Dengbejlik

Bir dengbêj

Diyarbakır'daki bir dengbêj evi

Dengbejlik (Kürtçe: Dengbêjî دەنگبێژی), Kürt sözlü edebiyatında kilam ve stran söyleme sanatıdır. Kürtçede Dengbêj sözcüğü ‘ses’ anlamına gelen deng ve ‘söyle, ses ver' anlamina gelen bêj sözcüklerinin birleşmesiyle oluşur. Bu kelime, sözün ahenkle icra edilmesini sağlayan kişi anlamında kullanılmıştır. Dengbejler genellikle köyden köye dolaşarak, hayatlarını söyledikleri destanlar, kılamlar, ilahiler ve hikayeler ile sürdürmektedirler. Bazıları erbane (tef), bılur (kaval) gibi çalgılarla söyleseler de, dengbejlerin çoğu herhangi bir çalgı aleti kullanmadan, gırtlak gücüne dayanarak sanatlarını icra ederlerdi. Kahramanlıkların anlatıldığı ve ‘şer’ denilen stranlardan (şarkı) avcılığa, baharın güzelliği ‘kılam'lardan, düğün ve eğlencedeki mutluluktan, zaferlerin heyecanına kadar, hastalıktan kaynaklı acılardan, haksızlık ve birçok konu, değişik şekillerde sanatsal olarak sözlü Kürt edebiyatında yerini almıştır. Dengbejlerin seslerini kullanarak yarattıkları yapıtlara lawik ve kilam denir. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da gelenekselleşmiş olan dengbejlik özellikle Serhat Bölgesi diye anılan Van, Kars, Erzurum, Ağrı, Muş gibi yerleşim yeri köylerinde hala sürdürülmektedir.

Deng Kürtçede 'ses' anlamına geldiği gibi 'haber' anlamında da kullanılmaktadır. Özellikle deyimlerde birçok örneğine rastlamak mümkündür: dengeke ji wan nehat gibi... Dengbejlik dil aracılığıyla tarihi, sosyal ve kültürel içeriğe sahip bir gelenektir. Bu manada dengbej, vak'alardan ibaret bir tarihi bildirendir.