Gelecek zaman
Gelecek zaman, dilbilgisinde şu andan sonraki bir zamanda gerçekleşen bir olayı veya durumu anlatan zaman yapısıdır.[1]
Fiil cümlelerinde
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçede gelecek zaman kipi fiil sonuna büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde eklenen -ecek ve -acak ekleri ile oluşturulur. Ünsüzden sonra ek doğrudan gelirken, ünlü ile biten eylemlere eklenmeden önce yardımcı ünsüz gelir.[2]
- yaz-acak (ünsüz ile biten fiil)
- oku-y-acak (ünlü ile biten fiil)
Türkçede farklı şahıslara göre basit gelecek zaman, çeşitli örneklerle aşağıda gösterilmiştir:
| Kişi | git- | gel- | ara- |
|---|---|---|---|
| 1. tekil kişi (ben) | gid-eceğ-im | gel-eceğ-im | ara-y-acağ-ım |
| 2. tekil kişi (sen) | gid-ecek-sin | gel-ecek-sin | ara-y-acak-sın |
| 3. tekil kişi (o) | gid-ecek | gel-ecek | ara-y-acak |
| 1. çoğul kişi (biz) | gid-eceğ-iz | gel-eceğ-iz | ara-y-acağ-ız |
| 2. çoğul kişi (siz) | gid-ecek-siniz | gel-ecek-siniz | ara-y-acak-sınız |
| 3. çoğul kişi (onlar) | gid-ecek-ler | gel-ecek-ler | ara-y-acak-lar |
İsim cümlelerinde
[değiştir | kaynağı değiştir]İsim cümlelerinin gelecek zaman hâli yoktur. Farklı zamanlardaki isim cümleleri, "olmak" fiili eklenerek gelecek zamana dönüştürülür. Olmak fiili eklendiğinde cümle fiil cümlesine dönüşür:
- Bugün hava çok güzel. (geniş zamanlı isim cümlesi)
- Yarın hava çok güzel olacak. (gelecek zamanlı fiil cümlesi)
Gelecek zamanda süreklilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Gelecek zamanda süreklilik, şimdiki zaman kipi (-iyor) ve gelecek zaman kipi eklerinin bir arada kullanılması ile gerçekleştirilir:
- Yarın bu saatlerde Ankara'ya doğru uçuyor olacağım.
Diğer dil ve lehçelerde
[değiştir | kaynağı değiştir]Hakaniye lehçesinde
[değiştir | kaynağı değiştir]Karahanlı Türkçesine veya Türkçenin Karahanlı dönemine verilen isim olan Hakaniye Lehçesi'nde gelecek zaman çekiminin -ġa; -ge, -ġay; -gey ve -ġu; -gü ekleri ile yapıldığını göre biliriz. ol yag korgay; ol ewge bargay; ol manga kelgey;[3] barġay men[4] ve katıġlanġa men[5] gibi asıl kelimeye yapılan ekler Çiğil, Yağma, Toxsı, Argu, yukarı Çin'e kadar Uygur dillerinde bir kuraldır.
Eski Türkçede sıkça kullanılan -daçı; -deçi, -taçı; -teçi ekinin ise Hakaniye Lehçesi'nde çok az kullanılmıştır.[6][7]
Hakaniye Lehçesi'nde "yakın gelecek zaman" şeklinde ikinci bir gelecek zaman -ġalır; -gelir, -galur; -gelür gibi eklerden söz edilmektedir.[8][9]
Böyle eklerin örnekleri şöyledir:
alġalır,[10] atġalır,[11] köngelir,[12] yetgelür,[13] barġalır men.[14].. gibi.
Azericede
[değiştir | kaynağı değiştir]Gələcək zaman
Azericede gelecek zaman tablosu (-(y)acaq-, -(y)əcək- Gelecek Zaman Eki + Kişi Ekleri) böyledir:
| Gelecek Zaman | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Olumlu | Olumsuz | ||||||
| gələcəyəm | geleceğim | oxuyacağam | okuyacağım | gəlməyəcəyəm | gelmeyeceğim | oxumayacağam | okumayacağım |
| gələcəksən | geleceksin | oxuyacaqsan | okuyacaksın | gəlməyəcəksən | gelmeyeceksin | oxumayacaqsan | okumayacaksın |
| gələcək(dir) | gelecek(tir) | oxuyacaq(dır) | okuyacak(tır) | gəlməyəcək(dir) | gelmeyecek(tir) | oxumayacaq(dır) | okumayacak(tır) |
| gələcəyik | geleceğiz | oxuyacağıq | okuyacağız | gəlməyəcəyik | gelmeyeceğiz | oxumayacağıq | okumayacağız |
| gələcəksiniz | geleceksiniz | oxuyacaqsınız | okuyacaksınız | gəlməyəcəksiniz | gelmeyeceksiniz | oxumayacaqsınız | okumayacaksınız |
| gələcəklər | gelecekler | oxuyacaqlar | okuyacaklar | gəlməyəcəklər | gelmeyecekler | oxumayacaqlar | okumayacaklar |
Türkmencede
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkmence gelecek zamanda şahıslara göre fiil çekimi yoktur. Gelecek zaman yerine zamirler kullanılır.
| Gelecek Zaman | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Olumlu | Olumsuz | ||||||
| men geljek | geleceğim | men okajak | okuyacağım | men geljek däl | gelmeyeceğim | men okajak däl | okumayacağım |
| sen geljek | geleceksin | sen okajak | okuyacaksın | sen geljek däl | gelmeyeceksin | sen okajak däl | okumayacaksın |
| ol geljek | gelecek | ol okajak | okuyacak | ol geljek däl | gelmeyecek | ol okajak däl | okumayacak |
| biz geljek | geleceğiz | biz okajak | okuyacağız | biz geljek däl | gelmeyeceğiz | biz okajak däl | okumayacağız |
| siz geljek | geleceksiniz | siz okajak | okuyacaksınız | siz geljek däl | gelmeyeceksiniz | siz okajak däl | okumayacaksınız |
| olar geljek | gelecekler | olar okajak | okuyacaklar | olar geljek däl | gelmeyecekler | olar okajak däl | okumayacaklar |
Özbekçede
[değiştir | kaynağı değiştir]Kelasi Zamon
| Olumlu | Olumsuz | ||
|---|---|---|---|
| Özbekçe | Türkçe | Özbekçe | Türkçe |
| kelaman | geleceğim | kelmayman | gelmeyeceğim |
| kelasan | geleceksin | kelmaysan | gelmeyeceksin |
| keladi | gelecek | kelmaydi | gelmeyecek |
| kelamiz | geleceğiz | kelmaymiz | gelmeyeceğiz |
| kelasiz | geleceksiniz | kelmaysiz | gelmeyeceksiniz |
| keladilar | gelecekler | kelmaydilar | gelmeyecekler |
Ulahçada
[değiştir | kaynağı değiştir]Balkanlar'da konuşulan doğu Romen dili olan Ulahçada gelecek zaman, "va" (düslemek) yardımcı değişmeyen cüzü ve dilek kipi kullanarak, aynen eski Rumencedeki gibi oluşturuluyor.
| Ulahça | Rumence (eski) |
Türkçe |
|---|---|---|
| va s-cãntu | va să cânt | şarkı söyleyeceğim |
| va s-cãntsã | va să cânţi | şarkı söyleyeceksin |
| va s-cãntã | va să cânte | şarkı söyleyecek |
| va s-cãntãm | va să cântăm | şarkı söyleyeceğiz |
| va s-cãntats | va să cântaţi | şarkı söyleyeceksiniz |
| va s-cãntã | va să cânte | şarkı söyleyecekler |
Litvanyacada
[değiştir | kaynağı değiştir]Gelecekte gerçekleşecek olayları anlatmaya yarayan zamandır. Göreceli olarak kolay bir yapılışı vardır:
- Mastar eki -ti atılır,
- Gelecek zaman son eki -s- eklenir,
- Son olarak, uygun sonlandırma yapılır.
| dirbti = çalışmak | norėti = istemek | skaityti = okumak | |
|---|---|---|---|
| Ben | dirbsiu | norėsiu | skaitysiu |
| Sen | dirbsi | norėsi | skaitysi |
| O | dirbs | norės | skaitys |
| Biz | dirbsime | norėsime | skaitysime |
| Siz | dirbsite | norėsite | skaitysite |
| Onlar | dirbs | norės | skaitys |
- dirbsiu = 'Çalışacağım', norėsi = 'İsteyeceksin', skaitysime = 'Okuyacağız'
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Comrie, Bernard, Tense, Cambridge Univ. Press, 1985.
- ^ Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayını, İstanbul, 2002
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt II, sayfa 66.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt III, sayfa 236.
- ^ Kutadgu Bilig - 541
- ^ Hacıeminoğlu, 1996: sayfa 187.
- ^ Ercilasun, 1984: sayfa 126, 129.
- ^ Hacıeminoğlu, 1996: sayfa 188.
- ^ Ercilasun, 1984: sayfa 133-135.
- ^ Kutadgu Bilig - 116-11.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt II, sayfa 20-23
- ^ Kutadgu Bilig - 5976
- ^ Kutadgu Bilig - A, 176-7.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt II, sayfa 67-1
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]| Karakter | |
|---|---|
| Plan | Zirve · Dramatik anlaşmazlık · Sonuç · Diyalog · Dramatik yapı · Serim · Düşen aksiyon · Hikâye aracı · Altplan · Alt metin · Plot twist |
| Yerleştirme | |
| Tema | |
| Stil | |
| Türler | Fabl · Masal · Çok kısa öykü · Mektup · Hipermetin · Roman · Romans · Uzun hikâye · Oyun · Şiir · Senaryo · Hikâye · Edebi türlerin listesi |
| Tarz | Macera · Komedi · Polisiye · Kurgu · Kurgu belgesel · Kurgusal olmayan eser · Erotik · Kurgusal olmayan roman · Fantezi · Tarihi · Korku · Büyülü gerçekçilik · Gizem · Paranoya · Felsefi roman · Politik roman · Aşk · Saga · Hiciv · Bilimkurgu · Spekülatif · Süper kahraman · Gerilim · Kentsel |
| Anlatıcı | |
| Zaman | |
| İlişkili | |
