Dunhuang el yazmaları
Dunhuang (Çince: 敦煌 veya 燉煌 ; pinyin: Dūnhuáng) yakınlarındaki Mogao mağaralarında (çoğunlukla da Mağara No. 17), bulunmuş büyük tarihi, filolojik ve edebi değer taşıyan el yazmalarıdır. Uzun süredir kaybolduğu düşünülen yapıtlar (örneğin Hua Hu Jing), klasik yapıtların antik baskıları (örneğin Konfüçyüs'ten Seçmelerin baskısı), dünyada matbaayla basılmış ilk kitap olan Elmas Sutra bu mağaralarda bulunmuştur. Ayrıca daha önce varlığı bilinmeyen Orta Asya dilleriyle (Hotanca) yazılmış belgeler de bulunmaktadır.
5 yüzyıl ile erken 11. yüzyıl arasında tarihlenen el yazmalarının çoğunluğu Çincedir; geriye kalanları ise günümüzde yok olmuş çeşitli Asya dillerinde yazılmıştır. Belgeler içerik olarak çeşitlilik gösterse de, genel olarak çoğunluğu dini niteliktedir. Dini metinler içinde ise çoğunluğu Budist metinlerdir.
El yazmaları 20. yüzyılın başında Wang Yuanlu adında Taocu bir rahip tarafından bulunmuştur. Wang bunları Batılı kaşiflere, özellikle de Aurel Stein ve Paul Pelliot'a satmıştır. Luo Zhenyu'nün çabalarıyla, geriye kalan yazmalar Çin'de koruma altına alınmıştır.
Bugün yazmalar, British Library ve Bibliothèque nationale de France gibi çeşitli ülkelerin kütüphanelerinde saklanmaktadır. Bir kısmı ise International Dunhuang Project tarafından dijital ortama aktarılmıştır ve ücretsiz olarak erişilebilir.
Sınıflandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Dile göre
[değiştir | kaynağı değiştir]- Klasik ve yöresel Çince
- Eski Tibetçe
- Sanskrit
- Pali
- Tangut
- Hotanca (İskit-Saka)
- Soğdca
- Toharca
- Eski Türkçe
Konularına göre
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dinsel yazıtlar
- Budist, özellikle de Tibet Budizmi
- Taoist, anti-Budist Hua Hu Jing de dahil, ayrıca Tao Te Ching hakkında Xiang'er'ın yorumu
- Nasturi Hristiyan
- Manici
- Felsefe, özellikle de Konfüçyüsçü klasikler, Huang Kan'ın (皇侃) yorumlarıyla Konfüçyüs'ten Seçmeler ve Shang Shunun eski bir baskısı.
- Edebiyat
- Budist motifler içeren hikâyeler, bilinen adıyla bian wen (變文)
- Halk şarkıları
- Çin şiirleri
- Tarih, yerel ve resmi
- Coğrafya, Wang wu tianzhu guo chuan da dahil
- Tıp
- Astronomi, Dunhuang astrolojik haritası da dahil
- Matematik
- Falcılık
- Sözlükler, Qieyunden alıntılar
- Muzik notaları
- Dans kayıtları
- Sosyal belgeler, örneğin sözleşmeler, hesap defterleri ve borç senetleri