Gezegen Arşivleri
Gezegen Arşivleri (Fransızca: Les archives de la planète), 1908 ile 1931 yılları arasında dünya çapındaki insan kültürlerini fotoğraflamak amacıyla yürütülen bir projeydi. Fransız bankacı Albert Kahn tarafından finanse edilen proje, 50 ülkeden 183.000 metre film ve 72.000 renkli fotoğrafın elde edilmesiyle sonuçlandı. Kahn’ın şoförüyle birlikte gerçekleştirdiği dünya turu sırasında başlayan proje, zamanla Brezilya, kırsal İskandinavya, Balkanlar, Kuzey Amerika, Orta Doğu, Asya ve Batı Afrika gibi birçok bölgeyi kapsayan keşif gezilerini içine alacak şekilde genişledi. Ayrıca, İkinci Balkan Savaşı’nın ardından yaşananlar, I. Dünya Savaşı'nda Fransa ve Türk Kurtuluş Savaşı gibi önemli tarihî olayları da belgeledi. Proje, Kahn’ın enternasyonalizm ve pasifizm ideallerinden ilham alarak hayata geçirilmişti. 1929’daki borsa çöküşü sonucu Kahn’ın servetinin büyük bir kısmını kaybetmesinin ardından proje 1931 yılında durduruldu. 1990’dan itibaren koleksiyon Musée Albert-Kahn tarafından yönetilmeye başlanmış olup, görsellerin büyük bir bölümü çevrimiçi olarak erişime açıktır.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kasım 1908’de, gelişmekte olan pazarlara yaptığı yatırımlarla büyük bir servet edinmiş Yahudi kökenli Fransız bankacı Albert Kahn,[1] şoförü Alfred Dutertre ile birlikte bir dünya turuna çıktı.[2] Dutertre, ziyaret ettikleri yerleri stereoskopi adı verilen bir teknik kullanarak fotoğrafladı. Seyahat edenler arasında popüler olan bu teknik, küçük fotoğraf plakaları gerektirdiği ve kısa pozlama süreleri sunduğu için tercih ediliyordu.[1] Dutertre ayrıca yanına bir Pathé film kamerası ve birkaç yüz adet renkli fotoğraf plakası aldı.[2] İlk olarak New York’ta durakladılar, ardından Niagara Şelaleleri ve Chicago’ya gittiler. Omaha, Nebraska’da kısa bir süre kaldıktan sonra Kaliforniya’ya geçtiler. Burada Dutertre, 1906 San Francisco depreminin kalıntılarını fotoğrafladı.[3] 1 Aralık’ta, ikili Yokohama'ya gitmek üzere bir buharlı gemiye bindi. Yolculuk sırasında Honolulu'da 19 saatlik bir aktarma süresi geçirdiler.[4] 12 Aralık’ta Uluslararası Tarih Değiştirme Çizgisi’ni geçtiler ve altı gün sonra Yokohama’ya vardılar.[5] Japonya’nın ardından Asya’daki yolculukları Çin, Singapur ve Sri Lanka üzerinden devam etti.[6]
Fransa'ya döndüğünde Kahn, Stéphane Passet ve Auguste Léon adlı iki profesyonel fotoğrafçıyı işe aldı. Léon'un büyük olasılıkla[7] Kahn ile birlikte 1909 yılında Rio de Janeiro ve Petrópolis'in renkli fotoğraflarının da çekildiği Güney Amerika seyahatine katıldığı bilinmektedir.[7][1] Erken dönem keşif gezileri arasında 1910 yılında Léon'un kırsal Norveç ve İsveç'e yaptığı ziyaret de yer almaktadır.[8]
Gezegen Arşivleri resmi olarak 1912 yılında başladı. Albert Kahn, projeyi yönetmesi için coğrafyacı Jean Brunhes’i atadı ve karşılığında Kahn tarafından finanse edilen Collège de France’ta kendisine bir kürsü sağlandı. Bu dönemde stereografi tekniğinin yerini, renkli fotoğraflar üreten ancak uzun pozlama süreleri gerektiren otokrom süreci aldı ve projeye hareketli görüntüler (filmler) de eklendi.[9] Kahn, projeyi “20. yüzyılın başında insan tarafından iskan edilmiş ve geliştirilmiş yeryüzünün bir envanteri” olarak tasarlamıştı[10] ve bu girişimin hem enternasyonalizm ve pasifizm ideallerini ileriye taşımasını hem de yok olmakta olan kültürleri belgelemeyi sağlamasını umuyordu.[11] Kahn’ın yakın bir dostu olan felsefeci Henri Bergson projeye önemli ölçüde etki eden isimlerden biriydi.[12]
1912 yılında, Stéphane Passet proje kapsamında gerçekleştirilen ilk resmî görevle Çin’e[13] ve ardından Fas’a gönderildi. Aynı dönemde, Jean Brunhes, Auguste Léon ile birlikte Bosna-Hersek’e ve ardından 1913 yılında Makedonya’ya gitti. Ancak bu keşif gezisi İkinci Balkan Savaşı nedeniyle kesintiye uğradı. Savaşın sona ermesinin ardından, Passet bölgeye giderek savaşın yarattığı tahribatı belgeledi.[14]
Projede en uzun süre görev yapan fotoğrafçı olan Auguste Léon, 1913 yılında Büyük Britanya’ya iki kez seyahat etti ve Buckingham Sarayı, Aziz Paul Katedrali gibi Londra’nın simgesel yapılarının yanı sıra Cornwall kırsalındaki manzaraları fotoğrafladı. Aynı yıl, Gezegen Arşivleri için fotoğraf çeken tek kadın olan Marguerite Mespoulet, İrlanda’nın batısına gitti.[15] Britanya gezisinin ardından, Léon, Brunhes ile birlikte İtalya’ya geçti.[16]Aynı dönemde, Stéphane Passet yeniden Asya’ya döndü. Önce Moğolistan’a, ardından Hindistan’a gitti. Ocak 1914’te, Britanya yetkilileri kendisine Hayber Geçidi üzerinden Afganistan’a geçiş izni vermedi ve böylece Afridi halkını fotoğraflama projesi başarısız oldu.[17] Aynı yıl içinde, ordu subayı ve gönüllü fotoğrafçı Léon Busy, Fransız Hindiçini’ne ulaştı ve 1917 yılına kadar burada kaldı.[18]
I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi, projenin odak noktasında bir değişime yol açtı. Enternasyonalist görüşlerine rağmen bir Fransız vatanseveri olan Albert Kahn, fotoğrafçılarını savaşın Fransa üzerindeki etkilerini belgelemekle görevlendirdi ve çekilen fotoğrafların propaganda amacıyla kullanılmasına izin verdi.[19] Ancak, fotoğrafçıların çoğu cephe hattından uzak tutuldu.[20] Kahn, 1917 yılında ordu ile bir anlaşma yaparak, iki ordu fotoğrafçısının arşivi için görüntü toplamasını sağladı. Sonuç olarak, savaş sırasında çekilen fotoğraflar koleksiyonun %20’sini oluşturdu.[21]
1920’lerde, fotoğrafçılar Lübnan, Filistin ve Türkiye'ye gönderildi ve burada Fransızların Lübnan’daki işgalini ve Türk Kurtuluş Savaşı’nı belgelediler.[22] 1923 yılında, Frédéric Gadmer, Weimar Almanyası’na gönderildi; burada çektiği sahneler arasında Krefeld’de başarısızlıkla sonuçlanan bir ayrılıkçı ayaklanmanın ardından yaşananlar da bulunmaktaydı.[23] Hindistan’a yapılan son seyahat 1927 yılında gerçekleşti. Bu gezide, fotoğrafçı Roger Dumas, Kapurthala Devleti hükümdarı Jagatjit Singh’in altın jübilesini görüntüledi. Bir önceki yılın Aralık ayında, Dumas Japonya’daydı ve burada İmparator Yoshihito’nun cenaze törenini fotoğraflamıştı.[24]
1920’lerde, Kahn’ın fotoğrafçıları Amerika kıtasına birkaç kez geri döndü. 1923 yılında, Lucien Le Saint, Kuzey Atlantik’te Fransız balıkçıları üzerine filmler çekti. 1926’da, Jean Brunhes ve Frédéric Gadmer üç ay süren bir Kanada seyahati gerçekleştirdi ve bu süre zarfında Montreal, Winnipeg, Calgary, Edmonton ve Vancouver gibi şehirleri ziyaret etti.[25] 1930 yılında, Gadmer, projenin Sahra Altı Afrika’ya yapılan ilk ve tek büyük keşif gezisini düzenledi ve Fransız kolonisi Dahomey’e (günümüzdeki Benin) gitti.[26]
1929’daki borsa çöküşünün ardından Albert Kahn’ın iflas etmesiyle birlikte proje 1931 yılında durdurulduğunda, Kahn’ın kameramanları 50 ülkeye seyahat etmiş ve toplamda 183.000 metre film, 72.000 oto-krom renkli fotoğraf, 4.000 stereograf ve 4.000 siyah-beyaz fotoğraf toplamıştı.[10][27]
İçerik
[değiştir | kaynağı değiştir]
David Okuefuna, Gezegen Arşivleri’ni, "yeryüzündeki insan yaşamını fotoğraf yoluyla kayıt altına almaya yönelik son derece iddialı bir girişim" olarak tanımlamaktadır.[28] Arşivin içeriği konu bakımından oldukça çeşitlidir.[15] Avrupa’daki erken keşif gezileri sırasında, Jean Brunhes, fotoğrafçılara ziyaret ettikleri yerlerin coğrafyasını, mimarisini ve yerel kültürünü belgelemeleri talimatını vermiş, ancak aynı zamanda gözlerine çarpan diğer unsurları da özgürce fotoğraflamalarına izin vermiştir.[29] Arşivde yer alan görüntüler arasında, Eyfel Kulesi,[30] Giza Piramidi,[31] Angkor Wat,[32] ve Tac Mahal[33] gibi simge yapılar bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, Avrupa’daki işçi sınıfına mensup bireylerin[34] ve Asya ile Afrika’daki geleneksel toplum üyelerinin[35] çok sayıda portresi de yer almaktadır. Pek çok durumda, Kahn’ın fotoğrafçıları gittikleri yerlerin en erken renkli fotoğraflarını çekmeyi başarmıştır.[36]Ancak, oto-krom tekniğinin uzun pozlama süresi gerektirmesi nedeniyle, fotoğrafçılar çoğunlukla durağan veya poz verilmiş sahnelerle sınırlı kalmıştır.[37]
Arşivdeki fotoğrafların yaklaşık beşte biri I. Dünya Savaşı ile ilgilidir.[38] Bu fotoğraflar arasında, savaşın cephe gerisindeki etkileri, topçu silahları ve gemiler gibi askerî teknolojiler, bireysel asker portreleri (Fransa’nın sömürge imparatorluğundan gelen askerler de dahil) ve bombardıman sonucu zarar görmüş binalar yer almaktadır.[39] Savaşta ölen askerleri açıkça gösteren görüntülerin sayısı ise oldukça azdır.[40]
Arşivde yer alan bazı içerikler tartışmalı bulunmuştur. Özellikle, Léon Busy tarafından çekilen bir film, genç bir Vietnamlı kızın soyunmasını konu alması nedeniyle eleştirilmiştir.[41] Busy, kızdan günlük giyim ritüelini sergilemesini istemiş, ancak görüntülerdeki çıplaklığı bulanıklaştırmak amacıyla filmi odak dışı olarak çekmiştir.[42] Bunun yanı sıra, 1926 yılında Kazablanka’da çekilen bazı görüntülerde, göğüslerini açan hayat kadınları yer almaktaydı.[43]
Arşivlerde, büyük ölçüde Kahn’ın Boulogne-Billancourt’taki malikanesinde çekilmiş binlerce portre fotoğrafı da bulunmaktadır. Fotoğraflanan isimler arasında, Birleşik Krallık başbakanı Ramsay MacDonald, Fransa başbakanı Léon Bourgeois, İngiliz fizikçi J. J. Thomson, Fransız yazarlar Colette ve Anatole France, Bengalli şair Rabindranath Tagore ve Amerikalı havacı Wilbur Wright gibi birçok önemli figür yer almaktadır.[44]
Koleksiyon, 1990 yılından beri Musée Albert-Kahn tarafından yönetilmektedir ve müze, görsellerin büyük bir kısmını çevrimiçi olarak kamuya açmıştır.[45]
Fotoğrafçılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Léon Busy (1874–1950) Société française de photographie'nin fotoğrafçılık yarışmasında birincilik ödülü kazanmasının ardından Arşivler için gönüllü olarak çalışan bir Fransız ordu subayıydı.[46]
- Paul Castelnau (1880–1944) ve Fernand Cuville (1887–1927) I. Dünya Savaşı sırasında fotoğrafçı olarak görev yapan Fransız askerleriydi.[47] Castelnau, daha sonra Fransız Coğrafya Cemiyeti üyesi oldu.[48]
- Roger Dumas (1891–1972) 1926 ve 1927 yıllarında Japonya ve Hindistan’da fotoğraf ve film çekimleri yaptı.[49]
- Alfred Dutertre, Kahn’ın 1908’deki ilk dünya turuna eşlik eden şoförüydü ve Arşivler'deki en eski fotoğrafları çeken kişiydi.[2]
- Frédéric Gadmer (1878–1954) 1923’te Almanya’ya,[23] 1926’da ise Kanada’ya gönderildi[50] ve sonunda Arşivler'in en deneyimli fotoğrafçılarından biri hâline geldi.[51]
- Lucien Le Saint (1881–1931) proje kapsamında filmler çeken bir sinematograftı.[50]
- Auguste Léon (1857–1942) projede en uzun süre görev yapan fotoğrafçıydı.[29] Bordeaux doğumlu olan Léon, daha önce kartpostal fotoğrafçısı olarak çalışmıştı.[7] Ayrıca, proje kapsamında fotosinematografi laboratuvarındaki çalışmaları denetledi.[52]
- Marguerite Mespoulet (1880–1965) akademisyen ve amatör bir fotoğrafçıydı ve Arşivler için fotoğraf çeken tek kadındı.[53]
- Stéphane Passet (1875 – y. 1943[54]) Kahn tarafından işe alınan ilk fotoğrafçılardan biriydi[1] ve Balkanlar’a bir keşif gezisi düzenledi.[55]
- Camille Sauvageot 1919 ile 1932 yılları arasında hareketli görüntü operatörü olarak görev yaptı. Daha sonra 1949 yapımı Jour de fête filminde çalıştı.[56]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Eyfel Kulesi ve Trocadéro (Paris, 1912) -
Porte Saint-Denis (Paris, 1914) -
Aile (Paris, 1914) -
Senegalli keskin nişancı (Fez, Fas, 1913) -
Pazar sahnesi (Saraybosna, Bosna-Hersek, 1912) -
Pazar sahnesi (Krusevac, Sırbistan, 1913) -
Beyoğlu'ndaki ahşap evler (İstanbul, Türkiye, 1912) -
İç Moğolistan, 1912 -
Budist Lama (Moğolistan, 1913) -
Mahkûm (Ulanbator, Moğolistan, 1913) -
Sadhular (Bombay, Hindistan, 1913) -
Sadhu ve Brahmin (Lahor, Pakistan, 1914) -
Tapınak görevlisi (Ahmedabad, Hindistan, 1913) -
Boğa heykeli (Varanasi, Hindistan, 1914)
.jpg)
_(2792132351).jpg)
_(2792133135).jpg)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sergey Prokudin-Gorsky, 20. yüzyılın başlarında Rus İmparatorluğu'nun renkli fotoğraflarını çeken bir fotoğrafçı
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d de Luca 2022, ss. 265–267.
- ^ a b c Okuefuna 2008, s. 81.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 82-83.
- ^ Okuefuna 2008, s. 84.
- ^ Okuefuna 2008, s. 185.
- ^ de Luca 2022, s. 267.
- ^ a b c Okuefuna 2008, s. 85.
- ^ de Luca 2022, s. 273.
- ^ de Luca 2022, ss. 267–268.
- ^ a b Lundemo 2017, ss. 218–219.
- ^ de Luca 2022, s. 261.
- ^ Amad 2010, ss. 99–101.
- ^ Amad 2010, s. 51.
- ^ de Luca 2022, ss. 275-276.
- ^ a b Okuefuna 2008, ss. 20-21.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 24-25.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 191-194.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 229-233.
- ^ de Luca 2022, ss. 262-263.
- ^ Okuefuna 2008, s. 131.
- ^ de Luca 2022, ss. 276-277.
- ^ Johnson 2012, s. 92.
- ^ a b Okuefuna 2008, ss. 26-27.
- ^ Okuefuna 2008, s. 194-195.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 87-88.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 286-287.
- ^ de la Bretèque 2001, s. 156.
- ^ Okuefuna 2008, s. 13.
- ^ a b Okuefuna 2008, s. 20.
- ^ Okuefuna 2008, s. 29.
- ^ Okuefuna 2008, s. 300.
- ^ Okuefuna 2008, s. 258.
- ^ Okuefuna 2008, s. 222.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 28–80.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 208–211, 242–253, 306–309.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 222, 287, 300.
- ^ Amad 2010, s. 55.
- ^ de Luca 2022, ss. 276–277.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 140-179.
- ^ Okuefuna 2008, s. 175.
- ^ Okuefuna 2008, s. 232.
- ^ Amad 2010, ss. 283-284.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 283-284.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 310-319.
- ^ de Luca 2022, s. 263.
- ^ Okuefuna 2008, s. 229.
- ^ Okuefuna 2008, s. 134.
- ^ Bloom 2008, s. 169.
- ^ Okuefuna 2008, s. 194.
- ^ a b Okuefuna 2008, s. 86.
- ^ Okuefuna 2008, s. 286.
- ^ Bloom 2008, s. 168.
- ^ Okuefuna 2008, s. 21.
- ^ Okuefuna 2008, s. 99.
- ^ Okuefuna 2008, ss. 99-101.
- ^ Amad 2010, s. 307.
Alıntı yapılan eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Amad, Paula (2010). Counter-Archive: Film, the Everyday, and Albert Kahn's Archives de la Planète. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-13500-9.
- de la Bretèque, François (April–June 2001). "Les archives de la planète d'Albert Kahn". Vingtième Siècle. Revue d'histoire (Fransızca) (70): 156-158. doi:10.2307/3771719.
- Bloom, Peter J. (2008). French Colonial Documentary: Mythologies of Humanitarianism. University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-4628-9.
- Johnson, Brian (Yaz 2012). "Review: Middle East: the Birth of Nations—Albert Kahn's Archive of the Planet". Review of Middle East Studies. 46 (1): 92-93. doi:10.1017/S2151348100003062.
- de Luca, Tiago (2022). "A Disappearing Planet". Planetary Cinema: Film, Media and the Earth. Amsterdam University Press. ss. 259-298. doi:10.2307/j.ctv25wxbjs.11.
- Lundemo, Trond (2017). "Mapping the World: Les Archives de la Planète and the Mobilization of Memory". Memory in Motion: Archives, Technology and the Social. Amsterdam University Press. ss. 213-236. doi:10.2307/j.ctt1jd94f0.12. ISBN 9789462982147.
- Okuefuna, David (2008). The Dawn of the Color Photograph: Albert Kahn's Archives of the Planet. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-13907-4.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Amad, Paula (2001). "Cinema's 'Sanctuary': From Pre-Documentary to Documentary Film in Albert Kahn's "Archives de la Planète" (1908–1931)". Film History. 13 (2): 138-159. doi:10.2979/FIL.2001.13.2.138.
- Bourguignon, Hélène (January–March 2009). "Les Archives de la planète". Vingtième Siècle. Revue d'histoire (Fransızca) (101): 203-207.
- Cosmopolitics of the Camera: Albert Kahn's Archives of the Planet. Intellect Books. 2020. ISBN 978-1-78938-190-0.
- McGrath, Jacqueline (30 Mart 1997). "A Philosophy in Bloom". The New York Times. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022.
- Winter, Jay (2006). Dreams of Peace and Freedom: Utopian Moments in the Twentieth Century. Yale University Press.