Basiani
Basiani (Gürcüce: ბასიანი), Türkiye'nin doğu kesiminde, Aras Irmağı'nın kaynaklandığı yöredeki tarihi bölgeye verilen addır.[1]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihi bir bölge olan Basiani, Aras Nehri'nin üst kesimlerini ve sol kollarından biri olan Pasiani (Pasi) Nehri havzasını kapsıyordu. Türkiye'nin bugünkü idari taksimatına göre, bu alan Erzurum ilinin üç ilçesini, Pasinler, Köprüköy ve Horasan içerir. Bu ilçelerde yaklaşık 200 köy bulunmaktadır. Basiani iki bölüme ayrılmıştır: Yukarı Basiani (Pasinler ve Köprüköy ilçeleri) ve Aşağı Basiani (Horasn ilçesi).[2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Basiani adının, eski Yunan tarihçi Ksenofon'un (MÖ 5-4. yüzyıl) yapıtında söz ettiği Kolha boylarından Pasinlerle ilişkili olduğunu sanılır.[1] Ermeni krallığının kurulması ve sınırlarının genişlemesinin (MÖ 2. yüzyıl) ardından Baisani bu krallığın sınırları içinde kaldı. Daha sonraki tarihlerde Ararat krallığının eyaletlerindin biriydi.[1]
387 yılında Roma ve Persler arasındaki siyasal mücadelenin ardından İran sınırları içinde yer aldı. 7-8. yüzyıllarda ise Arap halifeliğinin yönetimi altında bulundu. Arapların zayıflaması ve Kartveli krallıkları ile prensliklerinin güçlenmesin ardından, Bizans ile Kartveli (Gürcü) krallığı arasında el değiştirdi. Kısa süre sonra Basiani Kartveli krallığını denetimi altına girdi.
10. yüzyılın ilk yarısında Aras Irmağı Bizans ile Kartveli krallığı arasında sınır olunca, Basiani'nin kuzey kesimi Kartveli Bagratlıların yönetiminde kaldı. 1001 yılında Davit Kurapalati'nin haleflerinin Bizans'a karşı verdikleri mücadelenin ardından Tao'nun güney kesimi ve Basiani'nin tamamı Bizans'ın eline geçti. Kartveliler önce Bizans'tan, sonra Selçuklulardan geri almak için uzun süre mücadele ettiler.
Basiani 12. yüzyılda yeniden Gürcistan sınırlarına katıldı. Kartveli ordusu 1203 yılında Basian Muharebesi'nde Anadolu Selçuklularını yenilgiye uğrattı. Basiani, 1545 yılında Osmanlıların eline geçti ve Erzurum eyaletine bağlı bir sancak oldu.
Erzurum ilinin Pasinler ilçesi ile Pasinler kasabasının adı Basiani'den gelir.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ "ბასიანი: კულტურის ძეგლების კატალოგი" / Basiani: A Catalogue of the Monuments of Material Culture (Basiani: Maddi Kültür Anıtları Kataloğu), Tiflis, 2024, s. 10. ISBN 978-9941-9888-4-4