Boykolar
бойки | |
|---|---|
 Maniava'daki Boyko ailesi, 19. yüzyıl sonu | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Ukrayna | 131 (2001)[1] |
 Polonya | 258 (2011)[2] |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Lemkolar · Hutsullar | |
Boykolar ya da Boikolar (Rusince: бойки; Ukraynaca: бойки; Lehçe: Bojkowie; Slovakça: Pujďáci), ya da basitçe Yüksek Dağlılar (Ukraynaca: верховинці; Rusince: ґоралы), Karpat Dağları'nda bulunan ve Ukrayna, Slovakya, Macaristan ve Polonya'da yaşayan bir etnodilbilimsel gruptur. Komşu Lemkolar ve Hutsullar ile birlikte Boykolar, Rusinlerin bir alt grubu olarak kabul edilir ve belirgin bir Doğu Slav lehçesi konuşurlar.[3] Ukrayna içinde Boykolar ve diğer Rusinler, etnik Ukraynalıların bir alt grubu olarak görülür.[4][5] Boykolar, komşularından lehçe, kıyafet, halk mimarisi ve gelenekler açısından farklılık gösterir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]
Boyko adının kökeni hakkında birkaç etimolojik hipotez bulunmaktadır,[6] ancak genellikle, rahip Joseph Levytsky’nin Hramatyka (1831) adlı eserinde açıkladığı üzere, bu adın Lehçe: boiie parçacığından türediği kabul edilir.[7] Özellikle, nüfusun sıkça kullandığı "бой!, бойє!" (< bo-i-je >) ünleminden, yani "gerçekten öyle!" anlamına gelen ifadeden türemiştir.[8] 19. yüzyıl bilgini Pavel Jozef Šafárik, Franjo Rački ve Henry Hoyle Howorth ile birlikte, Boykoları 10. yüzyıl De Administrando Imperio eserinde bahsedilen Boiki bölgesiyle doğrudan ilişkilendirmiştir,[7][9] ancak bu tez günümüzde geçerliliğini yitirmiş ve reddedilmiştir,[8] çünkü Mykhailo Hrushevsky gibi çoğu bilgin, 19. yüzyılda bunu zaten çürütmüştür; zira Boiki, açıkça Bohemya’yı işaret eder ve bu da Kelt kabilesi Boii’den türemiştir.[10][11][12] Boii’den türeme[6] yeterince kanıt olmadığı için tartışmalıdır.[7] Ayrıca Boykolar, Vrchovints (Yüksek Dağlılar) olarak da adlandırılırlar.[13] Hutsullar ve Lemkolar durumunda olduğu gibi, 18. ve 19. yüzyıldan beri tarihsel ve etnografik kaynaklarda kaydedilmişlerdir.[14]
Bazı Boykolar, bu adı aşağılayıcı buldukları için kendilerini yüksek dağlılar (verkhovyntsi) olarak adlandırır.[7]
Köken
[değiştir | kaynağı değiştir]
Boykolar, ya bölgede yaşayan Doğu Slav kabilelerinin, özellikle Beyaz Hırvatların torunlarından biri olarak kabul edilir,[6][7][15] muhtemelen doğudan gelen Uliçler de olabilir,[16] ya da daha sonra Transilvanya’dan göç eden Vlah çobanlarıdır.[15]
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Boyko Bölgesi’nde (Lehçe: Bojkowszczyzna, Ukrayna/Boyko: Boikivshchyna), çoğu Boyko olan 400.000’e kadar insan yaşıyordu.[7][17] Ayrıca, Polonya ile Sovyet Ukrayna arasındaki nüfus değişimi ve 1947’de Polonya’daki Rusinler ve Ukraynalıların zorla yer değiştirilmesi öncesinde, Polonya’daki Sanok, Lesko ve Przemyśl’nde (Podkarpackie Voyvodalığı) yaşıyorlardı.[18] Boykolar’ı anmak için Ukrayna ulusal parlamentosu Verkhovna Rada, 2016’da Telmanove Rayonu’nu, Boykolar’ın 1951 Polonya-Sovyet toprak değişimi sonrasında Czarna, Bieszczady İlçesi’nden (bugün Polonya’da) sürüldüğü yer olan Boykivske Rayonu olarak yeniden adlandırdı. Mevcut kanıtlardan, 1970’te 230.000 Boyko kökenli insan yaşadığı tahmin edilmektedir.[18]
Ukrayna’da Boykolar’ın Ukraynalılar’dan ayrı bir etnisite olarak sınıflandırılması tartışmalıdır.[19][20][21] Eski ve kullanılmayan Rutenyan terimi, Rus’tan türemiş olmasına rağmen belirsizdir; çünkü teknik olarak tarihsel döneme bağlı olarak Rusinler ve Ukraynalıları, ayrıca Belarusluları ve bazı durumlarda Rusları ifade edebilir. 2001 Ukrayna nüfus sayımına göre, yalnızca 131 kişi kendini Ukraynalılar’dan ayrı olarak Boyko olarak tanımlamıştır.[1] Bu, aynı zamanda SSCB ve modern Ukrayna’da Rusin halkını modern Ukrayna devletine asimile etme çabalarının bir sonucudur. 2011 Polonya nüfus sayımında, 258 kişi Boyko’yu ulusal-etnik kimlik olarak belirtmiş, bunlardan 14’ü bunu tek ulusal-etnik kimlikleri olarak listelemiştir.[2]
Konum
[değiştir | kaynağı değiştir]- Polonya: Polonya’nın güneydoğu ucu (Podkarpackie Voyvodalığı).
- Ukrayna: Ukrayna’daki Karpatlar’ın orta ve batı yarısı, Lviv Oblastı’nın güneyi (Stryi, Drohobych ve Sambir Rayonu), batı İvano-Frankivsk Oblastı (Kalush Rayonu) ve kuzeydoğu Zakarpatya Oblastıı’nın bazı kısımları (Mizhhiria Rayonu)
- Kuzeydoğu Slovakya
Boykolar’ın batısında Lemkolar, doğusunda ya da güneydoğusunda Hutsullar, kuzeyinde Dnistrovyanlar, Opolyanlar yaşar.
-
Polonya’nın güneydoğu ucundaki etnografik gruplar, Boykolar koyu mavi renkte. -
Boyko ailesi. Dolyna bölgesi. 1898 -
Boyko ailesi. 20. yüzyıl başı -
Galiçya’daki Boyko sakinleri, 1837’den litograf -
Boyko adam, 1925–1939. -
Boyko ailesi, savaş öncesi. -
Boyko ailesi, savaş öncesi. -
Boyko kulübesi, 1903 -
Boyko kulübesinin içi. Boykivshchyna Kültür ve Yaşam Müzesi
.jpg)
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Boykolar’ın çoğu Ukrayna Rum Katolik Kilisesi’ne aittir, azınlık ise Ukrayna Ortodoks Kilisesi’ne mensuptur. Boyko bölgesinin ayırt edici ahşap kilise mimarisi, üç kubbeli bir kilisedir; kubbeler tek bir çizgide sıralanır ve ortadaki kubbe diğerlerinden biraz daha büyüktür.
-
-
-
Rosolin’deki Aziz Onuphrius’un ahşap Boyko kilisesi -
Vyshka’daki Aziz Michael Boyko kilisesi -
Verkhnya Rozhanka’daki Pentekost Boyko kilisesi -
Huklyvyi’deki Kutsal Ruh kilisesi -
Matkiv’deki Aziz Demetrius kilisesi
.jpg)
_1700_%D1%80._%D0%92%D0%B8%D1%88%D0%BA%D0%B0_7661-HDR.jpg)
.jpg)
.jpg)
Önemli kişiler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yuriy Drohobych (1450–1494), Ukrayna’daki ilk tıp doktoru, Bologna Üniversitesi rektörü (1481–1482), Jagiellonian Üniversitesi profesörü (1488).[6]
- Petro Konashevych-Sahaidachny (1582–1622), Ukraynalı siyasi ve sivil lider, Ukrayna Zaporojye Kazakları Hetmanı (1616–1622).[6]
- Ivan Franko (1856–1916), Ukraynalı şair, yazar ve siyasi aktivist.[6]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Ukrainian Census 2001". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2025.
- ^ a b Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna 17 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Narodowy Spis Ludności i Mieszkań 2011 (National Census of Population and Housing 2011). GUS. 2013. p. 264.
- ^ Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). "Mari". Avrupa Halkları Ansiklopedisi (İngilizce). Infobase Publishing. s. 70. ISBN 978-1-4381-2918-1. 22 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2025.
Batılarında Lemkolar, doğularında ise Hutsullar bulunur. Belirgin lehçeler konuşan bu üç Slav grubu, Rusinler ya da Karpat-Rusinler olarak bilinen halklar arasındadır.
- ^ [Richard T.Schaefer (ed.), 2008, Irk, Etnisite ve Toplum Ansiklopedisi, Cilt 1, Sage Publications, s. 1341.
- ^ James Stuart Olson, Lee Brigance Pappas & Nicholas Charles Pappas, 1994, Rus ve Sovyet İmparatorluklarının Etnik-Tarihsel Sözlüğü, Greenwood Publishing Group, ss. 109–110.
- ^ a b c d e f Voynaloviç V.A. (2003). "БОЙКИ". Ukrayna Tarihi Ansiklopedisi (Ukraynaca). 1. Naukova Dumka, NASU Tarih Enstitüsü. s. 688. ISBN 966-00-0734-5. 25 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2025.
"B." adının kökeni ve etimolojisi konusunda birkaç hipotez vardır. Bazıları bunu belirli bir insan grubunun psikolojik yapısıyla ilişkilendirirken, diğerleri dil-diyalekt özellikleriyle bağdaştırır (Boyko lehçesi – güneybatı Karpat lehçelerinden biridir – birçok arkaik özellik, özellikle fonetik ve morfolojik, korumuştur). Bu adı Kelt kabilelerinin etnonimi olan "boyï" ile ilişkilendiren hipotez oldukça makul görülür; bu kabileler 6. yüzyılda Balkanlar’a ve Karpatlar’a göç etmiştir. Bazı yerlerde B. kendilerini yüksek dağlılar olarak adlandırır. Zakarpatya’da "B." adı pek yaygın değildir ... B.’nin, Volodymyr Svyatoslavyç tarafından Kiev Rus’una katılan eski Slav kabilesi Beyaz Hırvatların torunları olduğu düşünülmektedir
- ^ a b c d e f Sofiia Rabii-Karpynska (2013) [1984]. "Boikolar". Ukrayna İnternet Ansiklopedisi. 1. Toronto Üniversitesi Yayınevi. ISBN 978-0802033628. 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2025.
Boyko adının, nüfusun sıkça kullandığı boiie parçacığından türediği düşünülmektedir. Boykolar’ın, Prens Volodymyr Büyük döneminde Kiev Rus’ devleti yönetimine giren eski Slav kabilesi Beyaz Hırvatların torunları olduğuna inanılır. Macarlar Tuna Ovası’nı işgal etmeden önce bu kabile, Doğu ve Güney Slavlar arasında doğrudan bir bağlantı görevi görmüştür. Bazı erken Slav uzmanları, örneğin Pavel Šafařík ve F. Rački, Bizans kralı VII. Konstantin Porphyrogenitus’un (10. yüzyıl) ‘Boiky’ bölgesinin Türkia’nın (yani Macaristan) ötesinde yer aldığı ve Beyaz Sırpların anavatanı olduğu yönündeki ifadesini mevcut Boyko bölgesi olarak yorumlamıştır. Bu hipotez muhtemelen doğrudur, ancak kanıtlanmamıştır. Aynı şekilde, Yaroslav Pasternak’a göre Boykolar’ın adı ile Kelt kabilesi Boii arasında bir bağlantı kuracak kanıt yoktur.
- ^ a b Jaroslav Rudnyckyj (1962–1972). Ukrayna Dilinin Etimolojik Sözlüğü: Bölüm 1–11, A–G (İngilizce ve Ukraynaca). 1. Winnipeg: Ukrayna Özgür Bilimler Akademisi (UVAN). s. 162.
- ^ Howorth, H. H. (1878). "Slavların Yayılması. Bölüm I. Hırvatlar". Büyük Britanya ve İrlanda Antropoloji Enstitüsü Dergisi. Cilt 7. s. 326. doi:10.2307/2841009. JSTOR 2841009. 14 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi2 Nisan 2025.
- ^ Mykhailo Hrushevsky (1997) [1898]. Andrzej Poppe; Frank E. Sysyn; Uliana M. Pasiczny (Ed.). Ukrayna-Rus Tarihi. Cilt 1: Tarih Öncesinden On Birinci Yüzyıla. Marta Skorupsky tarafından çevrildi. Ukrayna Çalışmaları Kanada Enstitüsü Yayınevi. ss. 161-162. ISBN 978-1-895571-19-6.
Konstantin’in anlatımındaki ikinci detay, doğu Karpatlar’ı işaret ettiği varsayılan, Beyaz Sırplarla sınırda yer alan ‘Boiki (Boiki) denen yer’ ifadesidir; uzun süre bu, Ukraynalı Boykolar’a atıf olarak kabul edildi – bazıları hâlâ öyle düşünüyor. Ancak bu çok olası değil, çünkü konum Sırplar için çok doğuda, ayrıca Boyko adının bu kadar geniş bir kullanımda olduğuna dair bir kanıt yok. Dolayısıyla, Karpatlar’da bir Rus Hırvatistanı’nın varlığını öneren tek şey Birincil Kronik’tir ... H. Jireiek tarafından yayımlanan Karten zur Geschichte (1897), ‘Boiki’yi Dnister üzerinde gösterir (harita 4). Daha olası olan, Boiki’nin Boiohem ya da Bohemya adının bozulmuş bir varyantı olduğudur, ki çoğu bilgin artık böyle inanmaktadır...
- ^ Gyula Moravcsik, (Ed.) (1949). De administrando imperio. Pázmány Péter Bilim Üniversitesi Yunan Filoloji Enstitüsü. ss. 130-131.
...modern Saksonya olmalı, burada Sırpların (Sorbların) kalıntıları hâlâ yaşamaktadır. ‘Boiki’ adı uzmanlar arasında çok tartışılmıştır ... ‘Boiki denen yer’in yalnızca Bohemya olabileceğini kanıtlamıştır. Grégoire (L’Origine, 98), Skok’un ‘Boioi’ okuma önerisini reddeder ve ‘Boimi’yi önerir. C.’nin anlatımı ciddi bir yanlışlık içerir: yani Sırpların ‘kendileri tarafından Boiki denen bir yerde’ yaşadığı ifadesi. Bohemya’da Hırvatların varlığına dair belgeli kanıtlarımız olsa da, Sırpların orada yaşadığına dair hiçbir kanıt yoktur. Aslında Bohemya, Beyaz Sırbistan’ın başka bir komşusuydu
- ^ Łowmiański, Henryk (2004) [1964]. Nosić, Milan (Ed.). Hrvatska pradomovina (Chorwacja Nadwiślańska in Początki Polski) [Hırvat eski anavatanı] (Hırvatça). Kryżan-Stanojević, Barbara tarafından çevrildi. Maveda. s. 16. OCLC 831099194.
- ^ "Polonya ve Ukrayna'daki Karpat Bölgesi'nin Ahşap Tserkvaları" (PDF) (Basın açıklaması). Varşova – Kiev. UNESCO. 2011. s. 9. 5 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Ağustos 2020.
Boykolar: Karpat Rusin dilinin yerel bir lehçesini kullanan, Batı Karpatlar’da yaşayan bir etnik grup. Boykolar – aynı zamanda Vrchovints olarak da bilinir – güneyden gelen ve yerel toplumu asimile eden çobanların torunlarıdır.
- ^ Vortman D.Ya., Kosmina O.Yu. (2007). "UKRAYNA KARPATLARI". Ukrayna Tarihi Ansiklopedisi (Ukraynaca). 4. Naukova Dumka, NASU Tarih Enstitüsü. ISBN 978-966-00-0692-8. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2025.
Tarihsel-etnografik kaynaklar, 18. yüzyıl sonu – 19. yüzyıl başında U.K.’da Ukraynalıların alt etnik grupları olan Boykolar, Lemkolar ve Hutsulların varlığını kaydeder.
- ^ a b Magocsi, Paul Robert (1995). "Karpat-Rusinler". Karpat-Rusin Amerikan. XVIII (4). 28 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi2 Nisan 2025.
Bu biraz uzun erken tarih tartışmasının amacı, Karpat-Rusinler’in karmaşık kökenlerini vurgulamaktır. Genellikle iddia edildiği gibi, yalnızca Kiev Rus’undan gelmezler ve adlarının Rusin olduğu söylenmez. Daha ziyade, günümüz Karpat-Rusinler’in ataları şunların torunlarıdır: (1) Hunlarla birlikte Tuna Havzası’na gelen erken Slav halkları; (2) Beyaz Hırvatlar; (3) Galiçya ve Podolya Rusinleri; ve (4) Transilvanya Vlahları.
- ^ George Shevelov (2002) [1979]. "Ukrayna Dilinin Tarihsel Fonolojisi" (Ukraynaca). 15 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2008.
Ukrayna’dan bahsederken, Kiev Birincil Kronik’inde listelenen ve/veya bahsedilen şu tarih öncesi Slav kabilelerini dikkate almak gerekir: Derevlyanlar (Orta Polissya), Siveryanlar (Doğu Polissya), Polyanlar (Kiev bölgesi, yani Rus’un çekirdeği), Buzhanlar (aynı zamanda Volynliler veya Dulibler olarak da adlandırılır), Uliçler ya da Uluchiler, Tivertsiler (Dniester bölgesi) ve Hırvatlar (Karpatlar? Peremyshchyna?). Dulibler son olarak 907 kaydında, Uliçler 922’de, Polyanlar ve Tivertsiler 944’te, Derevlyanlar 990’da, Hırvatlar 992’de, Siveryanlar 1024’te упоминались. Saf coğrafi açıdan bakıldığında, orta Polissya lehçeleri Derevlyanlar’dan, doğu Polissya lehçeleri Siveryanlar’dan, batı Volyn lehçeleri Dulibler’den türetilebilir; ayrıca bir hipotez – Şahmatov, Lehr-Spławiński, Zilynski, Niederle, Kobyljanskyj ve diğerleri tarafından bireysel nüanslarla savunulan – Hutsulların ve belki de Boykolar’ın, Peçeneklerin baskısı altında Boh üzerindeki anavatanlarını terk ederek Karpatlar’ın bu bölgesine göç eden Uliçler’in torunları olduğunu öne sürer. Ancak, Ukrayna’daki tarih öncesi Slav kabilelerinin birbirlerinden hangi dil özellikleriyle ayrıldığına dair hiçbir şey bilmiyoruz, bu nedenle modern lehçeleri bu kabilelerle ilişkilendirme girişimleri ne kanıtlanabilir ne de çürütülebilir.
- ^ İsayevych Ya.D. (2003). "БОЙКІВЩИНА". Ukrayna Tarihi Ansiklopedisi (Ukraynaca). 1. Naukova Dumka, NASU Tarih Enstitüsü. s. 688. ISBN 966-00-0734-5. 23 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2025.
- ^ a b I. A. Boyko (2016). "БО́ЙКИ". Büyük Rus Ansiklopedisi (Rusça). Bolshaya Rossiyskaya Entsiklopediya, Rus Bilimler Akademisi. 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2019.
1947’deki zorla yer değiştirmeden önce, Polonya’daki Podkarpackie Voyvodalığı’nda Sanok, Lesko ve Przemyśl ilçelerinde de yaşıyorlardı. 1970’te yaklaşık 230 bin kişi olduğu tahmin ediliyordu.
- ^ Profesör Ivan Pop: Subkarpatya Rusin Ansiklopedisi(Encyclopedija Podkarpatskoj Rusi). Uzhhorod, 2000.
- ^ Paul Robert Magocsi, Rusin Tarihi ve Kültürü Ansiklopedisi. Toronto Üniversitesi Yayınevi, Haziran 2002.
- ^ Tom Trier (1998), Transkarpatya Ukrayna’daki Etnik İlişkiler
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Anatoliy Ponomariov. "Ethnic groups of Ukrainians" (in Ukrainian).
- Nakonechny, Ye. "How Ruthenians became Ukrainians", Zerkalo Nedeli (the Mirror Weekly), July, 2005. Available online in Russian and in Ukrainian.
- Short photo essay about contemporary Boiko life.
- Romaniuk, K. 20. yüzyıl ortalarında Kherson bölgesinde Boyko lehçesi kullanımının özellikler. "Domiv". 8 March 2016
.svg)