Emprenye

Demiryolu raylarında kullanılan kreozot ile emprenye edilmiş ahşap travers.

Emprenye, ahşabın bünyesine farklı yöntemlerle çeşitli kimyasal maddeleri emdirme işlemidir.

Bu işlemle ahşabı mantar, böcek, kurtçuk gibi zararlılardan koruyarak ahşabın hizmet ömrünü artırma amaçlanmaktadır. İşlem, ahşabın türü, kullanılacağı ortam ve beklenen hizmet ömrüne bağlı olarak değişmektedir. Ayrıca önemli bir konu da ahşabın toprak ve rutubetle temas edip etmemesidir.

Emprenyeli ürünler hava koşullarından korunmayı artırmak için örtücü veya şeffaf ürünler ile boyanabilir.

Gelişimi

Çıralı tahtaların ve yakarak yüzeyi kömürleştirilmiş tahtaların çürümeye daha dayanıklı olduğu çok eskilerden beri biliniyordu (örn. Japonya'da "shou sugi ban" veya "yakisugi" -yakılmış selvi-, İngiltere'de "charred wood -kömürleştirilmiş tahta- veya burnt siding -yanık yanak-" gelenekleri). Orta Çağdan kalma birçok kilisenin direklerinin yeraltı kısımları yanıktır (örn. Urnes Stave Kilisesi). Çam ve köknarın sadece çıralı özünden inşa edilmiş 1200lü yıllardan kalma binalar mevcuttur (örn.Urnes Stave Kilisesi). İlk teknik gelişme olarak bu özelliği çırasız tahtalara sonradan eklemek için geleneksel reçine tabakası ile koruma işi tahtaya kreosot emdirerek yapılmaya başlandı.

Kreosot kok kömürü katranından destillasyon yöntemiyle üretilir ve polysiklik aromatik hydrokarbonlardan (PAH) oluşur, ama benzen, fenoller ve kresoller de içerir. Kanserojendir. Fototoksiktir, yani temas ettiği tenin güneş ışınlarına direncini azaltır.

Daha sonraları bu işlem kreosot yerine zehirli bakır, krom ve arsen tuzlarının ısı ve basınç yardımıyla tahtanın derinliklerine nüfuz etmesini sağlayarak yapılır oldu.

Bu yöntemin de sorunu zehrinin yandıktan sonra bile insanlara ve çevreye zararlı olması idi. Bu yüzden krom ve arsen tuzlarıyla tahta emprenye etmek birçok ülkede yasaklanmıştır. Bu yöntemlerin son şekli bakır tuzları ile tebuconazole, propiconazole ve IPBC gibi fungisidleri süperkritik karbondioksit aracılığıyla nüfuz ettirmek şeklindedir. Bu tür emprenyeli ürünlerin başlangıçta açık bakır yeşili bir görüntüsü vardır; bu zamanla kahverengiye dönüşür. Uzun bir süre güneşe maruz kaldıktan sonra ise gri bir renk alır.

Kebony tabanlı teras

Titanwood asetilleştirme kimyası

En son geliştirilen yöntemlerden biri ısı ve basınç yardımıyla tahtanın derinliklerine şeker üretiminin bir atığı olan furfuril alkol nüfuz ettirmek, sonra da onu yerinde polimerizasyonla, koruyan ve kuvvetkendiren teknik reçineye dönüştürmek (Kebony), bir diğeri gene ısı ve basınç yardımıyla tahtadaki doğal hidroksil grupları asetil gruplara dönüştürüp malzemenin zararlı organizmaların tahta çürüten etkilerinden korumak (Titanwood) şeklindedir. Bu tür emprenyeli ürünler başlangıçta genellikle kahverengi olur. Uzun bir süre güneşe maruz kaldıktan sonra ise gri bir renk alır.

Emprenye işlemleri normal tahtayı kimyasal biyolojik etkilere karşı daha dayanıklı ve daha sert hale getirsede daha kırılgan hale de getirebilir. Bu yüzden çekiç-çivi yerine matkap tornavida kullanmak, monte edilmiş halindeki gerginlikleri ham tahtanın dayanabileceğinden daha da aza düşürmek gerekebilir.

Mevzuat

Türkiye'nin Gümrük Birliği'ne girmesiyle birlikte TS 788 “Ahşap ve Ahşap Esaslı Malzemelerinin Dayanıklılığı” standardı çeşitli standartlarda revize edilmiş ve Mart 1997 yılında yürürlüğe girmiştir.

Değişen ve yenilenen standartlar doğrultusunda 2009 yılı itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskân Bakanlığı'nın birim fiyatlarına farklı ürün gruplarına ait emprenye maddeleri eklenmiş ve emprenye işlemleri tanımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Dış bağlantılar

• Ulusal Ahşap Birliği 10 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.