Ceza ehliyeti

Ceza ehliyeti, ceza hukuku açısından, bir kişinin işlediği suçtan dolayı sorumlu tutulabilmesi için gerekli niteliklerdir. Bu nitelikler yaş ve algılama ve yönlendirme yetenekleridir. Burada vurgulanmalıdır ki ceza ehliyeti faile suçtan dolayı kusur izafe edip etmemekle ilgilidir; gerçekten medeni hukukta kusur sorumluluğu kural olarak kabul edilmekteyken ceza hukukunda mutlak/istisnasız olarak kabul edilmektedir. Bu yüzden kusuru olmayan veya kusurlu sayılamayanlar (12 yaşını doldurmamış çocuklar, akıl hastaları vb.) ortada suç olsa bile cezalandırılmazlar. Latincede ceza ehliyeti olmayan kimseleri tanımlamak için Doli incapax terimi kullanılır.

Yaş sınırı çeşitli ülkelerde farklılıklar gösterir. Farklılıkların alt ve üst sınırları 7–21 yaşları arasında değişmektedir. Ceza ehliyeti yaş sınırı denebilecek alt sınır çeşitli ülkelerde farklı olarak uygulanmaktadır.

Türk Ceza Kanunu m. 31/1 ve Çocuk Mahkemelerinin Kuruluşu, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanuna göre; Fiili işlediği sırada 12 yaşını doldurmamış olanlar hakkında kovuşturma yapılamaz ve ceza verilemez; fiili işlediği sırada 12 yaşını bitirmiş olup da 15 yaşını doldurmamış olanlarda farik-i mümeyyizlik (İşlediği suçun anlam ve sonuçlarını kavrayabilme yeteneği) ve yönlendirme yeteneğinin yeterince gelişip gelişmediği (irada yeteneği) araştırılır.

15 yaşını bitirmiş, 18 yaşını bitirmemiş olanlarda ise dürtü kontrolünün yetersiz olması nedeniyle verilecek ceza, suç ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde on sekiz yıldan yirmidört yıla; müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde on iki yıldan on beş yıla kadar hapis cezasıdır. Diğer cezaların üçte biri indirilir ve bu hâlde her fiil için verilecek hapis cezası on iki yıldan fazla olamaz.

Ceza ehliyeti başlangıçları

• Ceza ehliyetini 7 yaşından başlatan ülkeler: Avustralya (Tazmanya), Bangladeş, Kıbrıs, Gana, İrlanda, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Pakistan, Sudan, Suriye.
• Ceza ehliyetini 8 yaşından başlatan ülkeler: Sri Lanka, İskoçya.
• Ceza ehliyetini 9 yaşından başlatan ülkeler: Irak, Filipinler.
• Ceza ehliyetini 10 yaşından başlatan ülkeler: Avustralya (birçok eyaleti), Nepal, Yeni Zelanda, Nikaragua, İngiltere.
• Ceza ehliyetini 12 yaşından başlatan ülkeler: Kanada, Kore, Uganda, Türkiye.
• Ceza ehliyetini 13 yaşından başlatan ülkeler: Cezayir, Çad, Fransa, Polonya, Tunus.
• Ceza ehliyetini 14 yaşından başlatan ülkeler: Bulgaristan, Çin, Almanya, Macaristan, İtalya, Japonya, Libya, Romanya, Rusya, Vietnam, Yugoslavya.
• Ceza ehliyetini 15 yaşından başlatan ülkeler: Danimarka, Mısır, Finlandiya, Norveç, İzlanda, Peru, Sudan, İsveç.
• Ceza ehliyetini 16 yaşından başlatan ülkeler: Arjantin, Azerbaycan, Bolivya, Şili, Küba, Portekiz, İspanya, Ukrayna.
• Ceza ehliyetini 18 yaşından başlatan ülkeler: Belçika Kolombiya, Panama, Peru. (Dougles vd, 1992)

Ayrıca bakınız

Ehliyet (hukuk)