Dülük
  Dülük Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||||
| Konum | Dülük, Şehitkamil, Gaziantep, Türkiye | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölge | Kommagene | ||||||||
| Koordinatlar | 37°09′K 37°22′D / 37.150°K 37.367°D | ||||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||
Dülük
 | |||||||||
Dülük, Dolikhe ya da Doliche, (Grekçe: Δολίχη; Ermenice: Տլուք, romanize: Tlukʿ), Tulupa, Gaziantep'in Şehitkamil ilçesinde aynı isimli mahallede bulunan bir antik kenttir. Dülük, Türkiye'nin hâlâ yaşanılan en eski kentidir. Bu kentte Bakır Çağı'ndan kalma eserlere ve bilinen en eski matematik işlemlerine rastlanmıştır. Dülük, tarih boyunca sırayla Hititler, Medler, Asurlular, Persler ve Büyük İskender arasında el değiştirip durmuştur. Yakınlarına Antiochia ad Taurum (bugün Gaziantep) adlı bir kentin kurulması ile bu kent önemini yitirmeye başlamış ve bugünkü hâlini almıştır. Dülük; idari bölüm olarak daha önceleri köy iken, 2012 yılındaki yasa değişikliğinden sonra mahalle olmuştur.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Hitit dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hitit döneminde, Akdeniz'i Mezopotamya'ya bağlayan yol üzerinde önemli bir durak noktasıydı. Aynı zamanda bir dini merkezdi ve Hitit tanrısı Teşup'un kutsal alanı köyün hemen kuzeyinde bulunuyordu.[2]
Hellenistik Dönemde Doliche
[değiştir | kaynağı değiştir]Hellenistik dönemde Doliche'nin varlığı, yazılı kaynaklarda 2. yüzyıldan önce pek geçmez.[3] Ancak, Doliche'nin ilk koloni nüfusunun Tesalya'daki aynı adlı şehirden geldiği tahmin ediliyor. Rodos amfora kulplarının bulunması, MÖ 3. ve 2. yüzyıllarda Ege Denizi ile bağlantılar olduğunu düşündürüyor.[3]
Seleukoslar, yerel fırtına tanrısı kültünü, Baal ile özdeşleştirerek Zeus Dolichenus olarak benimsediler.[4] Bu dönemde Doliche, Germanicia'dan Zeugma'ya giden yol üzerinde küçük bir şehirdi.[4]
Doliche'nin bir dönem antik Kürrhistik bölgesine ait olduğu düşünülüyordu.[4] Yaklaşık 35 yıl boyunca Kommagene Krallığı tarafından yönetildi.[5] Antiochus Theos tarafından yönetildikten sonra, MÖ 31 gibi erken bir tarihte Roma'nın Suriye eyaletine dahil edilmiş olabilir.[6]
Roma dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kommagene Krallığı, MS 72 yılında kesin olarak Roma İmparatorluğu'na ilhak edildi[7] ve Roma'nın Suriye eyaletine dahil edildi. Roma egemenliği altında, Doliche de Suriye eyaletinin bir parçası olan Kommagene bölgesinde kaldı. Daha sonra bu bölge, sırasıyla Coele-Suriye ve nihayetinde Syria Euphratensis eyaletlerinin bir parçası oldu.
Jupiter Dolichenus kültü, MS 2. yüzyılın ortalarından 3. yüzyılın ortalarına kadar, özellikle Roma ordusu içinde yaygınlaştı.[8] Jupiter Dolichenus'a adanmış birçok dini anıtta, ondan "Kommagene Tanrısı" olarak bahsedilmesi dikkat çekicidir.[9]
Doliche, Marcus Aurelius döneminden Caracalla dönemine kadar kendi sikkelerini basmıştır. Kentteki arkeolojik buluntular arasında bir yeraltı Mithra Tapınağı, kaya mezarları ve devasa kaya bloklarının üretildiği taş ocakları bulunmaktadır.
Atinalı Apollonius'un takipçisi olan Marcianus (Grekçe: Μαρκιανὸς) da Doliche'liydi.[10]
2014 yılında Münster Üniversitesi'nden bir grup Alman arkeolog, Doliche'de 2010 kazıları sırasında ortaya çıkarılan Orta Çağ manastırı Mar Solomon kalıntıları arasında,[11] daha önce bilinmeyen bir Demir Çağı tanrısını tasvir eden bir stelin bulunduğunu duyurdu. Manastırın varlığı, Haçlı Seferleri döneminde kullanıldığına dair yazılı kayıtlardan biliniyordu.
Münster Üniversitesi'nin Küçük Asya Araştırma Merkezi, Engelbert Winter ve Michael Blömer yönetiminde Jupiter Dolichenus'un ana kutsal alanında kazı çalışmaları yürütmektedir. Bu çalışmalar, Alman Araştırma Vakfı (Deutsche Forschungsgesellschaft, DFG) tarafından desteklenmektedir. Uluslararası ekip arkeologlar, tarihçiler, mimarlar, konservatörler, arkeozooloji uzmanları, coğrafi bilgi bilimcileri ve kazı işçilerinden oluşmaktadır. Winter'ın kutsal alandaki saha çalışmaları 2001 yılına dayanmaktadır.
Orta Çağ'da Stratejik Bir Merkez
[değiştir | kaynağı değiştir]Bölgenin önemli şehirlerini birbirine bağlayan yolların kesişim noktasındaki konumu sayesinde stratejik bir öneme sahip olan Dülük, Müslüman fetihlerinin ilk yıllarında İyaz bin Ganm tarafından ele geçirildi. Böylece, yeni kurulan İslam Halifeliği'nin Bizans İmparatorluğu'na karşı bir sınır karakolu haline geldi ve Harun Reşid döneminden sonra tahkim edilmiş sınır bölgesi (el-Avasım) içinde yer aldı.[12]
10. yüzyılın ortalarında, yeniden güçlenen Bizans ile Seyfü'd Devle'nin Hamdanid emirliği arasındaki çatışmalarda rol oynadı ve 962'de Bizanslılar tarafından geri alındı.[12] Şehir, Haçlı Seferleri sırasında tekrar bir savaş alanı haline geldi ve 1155'te Halep Atabeyi Nûreddin Mahmud Zengî tarafından kesin olarak ele geçirilene kadar bu durum devam etti. O zamana gelindiğinde, önemi azalmış, kalesi harabeye dönmüş ve bir zamanlar müreffeh olan şehir küçük bir köye dönüşmüştü.[12]
Haçlı Seferleri sırasında şehir Tulupa olarak adlandırıldı ve Haçlı Urfa Kontluğu'nun bir parçasıydı.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dülük, Şehitkamil ilçesinin mahallesi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" (PDF). Resmigazete.gov.tr. 12 Kasım 2012. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020.
- ^ Ministry of Culture and Tourism page 2011-08-18 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe)
- ^ a b Getzel M. Cohen, The Hellenistic Settlements in Syria, the Red Sea and Africa, California University Press, 2006, 0-520-24148-7, p. 155-156.
- ^ a b c Encyclopædia Britannica, 11th edition, 1911, s.v. Aintab, p. 441.
- ^ Michael Blömer; Engelbert Winter (2011). Commagene: The Land of the Gods between the Taurus and the Euphrates. Homer Kitabevi. s. 19. ISBN 978-9944-483-35-3.
- ^ Fergus Millar (1993). The Roman Near East, 31 BC – AD 337. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. s. 453. ISBN 0-674-77885-5.
- ^ Ewald, Heinrich (1886). The history of Israel, Volume 8. Longmans, Green, & Co. s. 23.
- ^ Michael Speidel (1978). The Religion of Jupiter Dolichenus in the Roman Army. Leiden: Brill.
- ^ CIL III, 07834; CIL III, 07832; AE 1988, 00962.
- ^ "Philostratus, Lives of the Sophists, §2.26.1". 13 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2025.
- ^ Cluster of Excellence, Unique Roman relief discovered: Depiction of unknown god in Turkey; Relics from 2,000 years of cult history excavated 11 Temmuz 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ScienceDaily, 10 November 2014. (with image of the deity)
- ^ a b c Sourdel, Dominique (1991). "Dulūk". The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume II: C–G. Leiden and New York: BRILL. s. 624. ISBN 90-04-07026-5. 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
OpenStreetMap'te Dülük ile ilgili coğrafi veriler
