Eski Kıpçakça
| Kıpçakça | |
|---|---|
| Bölge | Ukrayna, Rusya, Kuzey Karadeniz, Macaristan |
| Konuşan sayısı | ölü dil (11-17. yy) (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Kıpçakça, Eski Kıpçakça veya Batı Orta Türkçe; Orta Türkçe dönemine ait Deşt-i Kıpçak sahası ile Mısır ve Suriye'de 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar kullanılmış Türk dillerinin Kıpçak grubundan ölü dil. Eski Kıpçakça günümüzde Yeni Kıpçakça adıyla da anılan Kıpçak grubundan Türk dillerinin oluşumuna kaynaklık eden dillerden biridir. Günümüzde geriye dönük dil sınıflandırmalarında Eski Kıpçakça, Kıpçak grubunun Kıpçak-Kuman alt grubunda ele alınır.[1][2]
Bugüne gelebilmiş eserler sınırlı sayıda olup en çok incelenen eser Bozkır Kıpçakçasına (Kumancaya) ait Codex Cumanicus adlı eserdir.[3] Eski Kıpçak Türkçesine ait eserlerin büyük çoğunluğu Memlûkler döneminde kaleme alınmıştır.
Yayılımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Asya'nın batısından başlayıp Tuna Nehri kıyılarına, kuzeyde Orta İdil bölgesine, güneyde Kırım'a kadar uzanan ve Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırı) olarak adlandırılan geniş kuzey bölgesi ile Orta Doğu'da Mısır ve Suriye'de varlıklarını 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar sürdürmüştür.[3]
Dönemleri
[değiştir | kaynağı değiştir] |
 |
Kıpçak Türkçesi yazı dili olarak üç[4] ya da dört[5] ayrı kolda gelişim göstermiştir:
- 13-15. yy Kuman Kıpçakçası, Altın Orda Kıpçakçası, Bozkır Kıpçakçası: XIII. yüzyılın sonunda Güney Rusya bozkırlarında meydana gelmiş Codex Cumanicus bu gruba aittir.[5]
- Polovets Kıpçakçası: XI-XIII. yüzyıllara ait Rus vakayinameleri, Doğu Avrupa kronikleri, Polovets-Rusça sözlüklerinde yansımıştır.[5]
- 14-16. yy Memlûk Kıpçakçası, Mısır Kıpçakçası, Arap harfli Kıpçakça: XIII-XV. yüzyıllarda Mısır ve Suriye'de yaşamış Memlûk Kıpçaklarının dilinde yazılmış eserler.[5]
- 16-17. yy Ermeni Kıpçakçası, Ermeni harfli Kıpçakça: XVI-XVII. yüzyıllarda Kamenets-Podolsk'te yaşamış Ermeni Kıpçaklarının (Gregoryen Kıpçakların) dilinde yazılmış eserler.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ata, Aysu (2010). Moğol fütuhatı ve Doğu-Batı Türk yazı dili kavramları üzerine 13 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 1 (2010) 29-37
- ^ Pritsak, Omeljan. Kıpçakça 12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Tarihi Türk Şiveleri (Çev. Mehmet Akalın), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.:73, Seri:IV, Sayı:A.21, Ankara 1988
- ^ a b Demirci, Lale. Cumhuriyet'in 80. yılında Türkiye'de Memlûk-Kıpçak Türkçesi çalışmaları 15 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Özyetkin, Ayşe Melek (2006). “Tarihten Bugüne Türk Dili Alanı” 16 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (Konferans) Chinese Academy of Social Science, Sino-Foreign Relationship Department of Institute of History, Beijing/CHINA (23 January 2006)
- ^ a b c d e Aynakulova, Gülnisa (2009). Ermeni Kıpçaklar mı, Gregoryern Kıpçaklar mı? 1 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Millî Folklor Üç Aylık Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi. C. 11. S. 84. Kış/2009
Metin örnekleri
[değiştir | kaynağı değiştir]| Mėŋü Tėŋriniŋ öz sözi
kėydi kulunıŋ tenini, ten ten bile kutkaruvsap, itlenmişlerni tabuvsap. |
Ebedi Tanrı'nın öz sözü
giydi kulunun bedenini, bedeni ile kurtarmak isteyip, kaybolmuşları bulmak isteyip. |
|---|---|
| Ave Maria, içrihiŋ
Tėŋri tintti ėse hem boyıŋ, barçalardan artuk arı sėni tapuptur hem sili. |
Selam Meryem, senin içini
Tanrı araştırdı ise hem bedenini, her şeylerden daha arı seni bulmuştur hem temiz. |
- ^ CODEX CUMANICUS. Codex Cumanicus'ta yazılı olan Altın Orda Kıpçakçası metinleri Türkiye Türkçesine çevirmek. Türk Dil Kurumu Yayınları. 14 Nisan 2025. ss. 389-400.