Devlet bütçesi

Devlet bütçesi, kamu gelir ve giderlerinin, yasama organı tarafından onaylanarak, hükûmet tarafından yürütülüp uygulanmasına izin veren bir kanun, bir hukuki belgedir. Bir başka deyişle kamu kaynaklarının toplanması ve harcamaların yapılması için hükûmetin, ulusal egemenliği temsil eden parlamentodan aldığı bir yetkidir; bu bağlamda toplum ile siyasi iktidar arasında kaynakların kullanımı konusunda yapılan bir sözleşme olarak görülebilir.

Maliye politikaları

Bütçenin tasarımında sosyal ve ekonomik faktörler etkili olur. Devletin kendine belirlediği hedeflerde maliye politikaları önemli bir araç oluşturur:

Bir yandan, bütçe harcama ve gelirlerinin miktar ve bileşimi,
diğer yandan harcama ve gelirler arasındaki ilişki, yani bütçenin açık, fazla vermesi ya da denk olması,

devletin kullanabileceği önemli araçlar olur. Para politikası ile para arzını etkilemek yoluyla üretim, istihdam, millî gelir ve fiyat seviyesi yöneltilir.

Bütçe açıklarının uzun vadeli borçlanmalarla karşılanması, faizlerin aşırı oynaklığıyla yaratılacak istikrarsızlıklar yüzünden, kısa vadeli borçlanmalara gidilmemesi önem taşır.

Bütçe Türleri

2003'te kabul edilip 2004'te yürürlüğe giren 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu'na göre Devlet Bütçesi aşağıdaki şekilde tanımlanan farklı bütçelerden oluşur:

Merkezi Yönetim Bütçesi
- Genel Bütçe: Devlet tüzel kişiliğine dahil olan kamu kurumlarının bütçesidir. (Örnekler: TBMM, Adalet Bakanlığı, Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Jandarma Genel Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı vb.)
- Özel Bütçe: Bir bakanlığa bağlı veya ilgili olarak, belirli bir kamu hizmetini yürütmek üzere kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen kamu idarelerinin bütçesidir. (Örnekler: YÖK-Yükseköğretim Kurulu, Türk Dil Kurumu Başkanlığı, TÜBİTAK-Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, TSE-Türk Standartları Enstitüsü, TOKİ-Toplu Konut İdaresi Başkanlığı vb.)
- Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Bütçesi: Özel kanunlarla kurul, kurum veya üst kurul şeklinde teşkilatlanan kurumların bütçesidir. (Örnekler: RTÜK-Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, SPK-Sermaye Piyasası Kurulu, BDDK-Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu vb.)
Sosyal Güvenlik Kurumları Bütçesi : Sosyal güvenlik hizmeti sunmak üzere kanunla kurulan kamu idarelerinin bütçesidir.
Mahalli İdare Bütçesi: Mahalli İdare kapsamındaki kamu idarelerinin (belediyeler, il özel idareleri ve mahalli idare birlikleri) bütçesidir.

Gider Bütçesi

Gider Bütçesi Bütçe'nin ilk ayağı ve kanunun birinci maddesidir. Kamu giderleri, kanunlarla düzenlenen kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için yapılan harcamalardır. Bütçeye giren her kamu idaresi için ödenek tutarları bütçede yer alır.

Bütçe Harcamaları üç gruba ayrılır:

Cari Harcamalar
- Cari Giderler
- Cari Transferler
Sermaye Harcamaları
- Sermaye Giderleri
- Sermaye Transferleri
Borç Verme

Gelir Bütçesi

Gelir Bütçesi Bütçe'nin ikinci ayağı ve kanunun ikinci maddesidir. Bütçe gelirlerinin "tahmini tutarını" belirtir. Tahmin edilen tutarlara ulaşılmasında o yılın ekonomik koşulları önemli rol oynar.

Merkezi Bütçe Gelirleri şunlardır:

Vergi Gelirleri (Örnekler: Gelir Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi, Özel Tüketim Vergisi, Damga Vergisi vb.)
Vergi Dışı Gelirler(Örnekler: Döner Sermaye Karları, KİT'lerden Sağlanan Gelirler, Gayrimenkul Kiraları, Para Cezaları vb.)
Sermaye Gelirleri (Örnek: Gayrimenkul Satış gelirleri)
Özel Gelirler ve Alınan Bağış ve Yardımlar (Örnek: Köprü ve Otoyol Geçiş Ücretleri)
Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri (Örnekler: Spor Toto Gelirleri, Devlet Tiyatroları Gelirleri vb.)
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri (Örnekler: Rekabet Kurumu'na ödenen para cezaları)

2007 yılı bütçesi örneğinde seçilmiş bütçe gelir kaynakları:^[1]

Gelir Vergisi 51.333.083.000	Özel Tüketim Vergisi 41.135.177.000	Katma Değer Vergisi 29.621.613.000	İthalde Alınan Katma Değer Vergisi 29.585.311.000
Kurumlar Vergisi 14.410.186.000	Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri 7.826.459.000	Harçlar 4.707.707.000	Damga Vergisi 3.667.332.000
KİT ve Kamu Bankaları Gelirleri 3.593.637.000	Motorlu Taşıtlar Vergisi 3.525.061.000	Gümrük Vergileri 2.385.121.000	Kurumlar Karları 2.200.407.000

Bütçe istatistikleri

Bütçe istatistikleri ^[2]
Yıl	Bütçe gelirleri	Faiz dışı giderler	Faiz ödemeleri	Giderler toplam	Bütçe dengesi	Faiz ödemeleri / Gelirler	Faiz ödemeleri / Giderler	Bütçe açığı / GSMH
	Milyar YTL	Milyar YTL	Milyar YTL	Milyar YTL	Milyar YTL	%	%	%
2000	33,3	26,2	20,4	46,6	-13,3	61,3	43,8	10,6
2001	51,8	39,3	41,1	80,4	-28,6	79,3	51,1	16,2
2002	76,4	63,6	51,9	115,5	-39,1	67,9	44,9	14,3
2003	100,2	81,4	58,6	140,1	-39,8	58,5	41,8	11,2
2004	109,9	83,7	56,5	140,2	-30,3	56,0	40,3	7,1
2005	134,8	98,9	45,7	144,6	-8,1	33,9	31,6	1,7
2006*	171,3	129,4	45,9	175,3	-3,9	26,8	26,2

* Başbakan Erdoğan tarafından düzenlenen basın toplasındaki geçici bütçe açıklamalarına göre.^[3]

Devlet bütçesi kavramları

Kaynakça

KARACAL, Müge, UYDURANOĞLU ÖKTEM, Ayşe: Bütçe Kılavuzu - Uzman Olmayanlar İçin Bir El Kitabı; TESEV Yayınları, İstanbul: Ocak 2007. ISBN 978-975-8112-84-5. (URL: http://www.tesev.org.tr/UD_OBJS//PDF/IYIYNTSM/butce%20kilavuzu%2011%2009%2007%20(2).pdf)^{[ölü/kırık bağlantı]}

^ "Bütçe Mevzuatı". 16 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2007.
^ "Hazine Müsteþarlýðý". 10 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2007.
^ "Radikal-çevrimiçi / Ekonomi / Hükümet 2006 bütçesiyle 30 yılın rekorunu kırdı". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2022.

[1] "Bütçe Mevzuatı". 16 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2007.

[2] "Hazine Müsteþarlýðý". 10 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2007.

[3] "Radikal-çevrimiçi / Ekonomi / Hükümet 2006 bütçesiyle 30 yılın rekorunu kırdı". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2022.

[1]

[2]

[3]