Fela Kuti
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Mayıs 2020) |
| Fela Anikulapo Kuti | |
|---|---|
 Fela Kuti (1970) | |
| Genel bilgiler | |
| Doğum | Olufela Olusegun Oludotun Ransome-Kuti 15 Ekim 1938 |
| Ölüm | 2 Ağustos 1997 (58 yaşında) |
| Başladığı yer | Abeokuta, Nijerya |
| Tarzlar | Pop, dans-pop, R&B, blue-eyed soul |
| Meslekler | Şarkıcı, Söz yazarı, Müzisyen |
| Çalgılar | Vokal, saksofon, klavye, bateri, gitar |
| Etkin yıllar | 1958–1997 |
| Müzik şirketi | Barclay/PolyGram (world except US, Japan, and Nigeria) MCA/Universal Records (US) Celluloid Records (US) EMI Nigeria (Nigeria) JVC Records (Japan) Wrasse Records (UK, US) Shanachie (US) Knitting Factory (US) |
| İlişkili hareketler | Africa ’70 Egypt ’80 Koola Lobitos Nigeria ’70 Ginger Baker Tony Allen Femi Kuti Seun Kuti Roy Ayers Lester Bowie |
| Resmî site | felaproject.net |
Fela Anikulapo Kuti (/feˈlæ ænɪkuˈlæpo ˈkutɪ/; 15 Ekim 1938 - 2 Ağustos 1997) ya da kısaca Fela (/feˈlæ/), Nijeryalı müzisyen, albüm yapımcısı, insan hakları savunucusudur.[1]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Fela, Olufela Olusegun Oludotun Ransome-Kuti adıyla orta sınıf bir ailenin çocuğu olarak Abeokuta, Ogun Eyaleti, Nijerya'da doğdu.[2] Annesi Funmilayo Ransome-Kuti, sömürgecilik anlayışına karşı çıkan feminist bir aktivistti. Baba Rahip Israel Oludotun Ransome-Kuti ise, "Nijerya Öğretmenler Birliği"nin ilk başkanıdır.[3] Kardeşleri Beko Ransome-Kuti ile Olikoye Ransome-Kuti Nijerya'nın tanınmış hekimlerinde.ndir. Fela ayrıca, Nobel Edebiyat Ödülü alan ilk Afrikalı olan Wole Soyinka'nın kuzenidir.
1958'de tıp öğrenimini sürdürmek için Cambridge Üniversitesi'ne giden Fela, bir süre sonra fikrini değiştirdi ve Trinity College of Music'e başladı. Charlie Parker ve Miles Davis'in caz müziğinden etkilenen Fela, eğitimini sürdürürken Afrika'nın ve siyahilerin durumunu kavrayarak, arınmış ve beyazlaşmış bir Batı Afrika cazı olarak tabir edilen "highlife"ı keşfetti. "Koola Lobitos" adıyla caz ve highlife türlerinde müzik yapan bir grup kurdu.[4] 1960'ta 3 çocuk (Femi, Yeni ve Sola) sahibi olacağı Remilekun (Remi) Taylor ile evlendi. 1963'te Nijerya'ya geri dönüp "Koola Lobitos"u tekrar kurdu ve Nigerian Broadcasting Corporation'da radyo yapımcılığı eğitimi aldı.[5] 1967'de Gana'ya yeni müzik türleri keşfedebilme amacıyla gitti.[3] Burada geçirdiği zamanlarda Fela Kuti ilk kez kendi yarattğı müzik olan Afrobeat ile anılmaya başlamıştır.[3] 1969'da Black Power fikriyle tanışan Fela, bundan sonra yapacağı müzik üzerinde çok fazla etkiye sahip olacak olan Kara Panter Partisi'ni keşfetti. Tekrar Afrika'ya döndükten sonra grubunun adını Africa '70 olarak değiştirdi. Şarkılarındaki duygusal temaları aşk yerine toplumsal sorunlara daha çok yer vererek değiştirdi.[4] Sonra, stüdyoda müzik kaydı yapan bir kampüs ve sosyal toplanma alanı olan Kalakuta Cumhuriyeti'nin temellerini attı. Empire Hotel'de önceleri "Afro-Spot" sonraları ise "Afrika Shrine" olarak adlandırılan bir gece kulübü kuran Fela, burada düzenli olarak akşamları sahne aldı. Fela ayrıca, ortada yer alan ismini "kesesinde ölüm taşıyan" anlamına gelen Anikulapo ismiyle değiştirdi. İngilizceyi bırakıp Afrika dillerinden özellikle Yoruba diliyle süslenmiş ve Anglosakson dilinden türemiş Pidgin diliyle şarkı söylemeye başlamasından sonra, Nijerya çevresinde ve Afrika'nın diğer kısımlarında da popüler olmaya başladı.[6] Bu sıralarda Yoruba dini ile de ilgilenen Fela'nın popülerleşmeye başlaması iktidardaki hükûmetle arasının açılmasına sebep oldu ve Kalakuta Cumhuriyeti üzerindeki baskılar artmaya başladı. 1977 yılında Fela Kuti'li Africa '70 grubu, ilk albümleri olan ve Nijeryalı askerleri mecaz anlamda zombivâri yöntemler kullandıklarını belirterek sert bir dille eleştiren Zombie'yi piyasaya sürdü. Albüm toplumda büyük ses getirirken, hükûmetten tepki aldı. Kalakuta Cumhuriyeti'ni ortadan kaldırmak için gerçekleştirilen ordu müdahalesi sırasında yaklaşık 1000 asker kampüse saldırdı. Fela saldırıdan yaralı şekilde kurtulsa da annesi askerler tarafından pencereden aşağı atılarak öldürüldü. Kalakuta Cumhuriyeti kampüsü dâhilinde olan Fela'nın stüdyosu, enstrümanları ve müzik kayıtları yakılarak imha edildi. Fela ise olayla ilgili olarak, bir subayının müdahalesi olmasa kendisinin de öldürülebileceğini belirtti.[7]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]3 Ağustos 1997'de Kuti'nin zaten önde gelen bir AIDS aktivisti ve eski Sağlık Bakanı olan kardeşi Olikoye Ransome-Kuti, Kuti'nin AIDS'e bağlı komplikasyonlardan bir gün önce öldüğünü duyurdu. Kuti bir AIDS inkârcısıydı[8] ve dul eşi onun AIDS'ten ölmediğini iddia etti.[9][10] En küçük oğlu Seun, Kuti'nin eski grubu Egypt 80'in liderliğini üstlendi. 2020 itibarıyla, grup hala aktiftir ve Seun Kuti & Egypt 80 takma adıyla müzik yayınlamaktadır.[11]
Diskografi
[değiştir | kaynağı değiştir]Filmografi
[değiştir | kaynağı değiştir]- Fela in Concert 1981, (VIEW)
- Music is the Weapon 1982, Stéphane Tchal-Gadjieff & Jean Jacques Flori, (Universal Music)
- Fela Live! Fela Anikulapo-Kuti and the Egypt ’80 Band 1984, Recorded Live At Glastonbury, England (Yazoo)
- Femi Kuti—Live at the Shrine 2005, Recorded Live At Lagos, Nigeria (Palm Pictures)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Seattle Weekly: Barack Obama and the Original First Black President". Seattle Weekly. 19 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2009.
- ^ Hamilton, Janice. Nigeria in Pictures s. 70
- ^ a b c "STYLISTIC ANALYSIS OF AFROBEAT MUSIC OF FELA ANIKULAPO KUTI - Albert Oikelome" (PDF). 7 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2010.
- ^ a b Olatunji, Michael (2007). "Yabis: A Phenomenon in the Contemporary Nigerian Music" (PDF). The Journal of Pan African Studies. ss. 26-46. 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ David Ryshpan. "Victor Olaiya, All Star Soul International". Exclaim!. 1 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2009.
- ^ emnnews.com[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Matthew McKinnon (12 Ağustos 2005). "Rebel Yells: A protest music mixtape". Canadian Broadcasting Corporation. 3 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2021.
- ^ "Fela Did Not Die of AIDS, Widow Insists". Daily Times Nigeria. 29 Mart 2015. 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ See: Washington, Teresa N. (2014). The Architects of Existence: Aje in Yoruba Cosmology, Ontology, and Orature. Oya's Tornado. ss. 285n105. ISBN 978-0991073016.
- ^ "Seun Kuti & Egypt 80 | Biography & History". AllMusic (İngilizce). 21 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
- Idowu, Mabinuori Kayode (2002). Fela, le Combattant. Le Castor Astral. Fransa.
- Olaniyan, Tejumola (2004). Arrest the Music! Fela and his rebel art and politics. Indiana University Press. ABD.
- Olorunyomi, Sola (2002). Afrobeat: Fela and the Imagined Continent. Africa World Press. ??.
- Schoonmaker, Trevor (ed) (2003). Fela: From West Africa to West Broadway. Palgrave Macmillan. ABD.
- Schoonmaker, Trevor (ed) (2003). Black President: The Art & Legacy of Fela Anikulapo Kuti. New Museum Of Contemporary Art, New York. ISBN 0-915557-87-8.
- Veal, Michael E. (1997). Fela: The Life of an African Musical Icon. Temple University Press. ABD.
- Jaboro, Majemite. (2009). The Ikoyi Prison Narratives: The Spiritualism and Political Philosophy of Fela Kuti. lulu.com. ISBN 978-1-4452-2626-2.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Resmî site
- Discogs'ta Fela Kuti diskografisi
- 1938 doğumlular
- Nijeryalı söz yazarları
- Nijeryalı besteciler
- Nijeryalı saksofoncular
- Pan-Afrikanizm
- AIDS'e bağlı hastalıklardan ölenler
- 1997'de ölenler
- Nijeryalı sosyalistler
- Capitol Records sanatçıları
- EMI Records sanatçıları
- MCA Records sanatçıları
- Mercury Records sanatçıları
- Africa '70 üyeleri
- Koola Lobitos üyeleri
- Knitting Factory Records sanatçıları