Peçenekçe
| Peçenekçe | |
|---|---|
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | xpc |
Peçenekçe, 12. yüzyılda yok olana kadar Peçenekler tarafından konuşulmuş Oğuz grubuna ait olduğu düşünülen ölü bir Türk dilidir. Karadeniz'in kuzeyi, Macaristan ve Balkanlar'da konuşulmuştur.
Peçenekçe herhangi bir yazıt günümüze ulaşmamıştır ve dolayısıyla dili hakkındaki verimiz az sayıdadır.[1]
Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Gyula Neméth kişi ve yer adlarından yola çıkarak Peçenek dilinin bir Kıpçak dili olduğunu ileri sürmüştür.[1] Kaşgarlı Mahmut Peçenek dilini Bulgarca ve Suvarca ile bir tutar. Ancak Peçeneklere Oğuz boyları arasında yer verir.[2] Kumanlarla aynı dili konuştukları kaydedilmiştir.[3] Bir tüccar olan İbn Yakup, Slav dili konuştuklarını kaydetse de bunun ticaretten kaynaklandığı âşikardır.[4]
Söz Varlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Peçenek dilinden günümüze kalan isimler arasında Türk kökenli kelimeler hakimdir.[3] Boyla, çor ve yula unvanlarını kullanmışlardır.[5][6] Bizans kayıtlarında tek bir etimoloji ile açıklanamayan Kangar ismi kaydedilmiştir.[3] Bir diğer kaydedilen özel isim Borotalmat'ın sonundaki -talmat kısmı, Türkçe çevirmen anlamına gelen dilmaç ila karşılaştırılmıştır.[7] Bizans kaynaklarında geçen Almatay, Uvul, Karakul, vb. gibi Türkçe nehir isimlerinin de Hazarca değilse Peçenekçe olması gerekir.[8] 1087 yılında Bizans'a karşı 80.000 kişiden oluşan Peçenek ordusunun başında Çelgü adında bir komutan bulunuyordu.[9] 10. yüzyılda İbn Fadlan Bulgar Emirliği'ne giderken Peçenek ülkesini terk edince Yayık olarak bildiğimiz Cayıh (جَيخ) nehrinden geçtiğini kaydetmişti.[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Vörös, Gabor. Peçeneklerin Dili ve Erken Tarihi Üzerinde Notlar (PDF). Budapeşte Üniversitesi Türkoloji Bölümü. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Nisan 2023.
- ^ Atalay, Besim (1939-1941). Divanü lugat-it Türk tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu. 1 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023.
- ^ a b c Paroń, Aleksander (2021). The Pechenegs: Nomads in the Political and Cultural Landscape of Medieval Europe (İngilizce). 74. Anessi, Thomas tarafından çevrildi. s. 92. 7 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ Paroń, Aleksander. (2021): s. 130
- ^ Ayçiçek, Recep. "Peçenekler". Peçenekler. 7 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi7 Temmuz 2024.
- ^ Gömeç, Saadettin Yağmur (2022). "Peçenek Türklerinin Ortaya Çıkışı ve Balkanlarda Peçenek Varlığı".
- ^ Paroń, Aleksander. (2021): s. 190
- ^ Kurat, A. N. (1937): p. 27
- ^ Kurat, A. N. (1937). Peçenek Tarihi. İstanbul: Devlet Basımevi. s. 169.
- ^ Şeşen, Ramazan (2022). İbn Fadlan Seyahatnamesi (2 bas.). Yeditepe Yayınevi. ISBN 978-605-4052-22-6.
 | Türk dilleri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |