Beşir Fuad

Beşir Fuad
Beşir Fuad Bey
Doğum	1852(?) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	5 Şubat 1887 (35 yaşında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Meslek	Asker, yazar, gazeteci, eleştirmen, çevirmen
Dönem	Tanzimat Edebiyatı
Edebî akım	Realizm, natüralizm, pozitivizm, materyalizm
Akrabalar	Hurşid Paşa (baba) Habibe Hanım (anne) Memiş Paşa (dede) Mahmud Hamdi Paşa (amca)

Beşir Fuad (Osmanlıca: بشير فؤاد; 1852, İstanbul – 5 Şubat 1887, İstanbul), Osmanlı askeri, çevirmeni, gazetecisi ve fikir adamıdır.

Tanzimat Dönemi’nde bilim, felsefe, edebiyat eleştirisi, biyografi alanlarında eser vermiş sıra dışı bir Osmanlı aydınıdır. Sıra dışılığı, romantizm akımının etkisindeki diğer Tanzimat aydınlarından farklı olarak edebiyatta realizmi ve natüralizmi ; felsefede pozitivizm ve materyalizmi benimsemesindendir. "Türk edebiyatının ilk denemecisi" ve "ilk Türk materyalisti/biyograficisi/eleştirmeni" gibi sıfatlarla anılır.

35 yaşında bileklerini keserek intihar eden Beşir Fuad'ın bir bilimsel deney gibi gerçekleştirdiği intiharı, o zamana kadar intihar kavramına yabancı olan Osmanlı toplumunda ve basında geniş yankı bulmuş; İstanbul'da bir intihar salgını başlatmıştır.

Yaşamı

1852'de İstanbul'da doğdu. Her iki tarafın da Gürcü asıllı olduğu bir aileye doğdu. Babası, Maraş ve Adana mutasarrıflıklarında bulunmuş olan Gürcü Hurşid Paşa; annesi ise Giresunlu Memiş Paşa'nın kızı Habibe Hanım'dır. Babasının babası Dumbadze İsmail Efendi'nin Hurşid'den başka birkaç çocuğu da vardı; en meşhurları Mahmud Hamdi ve Hasan Râmiz Paşalar'dır.

İstanbul Fatih Rüştiyesi'ni bitirdikten sonra öğrenimine babasının görevli olduğu Suriye'de, Halep Cizvit Mektebi'nde devam etti. Bu okulda çok iyi derecede Fransızca öğrendi. 1871'de İstanbul Askeri İdadisi'ni, 1873'te Mekteb-i Harbiye'yi bitirdi. Üç yıl Sultan Abdülaziz'in yaverliğini yaptı. 1876-1877 Osmanlı-Sırp Savaşı başlayınca gönüllü olarak savaşa katıldı. Ardından 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ‘nda ve Girit isyanlarının bastırılmasında gönüllü görev aldı. Girit'te birkaç yıl kaldı. Bu süre içinde İngilizce ve Almanca öğrendi.

Beşir Fuad Bey'in Hanya'da çekilmiş 22 Şubat 1879 târihli portresi

İlk evliliğini çok genç yaşta iken halayığı ile yapan ve bu evlilikten Mehmet Cemil adında bir oğlu olan Beşir Fuad kısa bir süre sonra eşinden boşanarak saray doktoru Kadri Paşa'nın oğlu Salih Paşa'nın kızı Şaziye Hanım ile evlendi. Bu evlilikten Namık Kemal ve Mehmed Selim adlı iki oğlu oldu.

Beşir Fuad bilim ve felsefeye ilgi duyuyor; çok iyi derecede İngilizce, Almanca ve Fransızca bildiği için Batı'da gelişen fikir ve sanat akımlarını hızla ve yakından izleyebiliyordu. 1883 yılında Mustafa Reşid'in çıkardığı Envâr-ı Zekâ dergisine çeviriler yaparak yazı hayatına başlayan Beşir Fuad, 1884'te askerliği bıraktı.

1884'ten itibaren kendisini tamamen yazı ve yayın hayatına verdi. Gazetelerde bilimsel, felsefî ve askeri yazılar, tiyatro değerlendirme yazıları, dil öğrenimi hakkında yazılar, çeviri kitaplar yayımladı. Üç yıllık çalışması sonunda 16 kitap 200 makale yayımlayan Beşir Fuad, Osmanlı aydınlarına Emile Zola, Alphonse Daudet, Charles Dickens,Flaubert, Auguste Comte, Karl Georg Büchner, Herbert Spencer, Jean le Rond d'Alembert, Julien Offray de La Mettrie, Diderot, Claude Bernard, Gabriel Tarde gibi Batılı düşünür ve yazarları kitapları ve yazılarıyla tanıttı.

1884'te yazarlık ve gazeteciliğin yanı sıra dergiciliğe de başladı. Birkaç arkadaşıyla önce Hâver ardından Güneş dergisini çıkardı. Hâver dört sayı, fen ağırlıklı yazılar yayımlayan Güneş on iki sayı sonra kapandı. Bir buçuk ay kadar Ceride-i Havadis'in başyazılarını yazdı, Ceride-i Havadis kapatılınca Tercüman-ı Hakikat ve Saadet' gazetelerinde makaleler yayımladı.

Beşir Fuad ve arkadaşları

Edebi alanda eser vermese de edebi tenkit alanında dikkate değer görüşler ortaya koyan Beşir Fuad, devrinde pek çok edebiyatçı ile ters düştü; dönemin Romantizm’den etkilenmiş yazarlarına karşı fen ve felsefenin ve maddenin gücünü ve önemini savundu. Sanat ve felsefeyle ilgili düşüncelerini en açık şekilde Muallim Naci ile mektuplaşmalarını içeren “İntikad” adlı eserinde ortaya koydu. Menemenlizade Mehmet Tahir ve Namık Kemal ile şiddetli polemiğe varan tartışmalara girişti.

1885’te Victor Hugo’nun ölümü üzerine onun hakkında bir küçük eser kaleme aldı. Bu eser, Türk edebiyat tarihinde yazılmış ilk tenkitli monografi sayılır. Voltaire hakkında kaleme aldığı diğer bir monografisinde pozitivizmi savundu. Bu kitapları “Hakikatçiler-Hayalciler” tartışmasını başlattı.

Oğlu Namık Kemal’i bir buçuk yaşında iken 1885’te kızılcık hastalığından kaybeden Beşir Fuad, bu kaybın etkisini üstünden atamadı. Mart 1886’da annesinin paranoyaya kapılıp ölmesinin üzerine hastalığın genetik olduğu endişesiyle delirme korkusuna kapıldı. Gece hayatına ve metreslerine yöneldi. Fransız metresinden Feride adlı bir kız çocuğu oldu. Eşi ve metresi arasında kalmanın sıkıntısını yaşadı. Tüm bu sıkıntılarının yanı sıra babasından kalan mirası tüketerek geçim sıkıntısına düştü ve kendini öldürmeyi planladı. 5 Şubat 1887’de Cağaoloğlu Yokuşu 12 numaralı evde bileklerini keserek intihar etti. Cenazesi Eyüp Mezarlığı’na defnedildi ancak mezarı daha sonra kaybolmuştur.

İntiharı

Beşir Fuad, intiharı ile hayatını son vermenin yanı sıra ölüm sırasında hissedilenleri bilimsel bir gözlem olarak kaydetmeyi de amaçladı ve arkasında birkaç satırlık bir tasvir bıraktı. Bu metin ve intiharıyla ilgili mektupları Ahmet Mithat Efendi Beşir Fuad isimli eserinde yayınlamıştır: "Ameliyatımı icra ettim, hiçbir ağrı duymadım. Kan aktıkça biraz sızlıyor. Kanım akarken baldızım aşağıya indi. ”Yazı yazıyorum, kapıyı kapadım.” diyerek geriye savdım. Bereket versin, içeri girmedi. Bundan tatlı bir ölüm tasavvur edemiyorum. Kan aksın diye hiddetle kolumu kaldırdım. Baygınlık gelmeye başladı..."

Beşir Fuad, cesedini kadavra olarak Tıbbiye'ye bağışladıysa da bu isteği yerine getirilmedi.

Fuad'ın intiharının hemen ardından İstanbul'da bir intihar salgını başlaması üzerine 11 Mart 1887 tarihinde gazetelerin intihar haberlerini vermesi yasaklandı. Yasak altı ay sonra kalktı.

Kitapları

• İki Bebek (Victor Bernard-Eugène Granger'den çeviri, bir perdelik komedi) (1884)
• Binbaşıyı Davet (K. F. Mor'dan çeviri, bir perdelik komedi) (1884)
• Birinci Kat (James Cobb'dan çeviri, iki perdelik komedi) (1884)
• Bedreka-i Fransevî (sarf kısmı, Emile Otto'dan çeviri) (1884)
• Bedreka-i Fransevî (nahiv kısmı, Emile Otto'dan çeviri) (1884)
• Miftah-ı Bedreka-i Lisan-i Fransevî (1885)
• Cinayetin Tesiri (Emile Zola'dan çeviri, roman) (1885)
• Miftah-ı Usûl-i Talim, (1885)
• Victor Hugo (1885)
• Almanca Muallimi (Emil Otto'dan çeviri) (1886
• İngilizce Muallimi (Emile Otto'dan çeviri) (1886
• Usûl-i Talim (Emile Otto'dan çeviri) (1886
• Beşer (1. Kısım 1886 Voltaire 1887)
• İntikad (Muallim Naci ile) (1887)
• Mektûbât (Fazlı Necib ile) (1889)

Bibliyografya

• Beşir Fuad, Şiir ve Hakikat (edisyon: Handan İnci). Yapı Kredi Yayınları. 1999. 
• M. Orhan Okay, Beşir Fuad: İlk Türk Pozitivisti ve Natüralisti. Hareket Yayınları. 1969. 
• Mehmet Karabela, Beşir Fuad and His Opponents: The Form of a Debate over Literature and Truth in Nineteenth-Century Istanbul. Journal of Turkish Literature 8:96-106. 2011.