 1 milyon + | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Bulgaristan | 588.318-800.000[1][2][3] |
 Kuzey Makedonya | 200.000[4] |
 Kosova | 69.297-80.000[5][6][7] |
 Yunanistan | 150.000[8][9] |
Balkan Türkleri veya Rumeli Türkleri, Balkanlar'da yaşayan Türklerdir. Balkan Türkleri, Edirne'deki Meriç nehrinin batı tarafında yaşayan Türklere verilen addır.[10][11] Çoğunlukla Makedonya, Kosova, Bulgaristan, Yunanistan, Bosna-Hersek ve Romanya'da olmak üzere toplamda 1.763.155 - 2.837.703 Türk yașamaktadır.[12][13][14] Nüfusları kesin olarak hesaplanamamakla birlikte, farklı ülkelerdeki sayım yöntemleri ve özbildirime dayalı beyanlar nedeniyle tahminler değişebilmektedir. Kimi dernek ve sivil toplum açıklamalarında toplamın 1 milyona yakın olduğu ileri sürülmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Balkan Türklerinin kökeni, büyük ölçüde Osmanlı idaresi döneminde yürütülen iskân siyasetinin bir sonucu olarak Anadolu'nun ve Rumeli'nin çeşitli bölgelerinden Balkanlara yerleştirilen Yörük ve Türkmen topluluklarına dayanır.[15] Osmanlı tahrir ve mühimme kayıtları, Rumeli'de Yörük topluluklarının vergi ve askerî yükümlülüklerle örgütlendiğini ve sınır boylarında planlı iskâna tabi tutulduklarını göstermektedir.[16]
Ortaçağ'da bölgede varlık göstermiş Kıpçaklar ve Kumanlar gibi Türkî grupların bir bölümünün yerel toplumlarla kaynaştığı, yer adlarında ve yazılı kaynaklarda izlerinin sürdüğü belirtilebilir.[17] Bunun günümüz Balkan Türklerinin etnogenezine katkısı ülkelere ve dönemlere göre değişmiş, süreç farklı göç dalgaları ve şehirleşme dinamikleriyle birlikte şekillenmiştir.[10]
Yörük toplulukları yaylak ve kışlak düzenine dayalı mevsimlik hareketlilik sürdürmüş, hayvancılık, tarım ve zanaatla bölgesel ekonomiye katkı sağlamıştır.[18] Sınır bölgelerinde hafif süvari ve yol güvenliği gibi hizmetlerle Osmanlı askerî ve idari yapısına entegre olmuşlardır.[16]
.jpg)
Şiddet, etnik temizlik, tehcir ve sürgün
[değiştir | kaynağı değiştir]Balkan Türklerinin modern dönemdeki demografik serüveni, siyasal dönüşümlerin tetiklediği şiddet dalgaları, toplu katliamlar, etnik temizlik uygulamaları ile tehcir ve sürgün süreçleriyle yakından ilişkilidir.[19] Bu süreçlerin yalnızca nüfus hareketlerini değil, dil, din ve kültürel pratiklerin kamusal görünürlüğünü de etkilediği bildirilmektedir.[20]
Mora ve Yunanistan genelinde
[değiştir | kaynağı değiştir]1821'de başlayan Yunan ayaklanması sürecinde Peloponez ve ana karanın çeşitli bölgelerinde Osmanlı tebaası Türk ve diğer Müslüman sivillere yönelik yaygın şiddet vakalarının rapor edildiği, yerleşimlerin boşaltıldığı ve sivil nüfusa yönelik saldırıların arttığı bildirilmektedir.[21][22][23][24] 1821 sonbaharında Tripoliçe'nin düşmesinin ardından şehirde bulunan Müslüman sivillerin büyük bölümünün öldürüldüğü farklı tanıklıklarda aktarılmakta, kayıpların sayısına ilişkin tahminlerin çalışmalar arasında değişken olmakla birlikte binler düzeyinde bir tabloya işaret ettiği, esir alınanların bulunduğu ve yaygın yağma ile kundaklama olaylarının kaydedildiği bildirilmiştir.[21][22][25] Patras, Navarin ve Argos çevresinde benzer saldırıların yaşandığına dair kayıtların bulunduğu, bu örüntülerin katliam, tehcir ve sürgün uygulamalarıyla birlikte zorla yerinden etme dinamiklerini güçlendirdiği değerlendirilmektedir.[21][25] Savaşın ilerleyen aşamalarında bölgede Müslüman nüfusun önemli ölçüde azaldığı, bir kısmının göç ettiği ve kalanların güvenlik kaygıları nedeniyle dağınık biçimde yaşamayı sürdürdüğü ifade edilmektedir.[23][26] Karşılıklı şiddet olgusunun dönemin genel bağlamında yer aldığı kabul edilebilmekle birlikte, bazı çalışmalar söz konusu vakaların Türk ve diğer Müslüman topluluklar açısından etnik temizlik niteliği taşıyabildiğini ileri sürebilmekte, terminolojinin kullanımına ilişkin tartışmalar sürmektedir.[19][27]
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ve sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]1877-1878 savaşı sırasında ve hemen sonrasında Rumeli'nin farklı bölgelerinde Müslüman sivillere yönelik geniş çaplı şiddet, yakıp yıkma ve toplu infazlar belgelenmiştir.[28] Literatürde yüz binlerle ifade edilen mülteci hareketleri ve can kayıpları aktarılmaktadır. Göç dalgalarının Tuna boyundan Doğu Trakya'ya ve Anadolu'ya uzanan güzergâhlarda yoğunlaşmıştır.[29] Bu dönemde “etnik temizlik” niteliğinde nüfus tasfiyeleri, köy boşaltmaları ve zorla göç ettirme pratiklerinin sıkça görüldüğü ifade edilebilmektedir.[19]
1912-1913 Balkan Savaşları
[değiştir | kaynağı değiştir]Balkan Savaşları, farklı topluluklara yönelik şiddet ve zorla yerinden etme uygulamalarının doruğa çıktığı bir dönemdir. Uluslararası Komisyon raporunda sivil nüfusa karşı suçlar, köylerin yakılması ve zorla göç ettirme uygulamaları ayrıntılı biçimde belgelendirilmiştir.[30] Müslüman nüfus içinde Türklerin yoğun olduğu yerleşimlerde ciddi can ve mal kayıpları yaşandığı, bazı bölgelerde tehcir ve sürgün uygulamalarının demografik yapıyı kalıcı biçimde değiştirilmiştir.[19]
1919-1923 ve nüfus mübadelesine giden süreç
[değiştir | kaynağı değiştir]Birinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan yeni sınırlar ve siyasal rejimler, Rumeli'de Türk ve Müslüman nüfusu kırılgan bir konuma getirmiştir. Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan sözleşme uyarınca din esasına göre karşılıklı ve zorunlu bir nüfus değişimi uygulanmıştır.[31] Sözleşme Batı Trakya'daki Müslüman nüfusu mübadeleden muaf tuttuysa da bölgesel demografiyi köklü biçimde değiştirmiştir.[29]
Günümüz
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından mübâdeleler ile Türklerin bir kısmı Türkiye'ye göç etmiş olsa da, günümüzde halen Bulgaristan, Makedonya, Yunanistan, Kosova, Sırbistan'da Türk nüfusun yoğun olduğu yerleşimler vardır. Türkçe ve bulundukları ülkenin dillerini konuşmaktadırlar.
1989 yılında Bulgaristan'daki zorunlu isim değiştirme vb. baskılar sonucunda Türkler başta İstanbul, Bursa ve İzmir olmak üzere Türkiye'ye göç etmiş, politika değişiklikleri sonucu bu göçmenlerin bir kısmı Bulgaristan'a geri dönmüştür.
Hukuki statü ve azınlık hakları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Batı Trakya'daki Müslüman azınlığın nüfusuna ilişkin resmî bir sayım yoktur. Akademik ve politika notlarında 100 bin ile 130 bin arası tahminlere rastlanır.[32][33]
- Bulgaristan'da Türk azınlık din ve dil özgürlükleri bakımından anayasal güvence altındadır. 1989 sonrası Türkçe yayıncılık ve eğitim faaliyetleri kademeli biçimde artmıştır.[34]
- Kuzey Makedonya ve Kosova'da Türk toplulukları azınlık statüsü ile tanınır ve yerel düzeyde eğitim ile yayıncılık yürütür.[35][36]
Göç
[değiştir | kaynağı değiştir]
Türklerin Bulgaristan'dan Göçü (1878-1994)[37]
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Türklerin Yunanistan'dan Göçü
[değiştir | kaynağı değiştir]Yunanistan bölgesinden Türk göçleri birkaç şekilde gelişmiş, bu göçler sonucunda bölgede bir zamanlar hatırı sayılır nüfus oranına sahip Türkler, günümüzde sadece Batı Trakya’da kalmıştır.
Batı Trakya’nın 1923 yılındaki nüfusu 191.699’dur. Batı Trakya nüfusunun 129.120’si Türk (%67), 33.910’u Yunan (%18), 28.669’u Bulgar, geri kalan nüfusunu ise Ermeni ve Yahudi topluluğu oluşturmaktaydı.[38]
| 1923 Yılında Batı Trakya Nüfusu[39] | |||||||
| Şehirler | Türk | Yunan | Bulgar | Yahudi | Ermeni | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Gümülcine | 59.967 | 8.834 | 9.997 | 1.007 | 360 | ||
| Dedeağaç | 11.744 | 4.800 | 10.227 | 253 | 449 | ||
| Sofulu | 14.736 | 11.542 | 5.490 | - | - | ||
| İskeçe | 42.671 | 8.728 | 522 | 220 | 114 | ||
| Toplam | 129.120 | 33.910 | 26.266 | 1.480 | 923 | ||
Batı Trakya'daki nüfusun büyük çoğunluğunu Türklerin oluşturması nedeniyle Batı Trakya Türkleri 1923-1924 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinden muhaf tutulmuşlar ancak Lozandaki görüşmelerde, Mesta Karasu Nehri ile Meriç nehri arası Batı Trakya olarak kabul edildiğinden, Mesta ile Ustruma Nehirleri arasında kalan Kavala, Drama, Serez bölgelerindeki Türkler mübadeleye tabi olmuşlar ve Türkiye'ye gelmek zorunda kalmışlardır
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Arnavutluk: 2011 sayımında 714 kişi ana dil olarak Türkçeyi beyan etmiştir.[40]
- Bulgaristan: 2011 sayımında 588.318 kişi kaydedilmiştir.[41] 2021 sayımında 508.378 kişi kendini Türk olarak beyan etmiştir.[42]
- Yunanistan: Resmî toplu sayım yayımlanmamaktadır. Resmî açıklamalarda 49.000 ile 130.000 aralığı geçmektedir.[43] Literatürde 150.000 tahmini de bulunmaktadır.[8][9] Politika notları genellikle yaklaşık 100 bin kişiye işaret eder.[44]
- Kuzey Makedonya: 2002 sayımında 77.959 kişi kaydedilmiştir (Torbeşler dâhil).[45] 2021 sayımında Türklerin oranı yüzde 3,86 olarak verilmiştir ve bu oran yaklaşık 70 bin kişiye karşılık gelmektedir.[46]
- Kosova: 2011 sayımında 18.738 kişi kaydedilmiştir. Aynı sayımda anadili ya da ikinci, üçüncü ve dördüncü dil beyanları birlikte değerlendirildiğinde Türkçe konuşanların toplamı 74.439 kişidir.[47]
- Bosna-Hersek: 1991 sayımında 267 kişi kaydedilmiştir.[48] 2013 sayımında 1.108 kişi kendini Türk olarak, 1.233 kişi Türkçeyi ana dil olarak beyan etmiştir.[49]
- Romanya: 27.580 Türk ve ayrıca 23.409 Tatar kaydı bulunmaktadır.[50]
- Sırbistan: 2011 sayımında 647 kişi kaydedilmiştir.[51] 2022 sayımında 850 kişi kendini Türk olarak beyan etmiştir.[52]
Adakale
[değiştir | kaynağı değiştir]Adakale, Kal'â ı Ada, 1968 yılında Demirkapı (Iron Gates) Barajı'nın suları altında kalana kadar Tuna Nehri üzerinde, bugünkü Romanya topraklarında yer alan ve üzerinde Türk nüfusun yaşadığı ada. Eski adı Caroline Adası, Romence adı Yeni Orşova dır.
Tuna nehrindeki trafik ve ticareti kontrol eden ada, 1691 yılından Osmanlı Devleti tarafından fethedilmiş, 1878 Berlin Antlaşmasında kime teslim edileceğinin yazımı unutulduğundan 1923 yılındaki Lozan Anlaşması ile Romanya'ya teslim edilene kadar bir Türk adası olarak kalmıştır. 1960'lı yılların sonlarına kadar 1000 kadar Türk'ün yaşadığı 160.000 m² yüzölçümündeki Adakale, Osmanlı mimarisinin özelliklerini yansıtan bir yerleşim birimiydi. Üzerinde bir cami, bir Vauban stilinde inşa edilmiş bir kale, küçük bir Ortodoks kilisesi, pazar yeri ve birkaç kahvehane bulunmaktaydı. Adada yaşayan Türkler tütün ekimi, kayıkçılık ve ticaretten geçimlerini sağlarlardı. Ada baraj suları altında kaldıktan sonra adalıların büyük bölümü Türkiye'ye göç etmiştir.[53][54]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ National Statistical Institute of Bulgaria (2011). "2011 Population Census in the Republic of Bulgaria (Final data)" (PDF). National Statistical Institute of Bulgaria. 10 Kasım 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Sosyal 2011, 369.
- ^ Bokova 2010, 170.
- ^ "Galina Oustinova-Stjepanovic, Religion and Politics of Sufi Turks in Macedonia A pre-field proposal, University College London, London 2008" (PDF). 14 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Haziran 2021.
- ^ Kosova Nüfus ve Konut Sayımı 2011, “Usually resident population by mother tongue, sex and age”, s. 64. 2 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kosova İstatistik Ajansı (İngilizce)
- ^ Thomas Goltz, Minority Within a Minority- For Ethnic Turks, Serbian War is Another Chapter in a 600 Year Old Story (05-20-99) 15 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Can Karpat, Kosovalı Türkler 4 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Balkan İncileri
- ^ a b Whitman 1990, i
- ^ a b Levinson 1998, 41
- ^ a b Karpat, Kemal H. (1985). Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. Madison: University of Wisconsin Press. ISBN 9780299095208.
- ^ Eminov, Ali (1997). Turks and Other Muslim Minorities in Bulgaria. New York: Routledge. ISBN 9780415120751
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). - ^ "Ethnicity 2022. Census of Population and Housing 2021" (PDF). National Statistical Institute of Bulgaria. 2022. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "North Macedonia Census 2021 key results" (PDF). UNECE. 2022. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ Konstantinos Tsitselikis (2012). Old and New Islam in Greece: From Historical Minorities to Immigrant Newcomers. Leiden: Martinus Nijhoff. ISBN 9789004221760
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). - ^ Barkan, Ömer Lütfi (1953). "Osmanlı İmparatorluğu'nda bir iskân ve kolonizasyon metodu olarak sürgün". İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. 15 (1-4). ss. 209-237.
- ^ a b İnalcık, Halil (2014). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ 1300-1600. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 9789750847554.
- ^ Vásáry, István (2005). Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185-1365. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521841603.
- ^ Faroqhi, Suraiya (2005). Subjects of the Sultan: Culture and Daily Life in the Ottoman Empire. London: I.B. Tauris. ISBN 9781850437604.
- ^ a b c d Mojzes, Paul (2011). Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the Twentieth Century. Londra: Rowman & Littlefield. ISBN 9781442204195.
- ^ Karpat, Kemal H. (2002). Studies on Ottoman Social and Political History. Leiden: Brill. ISBN 9004121012
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). - ^ a b c Brewer, David (2001). The Greek War of Independence. Woodstock: Overlook Press. ISBN 9781585673957.
- ^ a b St Clair, William (2008). That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence. Cambridge: Open Book. ISBN 9781906924003.
- ^ a b Jelavich, Barbara (1983). History of the Balkans, Volume 1. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521252492.
- ^ Mazower, Mark (2000). The Balkans: A Short History. New York: Modern Library.
- ^ a b Dakin, Douglas (1973). The Greek Struggle for Independence, 1821–1833. Berkeley: University of California Press.
- ^ Clogg, Richard (2002). A Concise History of Greece. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521009577.
- ^ Koliopoulos, John S.; Veremis, Thanos (2002). Greece: The Modern Sequel. Londra: Hurst & Company.
- ^ McCarthy, Justin (1995). Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922. Princeton: Darwin Press. ISBN 9780878501151.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Karpat1985isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ "Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars". Carnegie Endowment for International Peace. 1914. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "Convention Concerning the Exchange of Greek and Turkish Populations". BYU WWI Document Archive. 1923. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "The Muslim Minority of Thrace in Greece". ELIAMEP Policy Paper. 2020. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "Muslim Minority of Thrace". Yunanistan Dışişleri Bakanlığı. 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "Ethnicity 2022". National Statistical Institute of Bulgaria. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "EU monitoring notes on minority rights, North Macedonia". Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "Kosova 2011 Sayımı ana bulgular". 10 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ a b c d e f g h i j k l m Eminov, Ali, Turks and Other Muslim Minorities in Bulgaria, New York, Routledge, 1997, Hoepken, W., "Modernnisierung und Nationalismus: Sizialgeschichtliche Aspeckte der Bulgarischen Minder hertenpolitik gegennüber den Türken", Schönfeld, R., ed, Nationalitätenprobleme in Südosteuropa, Munich, Oldenbourg, 1997, p. 255-303, Erdinç, Didar, "Bulgaristan'daki Değişim Sürecinde Türk Azınlığın Ekonomik Durumu", Türkler, Ankara, 2002, s.394-400.
- ^ Whitman 1990, 1
- ^ Öksüz 2004, 255.
- ^ "Arnavutluk Cumhuriyeti 2011 Nüfus ve Konut Sayımı, s. 72" (PDF). 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2015.
- ^ "Bulgaristan'da kaç Türk yaşıyor?". 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2014.
- ^ "Ethnicity 2022. Census of Population and Housing 2021" (PDF). National Statistical Institute of Bulgaria. 2022. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "Muslim Minority of Thrace". 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2014.
- ^ "The Muslim Minority of Thrace in Greece". ELIAMEP. 2020. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "Makedonya Cumhuriyetinde etnik gruplar". 24 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2014.
- ^ "North Macedonia Census 2021 key results" (PDF). UNECE. 2022. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "Kosova 2011 Sayımı ana bulgular". 10 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2014.
- ^ Federal Office of Statistics. "Population grouped according to ethnicity, by censuses 1961-1991". 17 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2011.
- ^ "European Charter for Regional or Minority Languages. Fourth periodical report of Bosnia and Herzegovina". Avrupa Konseyi. 2025. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "İstatistik tablosu" (PDF). 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2014.
- ^ "Попис становништва 2011: Осталi етничке заједнице" (PDF). 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2014.
- ^ "Population by ethnicity, 2022 Census". Sırbistan İstatistik Ofisi. 15 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ Dana Puiu (2019). "From Dobrudja to Ada-Kaleh. A Bridge between Empires" (PDF). Romano-Arabica. Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- ^ "Iron Gates I Dam project overview". Erişim tarihi: 16 Ekim 2025.
- Yunan illerindeki zavallı esirlerimiz 1921
- Kızılay arşivi dosya no: 1207- 1208 - 1291- 1295
- Beynelmilel Kızılhaç Arşivi Dosya no:Mis.CR 00 57; Cr 00 57 Bis; 55-5/5 Bis;Fototek;65 5/66;
- Genelkurmay Arşivi ATESE A:1-4
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- https://web.archive.org/web/20090101042844/http://www.westtrakien.com/balkanlar/index.html
- Rumeli Türkleri (türk.)24 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bulgaristan Türkleri (türk.)
- Studie der Specialist Group Ethnopolitics: Bulgaristan Türkleri: Social Integration and Impact on Bulgarian – Turkish Relations, 1947–2000 (PDF-Datei; 172 kB)
- Makedonya Türkleri(türk.)
- Tatarlar Romanya14 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (rumän.)
- Batı Trakya Türkleri
- Balkan Türkleri