Bilinen geçmiş zaman
_ge%C3%A7mi%C5%9F_zaman.png)
Bilinen geçmiş zaman ya da -di'li geçmiş zaman; Türkçede fiil sonuna "-di" ekinin ses uyumlarına uyacak şekilde eklenmesi ile oluşturulan geçmiş zaman yapısı. Ayrıca görülen geçmiş zaman ve hikâye geçmiş zaman olarak da bilinir. -di eki; -dı, -du, -dü, -ti, -tı, -tu veya -tü şekillerinden birini alabilir. -di ekinden sonra -varsa- ilgili şahıs eki gelir.
Bilinen geçmiş zaman kipi, Türkçedeki 5 haber kipinden biridir. Uzak ya da yakın geçmişte yapılan ve tamamlanan işleri kesinliğe bağlayarak anlatır. Tipik bir olumlu basit cümle kuruluşu şu şekildedir:
| Ben izledim. | Biz izledik. |
| Sen izledin. | Siz izlediniz. |
| O izledi. | Onlar izlediler. |
İsim cümleleri de ek-fiil alarak bilinen geçmiş zamanı ifade edebilirler:
- Dün hava çok güzeldi.
- Şimdiye kadar izlediğim en korkunç filmdi.
Çağdaş Türkçede giderek seyrekleşmekle birlikte -di eki, ("idi" şeklinde) ayrı olarak da kullanılabilir. Bu durumdayken küçük ve büyük ses uyumlarına uyması zorunlu değildir:
- Hükümdar halkın sorunlarına karşı çok duyarlı idi. (Bileşik yazılsaydı ses uyumlarına uyarak "duyarlıydı" şekline dönüşürdü.)
- Çorba çok lezzetli idi.
Olumsuzluk
[değiştir | kaynağı değiştir]Fiil cümlelerinde olumsuz hâli, -di ekinden önce -me olumsuzluk ekinin eklenmesi ile sağlanır. -me eki de -di eki gibi ses uyumlarına uyar:
- Bugün evden çıkmadım.
İsim cümlelerinde olumsuz hâli değil koşacı ile oluşturulur:
- Kardeşim evde değildi.
Soru hâli
[değiştir | kaynağı değiştir]Soru hâli, fiilden sonra (boşluk bırakarak) olumsuzluk eki "mi"nin ses uyumlarına uyacak şekilde eklenmesiyle veya soru sözcükleri ile sağlanır:
- Haberleri duydun mu?
- Eve kaçta geldin?
Var-yok kelimelerinin ek-fiil çekimi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Kişi | olumlu | olumlu-soru | olumsuz | olumsuz-soru |
|---|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | var-dım | var mıydım? | yok-tum | yok muydum? |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | var-dın | var mıydın? | yok-tun | yok muydun? |
| 3. Tekil Kişi (O) | vardı | var mıydı? | yoktu | yok muydu? |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | var-dık | var mıydık? | yok-tuk | yok muyduk? |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | var-dınız | var mıydınız? | yok-tunuz | yok muydunuz? |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | var-dılar | var mıydılar? | yok-tular | yok muydular? |