Havagazı fabrikası
Havagazı fabrikası veya gazhane havagazı üretimi için endüstriyel bir tesis ve depolama alanıdır.
Taş kömürünün yüksek sıcaklıkta damıtılması yoluyla üretilen havagazı, 19. yüzyılda aydınlatma amaçlı kullanılmıştır. Yeni aydınlatma teknolojilerinin gelişmesi ile gazhaneler işlevini kaybetmiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Maden kömürü 16. yüzyılın sonlarında evsel yakıt olarak kullanılmaya başlamış ve maden kömüründen yanıcı bir gazın çıktığı ve bunun da kömürün yanması sırasında oluşan alevden sorumlu olduğu gözlenmişti.[1] Maden kömürünün soba içinde yanarken şiddetli bir ışık saçtığı, 18. yüzyılın sonunda Belçika'da yaşayan Minckelaers isimli bir eczacı tarafından keşfedildi.[2] Kömür gazının (havagazı) aydınlatma amacıyla yakılması konusunda çeşitli çalışmalar başladı. Bu gazın patlama ve parlama gibi özellikleri olduğunu İngiltere'de Boulton ve Watt firmasında mühendis olarak çalışan William Murdoch ortaya çıkardı. Murdoch, büyük bir depoda topladığı gazı yaktığı halde herhangi bir patlama olmadığını gözlemledikten sonra gazın ışık elde ederek şehri aydınlatabileceğini öne sürdü. 1804'te Boulton ve Watt firması, gaz elde etmede kullanılan retortlar üretmeye başladı. Çeşitli özel yapılar ve alanların aydınlatmasında havagazı kullanıldı.
Gazın bir merkezden borularla dağıtılması düşüncesi 1806 yılında Alman asıllı Frederic A. Winsor tarafından ortaya atıldı.[1] Bu düşünceyi hayata geçirmek için ilk havagazı şirketi olan Gas Light and Coke Co. 1812 yılında kuruldu. Gazın bir merkezden borularla dağıtılmasına dayanan ilk genel aydınlatma, 1 Nisan 1814 tarihine Londra'da bu şirket tarafından gerçekleştirildi. Kentlerin gazla aydınlatılması hızla yaygınlaştı. Üretilen gazın depolanması için şehirlerin her yerine gazometreler inşa edildi.[3] Gazometreler 62 metrelik iç çapı ve 72 metrelik yüksekliği ile devasa birer varil görünümüne sahip depolama alanları idi. Osmanlı Devleti'nde ilk kez 1855yılında İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı'nın yakınına bir gazhane inşa edildi ve sarayın aydınlanması sağlandı, on yıl içinde İstanbul'un çeşitli semtleri buradan sağlanan havagazı ile aydınlatılmaya başlandı. 1862'de Kuzguncuk, 1880'de Yedikule 1892'de Kadıköy (Hasanpaşa) Gazhaneleri hizmete girdi.[4]
Havagazı kullanımının yerini doğalgazın alması ve endüstriyel aktivitenin şehir dışına taşınmasıyla tüm dünyada gazhaneler işlevini yitirdi. 1999'da İngiltere'deki gazometrelerin çoğunluğunun yıkılmasına dair bir karar alındı.[5] Terkedilmeye başlayan yapıların yenilenmesi Avrupa'da 20.yy ‘ın son on yılında daha popüler hale geldi ve kimi gazhane yapılarının iç mekanları yenilenerek yeni işlevler kazandı.
Yeni işlevler kazanan gazhane yapıları
[değiştir | kaynağı değiştir]_-_Gasometer_(1).JPG)
Viyana'nın Simmering ilçesinde bulunan ve dört büyük gazometre içeren Viyana Gazhanesi, 1984 yılında faaliyetine son verdi. Yapı, 2001'de içinde Viyana Ulusal Arşivi, alışveriş mekanları, ofisler, konutlar ve öğrenci yurdu bulunduran bir mekana dönüşmüştür.[6]
Milano'daki Bovisa Gazhanesi 1992 yılında fakülte binası haline getirilmiştir.
1888 yılında inşa edilmiş Varşova Gazhanesi, 1978'de faaliyetini durdurmuş ve Gazhane Müzesi olarak kullanılmaya başlamıştır.[7]
1940 yılında kapanan Kuzguncuk Gazhanesi, sanata ve kültürel faaliyetlere ev sahipliği yapacak bir kültür merkezi olması yönünde planlamış, 2002 yılında tamamlanmadan yarım kalmıştır.[2]
.jpg)
Hasanpaşa Gazhanesi, İstanbul'da 1892 yılında inşa edilmiş ve 2021 yılında müzeye dönüştürülmüştür.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Dölen, Emre (17 Temmuz 2021). "Bunsen Peki ve Spektral Analizin Doğuşu ve Türkiye'de Tanıtılması". Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Yıl 2010, Cilt 11, Sayı 1,. 23 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Özolcay, Özgecan (2018). "Tarihi endüstriyel yapılarda yeniden işlevlendirme ve Kuzguncuk Gazhanesi örneği" (PDF). Maltepe Üniversitesi yüksek lisans tezi. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021.
- ^ "Gazometrelerin Potansiyeli". Manifold. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021.
- ^ "İstanbul Gazhaneleri | Büyük İstanbul Tarihi". istanbultarihi.ist. 8 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021.
- ^ "Will the UK's gas holders be missed?". BBC News (İngilizce). 9 Şubat 2015. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021.
- ^ "ENDÜSTRİ YAPILARININ DÖNÜŞÜMÜ: VİYANA GAZOMETRELERİ". Kot Sıfır. 13 Nisan 2015. 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021.
- ^ "Gasworks Museum". graedu.pl. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021.
- ^ "Hasanpaşa Gazhanesi". 24 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024.
