Dilşad Hatun
| Dilşad Hatun | |
|---|---|
| İlhanlılar Konsort imparatoriçesi | |
| Hüküm süresi | y. 1333 – 30 Kasım 1335 |
| Celâyir Sultanlığı Konsort kraliçesi | |
| Hüküm süresi | y. 1336 – 27 Aralık 1351 |
| Ölüm | 27 Aralık 1351 Celâyir Sultanlığı |
| Defin | Necef |
| Eş(ler)i | Ebû Said Bahadır Hasan-ı Büzürg |
| Hanedan | Çobanoğulları (doğumdan) Börçigin (evlikten) Celâyir (evlikten) |
| Babası | Demasq Kaja |
| Annesi | Tursin Hatun |
| Dini | İslam |
Dilşad Hatun (Farsça: دلشاد خاتون; ö. 27 Aralık 1351) ('Mutlu Kalpli' anlamına gelir), ayrıca Delşad, Çobanoğulları prensesidir. İlhan Ebu Said Bahadır Han'ın ve ondan sonra Celâyir Sultanlığı'nın ilk hükümdarı olan Hasan-ı Büzürg'ün eşi ve oğlu ve halefi Şeyh Üveys Celâyir'in annesidir.
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dilşad Hatun, Demasq Kaja'nın kızı[1] ve İlhanlılar döneminin önde gelen Moğol emiri olan Emir Çoban'ın torunudur. Annesi Tursin Hatun, Ahmed Teküder[2] ile Armini Hatun'un kızı Konchak Hatun' ile Irinjin Kurkan'ın[3] kızıdır. Sultan Bakht Hatun, Dendi Şah Hatun ve Alam Şah Hatun adında üç kız kardeşi vardır.[4] Halası, önce Hasan Büzürg'un, sonra da Ebû Said'in karısı olan Bağdat Hatun'dur.[5]
Ebû Said Bahadır ile evliliği
[değiştir | kaynağı değiştir]1327 yılında babasının vefatından sonra Dilşad Hatun, önce Hasan Büzgür ile evlendikten sonra Ebu Said'in karısı olan halası Bağdat Hatun'un himayesine girdi. Dilşad olgunluğa erişince Ebû Said ona âşık oldu. Halası Bağdat Hatun'dan boşanmış ve 1333'te onunla evlenmiştir.[6] Ömrünün sonlarına doğru eşlerinden pek memnun değildi ama Dilşad'ı çok seviyordu. Bu nedenle Bağdat çok kıskanç olmuştur.[7]
Dulluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Ebû Said'in 1335'te vefatından sonra vezir Gıyaseddin Muhammed, Arpa Han'u halefi olarak seçmiştir. Ebu Said'in çocuğuna hamile olan Dilşad, amcası Oyrad kabilesinin reisi ve Diyarbekir valisi olan Emir Ali Padişah'ın yanına kaçmıştır. Onun varlığı Ali Padişah'ın konumunu güçlendirmiştir.[8] Yedi ay sonra, 18 Mayıs 1336'da bir kız çocuğu doğurmuştur.[9]
Hasan-ı Büzürg ile evliliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Kısa bir süre sonra Ali Padişah, tahtın rakibi olan Hasan tarafından mağlup edilmiş ve öldürülmüştür; Hasan daha sonra Dilşad ile evlenmiştir.[9] Hasan'dan üç oğlu olmuştur: 1356'da babasının yerine geçen Şeyh Üveys;[10] 1367-68'de ölen ve Necef'e gömülen Kasım ve annesinin ölümünden kısa bir süre önce 3 Ağustos 1351'de doğan ve 1371-72'de ölen Zahid.[9]
Siyasi etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dilşad, babasını öldüren Mısr Hoca'nın ölümüne sebep olmuştur. Hasan'la evli olmasına rağmen, bir kısmı Bağdat'ta geçici sığınma hakkı bulan Çobanoğulları akrabalarının bir parçası olarak kalmıştır.[9]
1347 yazında kuzeni Melik Eşref başkente bir sefer düzenlediğinde, Fırat kıyısındaki Komak Kalesi'ne kaçmak isteyen Hasan'ı kalıp şehri savunmaya ikna ettiği rivayet edilir. Çobanoğulları ordusu geri çekildiğinde Dilşad, Celâyirlilerin peşini bırakmadı ve hatta Melik Eşref'in bazı yandaşlarını memnuniyetle karşılandı.[9]
Dilşad Hatun, Suriye'de önemli bir nüfuza sahip olduğu gibi, Celayirli Irak'ta da tartışmasız bir güce sahipti. Fakirlere karşı hayırsever olduğu rivayet edilir.[9]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Dilşad Hatun 27 Aralık 1351'de vefat etmiş ve Necef'te defnedilmiştir. Hasan'ın Malek Eşref'e sempati duyduğundan şüphelenerek zehirlediği düşünülüyor. Hasan, onun ölümünden sonra onun ajanlarını ve ortaklarını ele geçirdi.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ A History of Persian under Ratar Dominion (AD 1265 - 1502) Literature. Cambridge University Press. 17 Ekim 2013. s. 171. ISBN 978-1-107-68241-2.
- ^ Abu Bakr al-Qutbi Ahri (1954). History of Shaikh Uwais, and Important Source for the History of Adharbijan in the Fourteenth Century. Mouton. s. 83.
- ^ Rashid al-Din Tabib (1999). Compendium of Chronicles. Harvard University. s. 547.
- ^ Howorth, Sir Henry Hoyle (1888). History of the Mongols: The Mongols of Persia. B. Franklin. s. 608.
- ^ Iqbal. 1955. s. 63.
- ^ Ghiyās̲ al-Dīn ibn Humām al-Dīn Khvānd Mīr (1994). Habibü's-siyer: Moğol ve Türk hâkimiyeti. Harvard University. s. 125.
- ^ Dalkesen, Nilgün (2007). Genger Roles and Women's Status in Central Asia and Anatolia Between the Thirteenth and Sixteenth Centuries (Thesis).
- ^ Papers on Inner Asia - Issue 30. Indiana University. s. 50.
- ^ a b c d e f g Charles, Melville; Zaryab, Abbas. "DELŠĀD ḴĀTŪN". Encyclopaedia Iranica. 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2018.
- ^ Nizami, Khalid Ahmad (1981). Supplement to Elliot & Dowson History of India, Volume 3. Idarah-i Adabiyat-i Delli. s. 87.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Aryannia, Ahmad (2017). "Dilshād Khātūn"
. Madelung, Wilferd; Daftary, Farhad (Ed.). Encyclopaedia Islamica Online (İngilizce). Brill Online. ISSN 1875-9831.
