Botsvana devlet başkanı
Botsvana Cumhuriyeti Devlet Başkanı, Anayasaya göre Botsvana'nın devlet başkanı ve hükûmet başkanı ve aynı zamanda Botsvana Savunma Kuvvetleri'nin başkomutanıdır.[1] Cumhurbaşkanı, parlamentonun tek meclisi olan Ulusal Meclis tarafından seçilir ve genellikle en büyük siyasi partinin lideri olur. Anayasa, cumhurbaşkanının görev süresini iki beş yıllık dönemle sınırlandırıyor. Anayasa uyarınca seçilen ilk cumhurbaşkanı, 1965-1966 yılları arasında başbakanlık yapan Sir Seretse Khama'ydı.[2] Görevdeki isim, 2024 genel seçimlerinin ardından 1 Kasım 2024'te Ulusal Meclis tarafından seçilen Duma Boko'dur . Cumhurbaşkanı, güvensizlik oyu ile görevden alınabilir.
Cumhurbaşkanlığı görev süresi
[değiştir | kaynağı değiştir]Başkan, Ulusal Meclis'in görev süresiyle aynı zamana denk gelen beş yıllık bir süre için seçilir.[3] Daha önce bir başkan istenilen sayıda yeniden seçilebiliyordu. 1997'de, ikinci başkan Quett Masire döneminde, göreve ilk kez dönem sınırlaması getirildi. [4] [5] 1998'den bu yana, başkanın görev süresi, ardışık veya ayrı ayrı olmak üzere toplam 10 yılla (iki tam döneme eşdeğer) sınırlandırılmıştır.[5] Dönem sınırlamalarının uygulandığı ilk başkan, 2008 yılında görevinden tamamen ayrılması gereken Festus Mogae'ydi . [6] Her başkana garantili bir emeklilik maaşı verilir.[7]
Seçim
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel seçim kampanyası sırasında, Ulusal Meclis'e aday olan tüm vekil adayları, adaylık belgelerini verirken, cumhurbaşkanı olarak kimi desteklediklerini açıklarlar. Bir parti veya ittifak, yasama seçimlerinde seçilmiş milletvekillerinin mutlak çoğunluğunu elde ederse, her zaman partinin veya ittifakın lideri olan başkan adayı, bir göreve başlama oyu gerekmeksizin derhâl yeni başkan olur.[8] [9] [10] Uygulamada, yasama seçimleri çoğunluk oyu esasına göre yapıldığından, 1965'teki ilk genel seçimlerden bu yana seçimler her zaman tek partili çoğunluk hükûmetleri ile sonuçlanmış ve dolayısıyla milletvekilleri tarafından başkanlık seçimi hiçbir zaman gerçekleşmemiştir.
Cumhurbaşkanı, genel seçimler sonucunda parlamentoda çoğunluğun sağlanmasıyla Ulusal Meclis üyeleri tarafından seçilir. Hiçbir aday basit çoğunluğu sağlayamadığı takdirde, Ulusal Meclis, kazanmak için gereken toplam milletvekili sayısının (özel olarak seçilen milletvekilleri hariç) basit çoğunluğu ile gizli oyla başkanı seçer. Bu seçime, partisinin en az 10 milletvekili çıkarması durumunda katılacaktır. Üç tur oylama sonunda hiçbir aday seçilemezse, başarılı bir seçimin mümkün olduğu değerlendirilirse, başkan tarafından iki tur daha oylama yapılmasına izin verilebilir. Bu turlarda da bir kazanan çıkmazsa veya başkan daha fazla tur yapılmasına izin vermezse, Ulusal Meclis feshedilecek ve erken seçim yapılacak.[8]
Cumhurbaşkanının görevde kalabilmesi, hükûmetinin Ulusal Meclis'in çoğunluğunun güvenine sahip olup olmamasına bağlıdır. Güvensizlik oyu ile görevden alınabilirler, bu durumda istifa etmeleri gerekebilir veya eğer olmazsa, başkanın bunu yapmayı reddetmesi hâlinde parlamento feshedilebilir ve bu durumda erken seçime gidilebilir.
Cumhurbaşkanlığı yetkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Devlet başkanı, devletin başı, hükûmetin başı ve Botsvana Savunma Kuvvetleri'nin başkomutanıdır. Cumhurbaşkanının hakları, sorumlulukları ve ücreti Anayasanın III. Bölümünde ve Millî Meclis tarafından çıkarılan sonraki kanunlarda ifade edilmiştir.
Cumhuriyetin yürütme yetkileri, Anayasa'da listelenen görevlere çeşitli görevlileri atayan cumhurbaşkanında bulunmaktadır; bunların en önemlileri kabine bakanları ve Temyiz Mahkemesi temyiz hakimleridir. Başkan, ilgili politika konularında kabineye danışmalıdır. Cumhurbaşkanı, Ulusal Meclis'ten geçen yasa tasarılarını onaylayabilir veya onay vermeyebilir. Eğer Millî Meclis aynı kanunu tekrar kabul ederse cumhurbaşkanı 21 gün içinde onaylar veya onayını geri çeker, yahut da Millî Meclisi feshedebilir. Cumhurbaşkanına, Merhamet Danışma Kurulu'nun tavsiyesi üzerine olağanüstü hâl ilan etme ve af veya ceza indirimi verme konusunda anayasal yetkiler verilmiştir.
Botsvana cumhurbaşkanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Botswana 1966 (rev. 2016) Constitution – Constitute". www.constituteproject.org (İngilizce). 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2024.
- ^ "Countries Ba-Bo". www.rulers.org. 1 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2024.
- ^ "Botswana: Freedom in the World 2023 Country Report". Freedom House (İngilizce). 27 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- ^ Padnani 2017.
- ^ a b "History". www.parliament.gov.bw. 20 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- ^ Cook & Siegle.
- ^ "Presidents (Pensions and Retirement Benefits)". Botswana Laws. 29 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024.
- ^ a b "Constitution of Botswana 1966". www.commonlii.org. 4 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- ^ Chaudry 2009.
- ^ Ntuane 2006.
Alıntı yapılan eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Padnani, Amisha (29 Haziran 2017). "Ketumile Masire, Who Shaped and Led a Vibrant Botswana, Dies at 91". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- Ntuane, Batsalo (22 Mayıs 2006). "Democratic forces must safeguard presidential term limits". Mmegi.bw. 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- Chaudry, Serena (18 Ekim 2009). "Botswana's President Khama wins new term". The Independent. Reuters. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024.
- Cook, Candace; Siegle, Joseph. "Circumvention of Term Limits Weakens Governance in Africa". Africa Center for Strategic Studies. 22 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2024.