Melik Eşref
| Melik Eşref | |
|---|---|
| Çobanoğulları sultanı | |
| Hüküm süresi | 1343–1357 |
| Önce gelen | Hasan Kûçek |
| Sonra gelen | Şeyh Üveys Celâyir Karakoyunlular olarak Bayram Hoca |
| Ölüm | 1357 Tebriz, Karakoyunlular |
| Hanedan | Çobanoğulları |
| Babası | Timurtaş |
| Annesi | Devlet Hatun |
Melik Eşref (Farsça: ملک اشرف), (fl. 1341), 14. yüzyılda kuzeybatı İran'ın Çobanoğulları hükümdarıdır. İlhanlılar arasında önemli bir nüfuza sahip olan Çobanoğullarının sonuncusudur. Gıyaseddin Şah Melik Eşref (Farsça: غیاث الدین شاه ملكك شرف) Kraliyet adıdır.[1]
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Timurtaş'ın ve eşi Devlet Hatun'un[2] ikinci oğlu ve Hasan Kûçek'in küçük kardeşidir. Babalarının idamından sonra Ebû Said Bahadır tarafından kardeşleriyle birlikte Karahisar'da hapsemiştir.
Melik Eşref, ağabeyi Hasan Kûçek'in emrinde hizmet ederken, 1341 yılında Togha Timur'un Hasan'a karşı gönderdiği Horasan ordusunu yenerek kendisini kanıtlamıştır.[3] Daha sonra Şiraz konusunda İncûlular ile çıkan çatışmaya karışmıştır. Melik Eşref, kuzeni Pir Hüseyin'e karşı İncûlu Ebû İshak'tan yardım talebi almış ve bunun üzerine Melik, Ağustos 1342'de Pir Hüseyin'i yenerek Ebû İshak'ın geçici olarak Şiraz'ın kontrolünü yeniden ele geçirmesini sağlamıştır.
Fiili saltanatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Hasan Kûçek'in 1343'te ölümü üzerine Çobanoğulları toprakları ilk önce Melik ile amcaları Yağıbastı ve Sorgan arasında paylaşılmıştır. Ancak bu ayrılık uzun sürmemiş ve Melik, Sorgan'ı savaşta yenmiştir. 1344 yılında Yağıbastı'yı öldürttükten sonra Şirvan hükümdarı I. Keykubad'a evlilik bağı kurmak amacıyla elçiler göndermiş, ancak o reddedilmiştir. Melik, 1345 yılında Sorgan ile savaşmak üzere Kürdistan'a dönmek zorunda kalmıştır. Daha sonra eski kukla han Süleyman Han'ı Hasan'ı öldürmekle suçlamıştır. Süleyman, Hasan Kûçek'in hazinesinin bir kısmını da yanına alarak Hasan Buzurg'a başvurmuş ve Hasan Buzurg onu Tebriz'e kadar götürmüştür. Melik Eşref, Anuşirvan adında başka bir kuklayı[4] Arran'da yeni İlhan olarak yetiştirmiş ve 1346'da Tebriz'e gitmiştir. Ayrıca Abdülhay Hammami Tebrizi'yi vezir olarak atamıştır.
Hükümdarlığı süresince Melik giderek paranoyaklaşmış, şiddete başvurmuş ve kısa sürede tebaasının çoğu tarafından sevilmemeye başlanmıştır. Nahçıvan Valisi Aliki Bahadır ile birlikte küçük kardeşi Mısr Melik'i idam ettirmiştir. Melik daha sonra küçük kardeşi Melik Eştar'ı 1347'nin ilk yarısında Bağdat'ı ele geçirmek üzere göndermiş, ancak sefer ağır kayıplarla başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Hatta gözde veziri Abdülhay'a bile saldırarak ondan zorla 300.000 dinar almıştır.[5] 1350'de Muzafferîlerin isteği üzerine Fars'ı İncûlulardan almaya çalıştı ancak İsfahan'ı alamamış ve haraçla yetinmek zorunda kalmıştır.[5]
Gerileme
[değiştir | kaynağı değiştir]Onun zulmü, bölgede veba salgınının yayılmasıyla birleşince, birçok vatandaşın bölgeyi terk etmesine neden olmuştur. 1357 yılında tahta yeni bir kukla olan II. Gazan'ı çıkarmıştır. Ancak bu durum 1357 yılında Şirvan üzerinden gelen Altın Orda hükümdarı Canibeg'in saldırısıyla sekteye uğramıştır. Canibeg'in teslimiyet talep eden mektubuna Melik, "O sadece Gazan'ın emiridir" diyerek cevap vermiştir.[6] Melik Anadolu'ya kaçmayı denemiş, ancak Serab yakınlarında savaşmak zorunda kalmış ve çatışmada 2000-3000 adam kaybetmiştir. Melik'in kendisi Merend'e kaçmış, ancak Hoy yakınlarında yakalanmıştır. Tebriz'de asılmış ve yerel halk bu olaya sevinmiştir. Melik'in annesi ve çocuklarını, Canibeg bölgeden ayrılırken yanına almıştır.
Aile
[değiştir | kaynağı değiştir]Tek oğlu Timurtaş, Hasan Buzurg'un halefi Şeyh Üveys tarafından 1360 yılında öldürülürken, kızı Sultanbaht'ın Şiraz'da bulunduğu belirtilmektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Akopyan, Alexander; Mosanef, Farbod (1 Ocak 2015). "Between Jujids and Jalayirids: the coinage of the Chopanids, Akhijuq and their contemporaries, 754–759/1353–1358". Der Islam. 92. doi:10.1515/islam-2015-0008. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi15 Nisan 2025.
- ^ Sümer, Faruk (1970). "Anadoluda Moğollar". Selçuklu Araştırmaları Dergisi. Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyet Enstitüsü: 98.
- ^ Melville, Charles. "Chobanids". iranicaonline.org (İngilizce). 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
- ^ Diler, Ömer (2006). Ilkhanids : coinage of the Persian Mongols. Garo Kürkman, Emine Nur Diler, J. C. Hinrichs. İstanbul: Turkuaz Kitapçılık. s. 539. ISBN 9944-5529-1-7. OCLC 76825823.
- ^ a b al-Kutbi 1954, s. 74.
- ^ al-Kutbi 1954, s. 77.
- Genel
- al-Kutbi, Abu Bakr (1954), van Loon, J.B. (Ed.), Tarikh-i Shaikh Uwais, Gravenhage