Eruşeti

Eruşeti (Gürcüce: ერუშეთი; okunuşu: “eruşeti”), Gürcistan’ın tarihi ve coğrafi bölgelerinden biridir. Kura Nehri’nin yukarı havzasında yer alır. Bugün Türkiye sınırları içinde, Ardahan ilinin bir parçasıdır. Öte yandan Eruşeti, tarihsel Tao-Klarceti'yi oluşturan bölgelerden biridir.

Günümüzde yaklaşık olarak Ardahan ilinin Hanak ve Damal ilçelerini kapsayan Eruşeti, tarihsel bölgeler Samtshe'nin güneyinde, Cavaheti'nin kuzeyinde ve Artaani'nin kuzeyinde yer alır. Arsiani Dağları ile Niali Ovası arasındaki toprakları kapsıyordu. Eski dönemde Artaani'yle birlikte Tsunda prensliği içinde yer alıyordu. Ortaçağ tarihi geleneğine göre, bölgeye adını veren Eruşeti adlı yerleşme, Gürcistan’ın en eski Hıristiyanlık merkeziydi. Eruşeti Kilisesi, Gürcistan’daki ilk Hıristiyanlık mabedi olarak kabul edilir. Eruşeti piskoposu bu kilisede ikamet ediyordu.^[1]^[2] 16. yüzyılın ortasında Eruşeti Osmalıların eline geçti. 93 Harbi'nde ise bölgeyi Ruslar ele geçirdi. Gürcü arkeolog Ekvtime Takaişvili 1902 yılında Eruşeti'yi ziyaret ettiğinde, Gürcü dilini yalnızca Eruşeti köyündeki yaşlılar anlayabiliyordu.^[3] Bir süre Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti sınırları içinde kalan Eruşeti bölgesi, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'ya Türkiye'ye bırakıldı.

Eruşeti bölgesinde Kondureli, Komki, Tsurmani, Tikani, Guguba, Börk, Çoti, Verana Nakalakevi, Nakalakevi, Orazaki, Gudaneti, Hoşureti, Eruşeti, Veli, Cvarishevi, Vardosani ve Çihireti gibi çok eski yerleşim yerleri bulunmaktadır. Bu yerleşim yerlerinde Osmanlı dönemi öncesinden kalma çok sayıda kale ve kilise kalıntıları vardır.^[4] Hanak yakınlarındaki Eruşeti köyünde yalnızca harap bir apsisi bulunan üç nefli bazilika, 1990 yılında Bruno Baumgartner tarafından Eruşeti Kilisesi olarak tanımlanmıştır. Takaişvili tarafından tanımlanan diğer anıtlardan Guguba Kilisesi, 1960'larda insan eliyle tamamen yıkılmıştır.^[5]

Bugünkü Gürcistan'da "Eruşeti" adı Türkiye sınırı boyunca dağlık bir alanın adı olarak kullanılmaktadır.

Kaynakça

^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 493, ISBN 9789941478178.
^ "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2021.
^ Ekvtime Takaişvili, "İslam Gürcistanı" (Gürcüce: "სამუსულმანო საქართველო"), Kartlos dergisi, Paris, 1939, sayı: 19-23.
^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 16, 18, 20, 22, 25, 27, 29, 31, 34, 36, 46, 67, 111, 174 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
^ Baumgartner 2009, ss. 186–187.

[1] Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 493, ISBN 9789941478178.

[2] "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2021.

[3] Ekvtime Takaişvili, "İslam Gürcistanı" (Gürcüce: "სამუსულმანო საქართველო"), Kartlos dergisi, Paris, 1939, sayı: 19-23.

[4] 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 16, 18, 20, 22, 25, 27, 29, 31, 34, 36, 46, 67, 111, 174 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5

[FOOTNOTEBaumgartner2009186–187-5] Baumgartner 2009, ss. 186–187.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]