Gaia Enceladus

Gaia Enceladus
Gaia Enceladus
	Gaia Enceladus enkazının sanatsal bir tasviri. Sarı oklar, bu cüce gökadadan kaynaklanan yıldızların konumlarını ve hızlarını göstermektedir. Tasvirde kullanılan veriler Samanyolu ile gerçekleştiği düşünülen birleşmeye benzer özelliklere sahip, simüle edilmiş bir birleşmeden alınmıştır.
Gözlem verisi
Galaksi sınıfı	Cüce gökada
Özellikler
Grup veya küme	Yerel Grup
Kütle (m)	5×1010 M☉

Gaia Enceladus ya da Gaia Sosisi (ayrıca Sosis Gökadası ve İngilizce: Gaia-Enceladus-Sausage veya Gaia-Sausage-Enceladus olarak da bilinir), yaklaşık 8 ila 11 milyar yıl önce Samanyolu ile birleşmiş olan bir cüce gökadanın kalıntılarıdır. Bu birleşmeyle Samanyolu'na en az sekiz küresel yıldız kümesinin yanı sıra 50 milyar Güneş kütlesinde yıldız, gaz ve karanlık madde eklenmiştir.^[1] Bu, Samanyolu'nun geçirdiği bilinen son büyük birleşmedir.^[2]^[3]

Etimoloji

"Gaia Sosisi" adı, Gaia Görevi'nden elde edilen veriler kullanılarak, yıldızların hız uzayındaki dağılımlarının grafiğe dökülmesiyle ortaya çıkan karakteristik sosis şeklinden dolayı verilmiştir. Özellikle, yıldızların radyal hızlarının ( ${\boldsymbol {v}}_{r}$ ) azimutal hızlarına ( ${\boldsymbol {v}}_{\theta }$ ) göre çizildiği grafikte (bkz. Küresel koordinat sistemi) bu şekil belirgindir.^[1] Samanyolu ile birleşmiş olan bu yıldızlar oldukça basık (veya yüksek derecede eliptik) yörüngelere sahiptir. Yörüngelerinin en dış noktaları Galaktik merkez'den yaklaşık 20 kiloparsek uzaklıkta, "hale kırılması" (İng. "halo break") olarak adlandırılan bölgededir.^[4] Bu yıldızlar daha önce Hipparcos verilerinde görülmüş^[5] ve Samanyolu ile birleşmiş bir gökadadan kaynaklandığı tespit edilmişti.^[6]

"Enceladus" adı ise Etna Yanardağı'nın altına gömülmüş olan ve depremlere neden olan mitolojik dev Enceladus'a atıfta bulunur. Benzer şekilde, bu eski gökada da Samanyolu'na gömülmüş ve (Samanyolu'nun) kalın diskinin şişmesine neden olmuştur.^[2]

Bileşenler

Küresel yıldız kümeleri

Gaia Sosisi'nin eski üyeleri olarak kesin bir şekilde tanımlanan küresel yıldız kümeleri şunlardır: Messier 2, Messier 56, Messier 75, Messier 79, NGC 1851, NGC 2298 ve NGC 5286.^[1]

NGC 2808'in doğası

NGC 2808, Gaia Sosisi'ne ait, küresel kümeye benzeyen bir diğer kümedir. Küme, tamamı oluşumundan sonraki 200 milyon yıl içinde doğmuş üç farklı yıldız neslinden meydana gelmektedir.^[7]

Üç yıldız neslinin varlığını açıklayan teorilerden biri, NGC 2808'in Gaia Sosisi'nin eski çekirdeği olmasıdır.^[1] Bu durum aynı zamanda bir küresel yıldız kümesi için alışılmadık derecede büyük olan bir milyondan fazla yıldızdan oluşan popülasyonunu da açıklayabilir.

Yıldızlar

Bu cüce gökadadan gelen yıldızlar, Samanyolu çekirdeği etrafında oldukça basık (dışmerkezlikleri yaklaşık 0,9 mertebesinde) yörüngelerde dolanırlar. Bu yıldızların metallikleri de genellikle diğer hale yıldızlarından daha yüksektir ve çoğunun [Fe/H] değeri -1,7 dex'ten büyüktür (yani Güneş'teki oranın en az %2'sine karşılık gelir).^[4]^[8]

"Gaia Sosisi", Samanyolu'nun ince diskini şişirerek kalın disk haline getirmiş; Samanyolu'na taşıdığı gaz ise yeni bir yıldız oluşum dalgasını tetikleyerek ince diski beslemiştir. Bu cüce gökadanın enkazı galaktik halenin metalce zengin bölümünün büyük bir kısmını oluşturmaktadır.^[1]

Ayrıca bakınız

Tekboynuz Halkası
Omega Centauri
M32p, Andromeda Gökadası ile birleşmiş, Andromeda'nın kalın diskinden ve hale yıldızlarının çoğundan sorumlu olan büyük bir gökada.
J1124+4535
FSR 1758, muhtemelen Samanyolu ile birleşmiş bir cüce gökadadan kaynaklanan küresel yıldız kümesi.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e Myeong, G.C.; Evans, N.W.; Belokurov, V.; Sanders, J.L.; Koposov, S. (2018). "The Sausage globular clusters". The Astrophysical Journal. 863 (2): L28. arXiv:1805.00453 . Bibcode:2018ApJ...863L..28M. doi:10.3847/2041-8213/aad7f7 .
^ ^a ^b "Galactic Ghosts: Gaia Uncovers Major Event in the Formation of the Milky Way Galaxy". Gaia. ESA. 31 Ekim 2018. 14 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
^ Skibba, Ramin (10 Haziran 2021). "A galactic archaeologist digs into the Milky Way's history". Knowable Magazine. doi:10.1146/knowable-060921-1 . 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Ağustos 2022.
^ ^a ^b Deason, Alis; Belokurov, Vasily; Koposov, Sergey; Lancaster, Lachlan (2018). "Apocenter Pile-Up: Origin of the stellar halo density break". The Astrophysical Journal. 862 (1): L1. arXiv:1805.10288 . Bibcode:2018ApJ...862L...1D. doi:10.3847/2041-8213/aad0ee .
^ Chiba, Masashi; Beers, Timothy C. (Haziran 2000). "Kinematics of Metal-poor Stars in the Galaxy. III. Formation of the Stellar Halo and Thick Disk as Revealed from a Large Sample of Nonkinematically Selected Stars". The Astronomical Journal. 119 (6): 2843-2865. arXiv:astro-ph/0003087 . Bibcode:2000AJ....119.2843C. doi:10.1086/301409.
^ Brook, Chris B.; Kawata, Daisuke; Gibson, Brad K.; Flynn, Chris (10 Mart 2003). "Galactic Halo Stars in Phase Space: A Hint of Satellite Accretion?". The Astrophysical Journal. 585 (2): L125-L129. arXiv:astro-ph/0301596 . Bibcode:2003ApJ...585L.125B. doi:10.1086/374306.
^ Piotto, G. (Mayıs 2007). "A Triple Main Sequence in the Globular Cluster NGC 2808". The Astrophysical Journal. 661 (1): L53-L56. arXiv:astro-ph/0703767 . Bibcode:2007ApJ...661L..53P. doi:10.1086/518503.
^ Iorio, Giuliano; Belokurov, Vasily (2021). "Chemo-kinematcs of the Gaia RR Lyrae: the halo and the disc". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 502 (4): 5686-5710. arXiv:2008.02280 . Bibcode:2021MNRAS.502.5686I. doi:10.1093/mnras/stab005 .

Dış bağlantılar

YouTube'da Gaia Sosisi simülasyonu
Duffy, Jocelyn (4 Temmuz 2018). "The Gaia Sausage: The major collision that changed the Milky Way galaxy". Carnegie Mellon University.
Collins, Sarah (4 Temmuz 2018). "The Gaia Sausage: The major collision that changed the Milky Way". University of Cambridge.

[Myeong_etal-1] Myeong, G.C.; Evans, N.W.; Belokurov, V.; Sanders, J.L.; Koposov, S. (2018). "The Sausage globular clusters". The Astrophysical Journal. 863 (2): L28. arXiv:1805.00453 . Bibcode:2018ApJ...863L..28M. doi:10.3847/2041-8213/aad7f7 .

[ESA-GAIA-60892-2] "Galactic Ghosts: Gaia Uncovers Major Event in the Formation of the Milky Way Galaxy". Gaia. ESA. 31 Ekim 2018. 14 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.

[Skibba-3] Skibba, Ramin (10 Haziran 2021). "A galactic archaeologist digs into the Milky Way's history". Knowable Magazine. doi:10.1146/knowable-060921-1 . 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi4 Ağustos 2022.

[Deason-4] Deason, Alis; Belokurov, Vasily; Koposov, Sergey; Lancaster, Lachlan (2018). "Apocenter Pile-Up: Origin of the stellar halo density break". The Astrophysical Journal. 862 (1): L1. arXiv:1805.10288 . Bibcode:2018ApJ...862L...1D. doi:10.3847/2041-8213/aad0ee .

[Chiba2000-5] Chiba, Masashi; Beers, Timothy C. (Haziran 2000). "Kinematics of Metal-poor Stars in the Galaxy. III. Formation of the Stellar Halo and Thick Disk as Revealed from a Large Sample of Nonkinematically Selected Stars". The Astronomical Journal. 119 (6): 2843-2865. arXiv:astro-ph/0003087 . Bibcode:2000AJ....119.2843C. doi:10.1086/301409.

[Brook2003-6] Brook, Chris B.; Kawata, Daisuke; Gibson, Brad K.; Flynn, Chris (10 Mart 2003). "Galactic Halo Stars in Phase Space: A Hint of Satellite Accretion?". The Astrophysical Journal. 585 (2): L125-L129. arXiv:astro-ph/0301596 . Bibcode:2003ApJ...585L.125B. doi:10.1086/374306.

[Piotto2007-7] Piotto, G. (Mayıs 2007). "A Triple Main Sequence in the Globular Cluster NGC 2808". The Astrophysical Journal. 661 (1): L53-L56. arXiv:astro-ph/0703767 . Bibcode:2007ApJ...661L..53P. doi:10.1086/518503.

[Iorio2021-8] Iorio, Giuliano; Belokurov, Vasily (2021). "Chemo-kinematcs of the Gaia RR Lyrae: the halo and the disc". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 502 (4): 5686-5710. arXiv:2008.02280 . Bibcode:2021MNRAS.502.5686I. doi:10.1093/mnras/stab005 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]