Carcharodontosaurus
| Carcharodontosaurus
| ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 C.saharicus kafatası
| ||||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
|
Carcharodontosaurus (anlamı: köpekbalığı dişli kertenkele) Geç Kretase (Cenomanian) zamanında Kuzey Afrika'da yaşamış Carcharodontosaurid teropod bir dinozor cinsidir. Cins adı Carcharodon'dan (köpekbalığı cinsi) gelir, Grekçe karchar[os] (κάρχαρος, "sivri" veya "keskin") ve odōn (ὀδών, "dişler") sözcükleri ve -saurus ("kertenkele") son ekinin birleşmesiyle oluşur.[1] Cins güncel olarak iki tür içerir; C. saharicus ve C. iguidensis.
Keşif
[değiştir | kaynağı değiştir]1924 yılında Fransız paleontologlar Charles Depéret ve J. Savornin Kem Kem Formasyonu'nda (Cezayir yakınları) bir dizi fosil diş bulmuşlardır. Bu dişlerin şeklinin Megalosaurus'a benzemesi sonucu M. saharicus olarak bu dişlerin sahibi canlıyı adlandırdılar. Daha önce 1914 yılında Alman paleontolog Ernest Stromer Kuzey Afrika Hahariya vahası'nda parçalı bir kafatası bulmuştur. Uzun çalışmalar sonunda 1931 yılında bu dinozorun kalıntıları tanımlandı. Bulduğu kalıntıları da yeniden adlandırarak Carcharodontosaurus saharicus olarak adlandırdı, zira bulduğu dişler Megalosaurus'unkilerden çok köpekbalığı dişlerine benzemekteydi.[2]
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Stromer'in bulduğu fosil parçaları arasında kafatası, üst sol çene, birkaç diş, kaburga parçası, üç boyun omuru, kuyruk omuru parçası, sol kalça kemiği parçası, her iki uyluk ve sol kamış kemiği vardır. Carcharodontosaurus, ön kuyruk omurlarındaki oyuk bölgelerin karakteristik varlığı onu diğer teropodlardan ayrılır. Omurga kolonundaki kemiklerin oyuklu yapıları da Allosauroidea üstfamilya içinde bir aile oluştururlar. bu boşluklu kemik yapıları sayesinde kemiklerin uzunluklarından taviz verilmeden ağırlıktan tasarruf edilebiliyordu. 1995 yılında Paul Sereno ve ekibi Sahra'da Kem Kem formasyonu'nda Depéret ve Savornin'in orijinal fosili bulduğu yere yakın bir yerde yok olan numuneden daha tam bir kafatası bulundu. 2007 yılındaysa Sereno ve Brusatte Nijer'de Echkar formasyonu'nda yeni bir tür keşfettiler. C. iguidensis adı verildi, aşağı yukarı Fas'ta bulunan fosile benzer oranlardaydı. Sereno ve arkadaşları bombardımanda yok olan türün yerine 1995'te bulunan kafatası tip tür olarak belirledi.[2] Nijer'de Igui'de bulunan ikinci tür olan C.iguidensis'in C.saharicus'tan başlıca ayrıldığı noktalar kafalar çene uzunluğu farkı ve diş oyuklarının boyutuydu. C.iguidensis daha kısa bir üst çeneye sahipti ve diş oyukları da daha kalın bir yapıdaydı. Bu incelemeler MNN IGU2, MNN IGU3 ve MNN IGU10'a kadar fosil numuneleri üzerinden yapılmıştır. Bu numaralı numuneler çene parçaları, dişler, gözyaşı kemiği gibi önemli fosil örnekleri barındırmaktadır.[3]
Apesteguía ve ark. (2016)'na dayanarak yapılan aşağıdaki kladogram Carcharodontosaurus'un Carcharodontosauridae ailesi içindeki yerini gösterir.[4]
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fiziksel özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yapılan ayrıntılı ölçümleme çalışmaları sonucunda 1.6 metre civarında oldukça büyük bir kafatasına sahip olduğu görülmüştür, boyut tahminleri 12 metre uzunluk ve 4-6.5 ton kadar ağırlık öngörür.[5] Diğer teropodlardan karakteristik olarak farklılaştığı noktalar vardır. Bu dinozorların kafatası kemikleri geniş boşluklara sahiptir ve uzun olmasına rağmen hafif olmasını buna borçludur. Ayrıca görsel açıklıkların (optik nerve) da büyük olması güçlü bir görme duyusuna yorulabilir. Bu canlıların sınıflandırma basamağında Carcharodontosauridae familyası oluşturmalarının en önemli sebebi omurlarındaki benzersiz yapılardır. Omurlarının ön (anterior) kısmında hava dolu boşluklar bulunur bilhassa bu boşlukluluk durumu kuyruk omurlarında yer alır.[2]
Beyin ve iç kulak
[değiştir | kaynağı değiştir]2001 yılında Hans C. E. Larsson, Carcharodontosaurus saharicus'un endokranyum ve iç kulağıyla ilgili bir çalışma yayımladı. Bunun yanı sıra akrabası daha küçük boyutlu Allosaurus'a benzer beyin boşluğuna sahiptir.[6] Carcharodontosaurus saharicus'un iç kulağının üç semisirküler kanalı yandan görünümü yarı üçgenseldir. Bu iç kulak örüntüsü Allosaurus, kertenkeleler ve kaplumbağalarda varken, kuşlarda yoktur.[6]
Paleobiyoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Beslenme
[değiştir | kaynağı değiştir]Diğer teropodların da sahip olduğu düşünülen çene kuvveti hakkında, Tyrell Müzesi'nde küratör olarak çalışan paleontolog Henderson boyun ve çene yapılarına bakarak Carcharodontosaurus cinsinin de 400 kg'ı aşkın et parçasını kaldırabileceğini incelemesinde göstermiştir; ancak sonra yardımcısı Nicholls'la beraber bu kaldırılabilecek ağırlığı biraz küçülterek yeniden düzenlemiştir.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Stromer, Ernest. ""Wirbeltiere-Reste der Baharijestufe (unterestes Canoman). Ein Skelett-Rest von Carcharodontosaurus nov. gen."". Abhandlungen der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. gbif. 4 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2023.
- ^ a b c Prothero, Donald R. (2015). Monster Flesh-Eater: The Largest Predator. New York Chichester, West Sussex: Columbia University Press. ss. 99-100. ISBN 978-0-231-53942-5.
- ^ Brusatte, Stephen. "A new species of Carcharodontosaurus (Dinosauria: Theropoda) from the Cenomanian of Niger and a revision of the genus". www.researchgate.com. Researchgate. 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Apesteguía, Sebastián; Smith, Nathan D.; Valieri, Ruben Juárez; ,Peter J., Makovicky. "An Unusual New Theropod with a Didactyl Manus from the Upper Cretaceous of Patagonia, Argentina". journals.plos.org/. 13 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Seebacher, Frank. "A NEW METHOD TO CALCULATE ALLOMETRIC LENGTH-MASS RELATIONSHIPS OF DINOSAURS" (PDF). BioOne. Journal of Vertebrate Paleontology. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b Larsson, Hans, C.E. "Endocranial anatomy of Carcharodontosaurus saharicus (Theropoda, Allosauroidea) and its implications for theropod brain evolution". eurekamag.com/. EurekaMag. 2 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Ronson, Jacquelin. "PALEONTOLOGY'S ARTISTIC RENAISSANCE WILL BE VIOLENT AF". www.inverse.com. Inverse. 17 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.