Bugu Yitu'nun Mezar Yazıtı

Bugu Yitu'nun mezar kitabesi, Bugu Yitu'nun (Çince: 仆固乙突; 635-678) mezarının içinde bulunan bir yazıttır. 678 yılına tarihlenmektedir ve 2009 yılında ortak bir Rus-Moğol ekibi tarafından Moğolistan'ın Ulan Batur kentinin 160 km batısındaki Tuv Eyaletindeki Zaamar sum'da, Tula Nehri kıyılarının yaklaşık 2,5 km kuzeydoğusunda ve Tuul Nehri kıyısındaki 10. yüzyıldan kalma Hıtay kasabası Khermen Denzh'e yakın bir yerde bulunmuştur.^[1] Yazıt şu anda Ulan Batur'daki Zanabazar Güzel Sanatlar Müzesi'nde sergilenmektedir. Shoroon Dov Kurgan olarak da adlandırılan Bugu Yitu'nun mezarı, antik çağlarda yağma girişiminin izlerini göstermektedir. Yakındaki Şoroon Bumbagar mezarı hiçbir zaman yağmalanmamıştır ve bu nedenle sağlam bir kapı, birçok heykel ve insan, ejderha ve tapınak duvar resimleri dahil olmak üzere çok daha fazla eser içerdiği bulunmuştur, ancak hiçbir yazıt yoktur. Bugu Yitu'nun mezarı, bir yazıt olması bakımından sıra dışıdır. Her biri 3 karakterden oluşan 4 satırdan oluşan 75 cm x 75 cm ölçülerindeki Bugu Yitu'nun kapak yazıtı dışında, ana yazıt her biri 31 karakterden oluşan 28 satırdan oluşmaktadır. Yazıtın dili Klasik Çince'dir ve Tang hanedanının Jimi sistemi [en] altındaki Jinweizhou (金微州) himayesinin Dudu (都督) veya Başkomutanı Bugu Yitu'nun biyografisini anlatır. Yazıtın bir fotoğrafı Mongol Toli web sitesinde bulunabilir.^[2]

Tarih

Bugu Yitu, büyükbabası Gelan Bayan'dan bahsedilmesinin aksine Tang tarihlerinde bahsedilmemektedir. Bugu boyu, Doğu Göktürk Kağanlığı'nın 630 Mayıs'ında Tang Hanedanlığı tarafından yenilmesinin ardından kuzey Moğolistan'daki iktidar boşluğunu dolduran bir Türk halkı olan Seyanto'nun bir parçasıydı. 647'de Bugu boyu, Jimi (gevşek dizgin) sistemi altında Tang hanedanının egemenliğini kabul etti ve Dudu (Başkomutan) unvanını aldı. İlk Dudu, Bugu Yitu'nun büyükbabası Gelan Bayan'dı (歌滥拔延), ardından 657'ye kadar hüküm süren Bugu Yitu'nun babası Sifu (思匍) geldi. Mezar taşına bakılırsa Bugu Yitu, 678'de öldüğünde 44 yaşındaydı. Bu, 657'de babası Sifu'nun yerine Dudu makamına geçtiğinde 22 veya 23 yaşında olduğu anlamına gelir. Yazıt, çok sayıda boyalı heykelciğin bulunduğu tuğla kaplı ana odanın önündeki yere düz bir şekilde yerleştirilmişti.^[3] Ana odaya üç kemerli geçitten erişiliyordu. Bizans tarzı altın sikkeler de bulundu. Yazıta göre, Linde'nin ikinci yılında (665) Shandong Eyaletindeki Tai Dağı'nda Tang İmparatoru Gaozong ile birlikte bir törene katıldı. Yazıtta ayrıca Doğu Mançurya'daki Mohe'ye ve Tibet İmparatorluğu'na (吐蕃) karşı askeri seferler düzenlediği belirtiliyor. General Tonyukuk'un 716 tarihli Tonyukuk Yazıtının doğuda Ulan Batur'un Nalaikh Bölgesi'ndeki aynı Tula Nehri vadisinde bulunması dikkat çekicidir. Bu yazıtta Tang etkisinin çocukluğunda hala güçlü olduğunu ve Tang etkisini devirmek ve Türk Kağanlığı'nı yeniden kurmak için Şantung Eyaleti, Tibet ve Orta Asya gibi uzak yerlere seferler de dahil olmak üzere birçok mücadeleye girdiğini belirtir.

Mezardan çıkan eserler

Yazıt, Shoroon Dov Kurgan olarak da adlandırılan Bugu Yitu'nun mezarında bulundu. Mezarda birçok eser, özellikle pişmiş toprak heykelcikler bulundu.^[4]

Shoroon Dov eserleri, Göksel Kral (Tian Wang). Moğolistan, Ulan Batur'daki Zanabazar Güzel Sanatlar Müzesi.^[4]
Shoroon Dov eserleri, kadın ve erkek görevliler, Orta Asya (muhtemelen Soğd) heykelcikleri. Zanabazar Güzel Sanatlar Müzesi, Ulaanbaatar, Moğolistan'da.^[4]
Mezardan atlıların heykelcikleri.^[4]

Kaynakça

^ "Tang Governance and Administration in the Turkic Period" (PDF). oszk.hu. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023.
^ "Шороон Дов бунхант булш". 10 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2025.
^ "Archived copy" (PDF). 11 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2018.
^ ^a ^b ^c ^d Yılmaz, Anıl (2020). "On the Burial Mounds of Ulaan Khermiin Shoroon Bumbagar (Maykhan Uul) and Shoroon Dov". 2 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi16 Ocak 2025.

[1] "Tang Governance and Administration in the Turkic Period" (PDF). oszk.hu. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Temmuz 2023.

[2] "Шороон Дов бунхант булш". 10 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2025.

[3] "Archived copy" (PDF). 11 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2018.

[dergipark1-4] Yılmaz, Anıl (2020). "On the Burial Mounds of Ulaan Khermiin Shoroon Bumbagar (Maykhan Uul) and Shoroon Dov". 2 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi16 Ocak 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]