Eirenis collaris
| Eirenis collaris | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Asgari endişe altında (IUCN 3.1) | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Eirenis collaris Ménétries, 1832 | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Eirenis collaris dağılımı | |||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||
Eirenis collaris, Yakalı Yılan veya yakalı cüce yılanı olarak bilinen Colubridae familyasından Eirenis cinsine ait zehirsiz bir yılan türüdür. Tür Batı Asya'da, özellikle Azerbaycan, İran, Türkiye'nin Hakkari ve Iğdır illerinde, Kuzey Irak ile Ermenistan'ın bir bölümünde yayılım gösterir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Latince adı Eirenis collaris olan türün yaygın olarak bilinen adı "yakalı cüce yılanı"dır.[1] Diğer yaygın adları ise "yakalı cüce yarışçısı", "yakalı yılan", "el yılanı" ve "rüzgar yılanı"dır.[2][3]
Tanımlanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Tür ilk olarak 1832 yılında Édouard Ménétries tarafından Coluber collaris olarak tanımlanmıştır. Ménétries, "Temmuz ayında, Hazar Denizi'ne yakın bir yerde, Beşparmak Nehri yakınlarındaki kayaların altında bu güzel türü yakaladım" diye yazmıştır. Tür lokalitesi, Azerbaycan'ın Beşparmak Dağı bölgesidir.[4] Jan ve Sordelli, topladıkları örneklerin ilk çizimlerini 1866 yılında yayınladılar.[5]
Anatomi ve fizyoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Küçük bir yılan olan Eirenis collaris, bir kalem çapındadır. Boynu çevreleyen geniş koyu siyah yakası, düzgün açık altın kahverengi gövdesi vardır.[6] Vücudunun altı ise sarı-kahverengi, kum sarısı veya zeytin grisi renginde olabilir.[7] Boyundaki geniş siyah düz yaka öne doğru kıvrılmaz, boynun yanlarına doğru iner, göbeğe kadar inmez. Bu yaka, yetişkinlerde çok daha az belirgin, gençlerde ise çok daha keskin kenarlara sahiptir.[7]
Sırt pulları gövdenin ortasında 15 ila 19 sıra halinde, pürüzsüz ve parlaktır.[1] Her sırt pulu, Eirenis modestus grubundaki türlerin aksine, merkezinde daha soluk görünür.[7] Boyutları yaklaşık 30 ila 40 santimetredir; Édouard Ménétries orijinal tanımında Fransızca olarak "Elle est de la grosseur d'une plume d'ote" (Kaz tüyü büyüklüğünde) yazmıştır.[4]
Habitat
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakalı cüce yılanının doğal yaşam alanı genellikle kurak koşullarda gelişen bitki örtüsüne sahip kuru, kayalık ovalardır. Dağlık bölgelerde, çalılar ve otlarla kaplı bozkır yamaçlarda gözlemlenirler ve genellikle su kaynaklarına yakın yerlerde bulunurlar.[6] Çoğu zaman taşların altında gizlenerek yaşarlar. Yüksekliği deniz seviyesinden 2000 metreye kadar olan dağlık alanlarda bulunabilirler.[7]
Eirenis collaris; Azerbaycan'ın büyük bölümü ile birlikte kuzeydoğu Türkiye, Güney Ermenistan, Güney Kafkasya'da Rusya'nın Dağıstan bölgesinde, Güneydoğu Gürcistan,[8] Kuzeydoğu Irak ve İran'ın kuzeybatı bölgelerinde (özellikle Kirmanşah ve Luristan eyaletleri)'nde yayılım gösterir.[7][9] Ayrıca Sürüngen Veritabanı'nda Lübnan ve Bulgaristan'da da listelendiği belirtilmektedir.[10]
Gizli bir yaşam tarzı olan ve yavaş hareket eden Eirenis collaris zehirli olmayan zararsız bir türdür. Bulunduğunda nadiren kaçar. Birkaç ay süren hareketsiz kış dönemi, Şubat veya Mart aylarında güneşli günlerde kesintiye uğrayabilir.[7]
Beslenme ve üreme
[değiştir | kaynağı değiştir]Eirenis collaris, avını bütün olarak yiyen etobur bir türdür. Özellikle böcekler ve akrepler, ayrıca örümceklerle ve küçük kırkayaklar ile beslenirler. Küçük kertenkeleleri de tesadüfen yakalayabilirler, ancak bu henüz kanıtlanmamıştır.[7] Eirenis cinsindeki yılanların, av bulmak ve beslenmek için tırmanan çevik avcılar olduğu bilinmektedir.[11]
Eirenis collaris yumurtlayarak çoğalan bir türdür. Ağustos ve Eylül aylarında yumurtadan çıkan 4-8 adet uzun yumurta bırakır.[3] Yeni yumurtadan çıkan yavrular çok küçüktür ve toplam uzunlukları 12-13 cm, genişlikleri ise 5 mm'dir.[1] 2014 yılında, cinsiyetler arası dimorfizmdeki farklılıkları incelemek amacıyla 33 adet yakalı cüce yarışçı örneği baş ve kuyruk uzunluklarına göre ölçüldü. Sonuçlar, erkek yılanların daha uzun kuyruklara sahip olduğunu, dişi yılanların ise daha büyük kafalara sahip olduğunu gösterdi. Bu durum, muhtemelen üreme için gerekli ek besinleri elde etmelerine yardımcı olan, daha büyük organizmaları avlamalarına olanak tanıyan bir adaptasyon örneğidir.[12]
Statüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakalı cüce yarışçısı, yaşadığı bölgelerde yaygın bir dağılım alanına sahiptir ve istikrarlı bir popülasyona sahip olduğu varsayılmaktadır. 100 m²'lik bir alanda on bir örneğe kadar bulunabilir.[2] Çeşitli habitat tiplerine adapte olabilen bir tür olarak görülmektedir ve türe dönük belirli bir tehdit tespit edilmemiştir. Fakat arazilerin tarımsal kullanıma (üzüm bağları dahil) ve konutlara dönüştürülmesi nedeniyle yerel olarak tehdit altındadır. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) bu türü asgari endişe altındaki türler kategorisinde listelemiştir.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Egan, Damien (21 Temmuz 2022). Field Guide to Snakes of the Middle East (İngilizce). Bloomsbury Publishing. s. 84. ISBN 978-1-4729-8733-4.
- ^ a b c Sako Tuniyev (SRLI Reptile Assessment); Anderson, S.C.; Aram Agasyan (European Red List of Reptiles); Natalia Ananjeva (Department of Herpetology, Zoological Institute, Russian Academy of Sciences, St Petersburg, Russia); Nikolai Orlov (Department of Herpetology, Zoological Institute, Russian Academy of Sciences); Boris Tuniyev (SRLI Reptile Assessment) (30 Haziran 2009). "IUCN Red List of Threatened Species: Eirenis collaris". IUCN Kırmızı Listesi17 Ağustos 2025.
- ^ a b "Eirenis collaris (Menetries, 1832)". Bilim ve Teknik. TÜBİTAK. 9 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2025.
- ^ a b Ménétriés, Édouard (1832). Catalogue raisonne des objets de zoologie . Museum of Comparative Zoology Harvard University. St. Petersburgh.
- ^ Najmeh Sadeghi, Mehdi Rajabizadeh, Nasrullah Rastegar-Pouyani, Seyyed Saeed Hosseinian Yousefkhani (15 Nisan 2014). "Updated distribution of Eirenis collaris (Ménétriés, 1832) (Serpentes; Colubridae) in Iran" (7). Herpetology Notes.
- ^ a b Shcherbak, Mykola Mykolaĭovych (2003). Guide to the reptiles of the eastern Palearctic. Internet Archive. Malabar, Fla. : Krieger Pub. ISBN 978-1-57524-004-6.
- ^ a b c d e f g Geniez, Philippe (8 Mayıs 2018). Snakes of Europe, North Africa and the Middle East: A Photographic Guide (İngilizce). Princeton University Press. ss. 136-137. ISBN 978-0-691-17239-2.
- ^ Holmes, Ishbel (2018). Me, My Bike and a Street Dog Called Lucy (İngilizce). Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-78477-607-7.
- ^ Wallach, Van; Williams, Kenneth L.; Boundy, Jeff (22 Nisan 2014). Snakes of the World: A Catalogue of Living and Extinct Species (İngilizce). CRC Press. ISBN 978-1-4822-0848-1.
- ^ "Eirenis collaris". The Reptile Database. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2025.
- ^ ÇİÇEK, KERİM; MERMER, AHMET (1 Ocak 2007). "A Preliminary Study of the Food of the Dwarf Snake, Eirenis modestus (Martin, 1838) (Serpentes: Colubridae), in İzmir and Manisa Provinces". Turkish Journal of Zoology. 31 (4): 399-402. ISSN 1300-0179.
- ^ Najmeh Sadeghi,Nasrullah Rastegar-Pouyani, Seyyed Saeed Hosseinian Yousefkhani (12 Mart 2014). Sexual size dimorphism in Eirenis collaris Ménétriés 1832 from Iran (İngilizce). Russian Journal of Herpetology. ss. 291-294.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikitür'de Eirenis collaris ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
